Bagdadi: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
v →Referime: Referencat -> Referimet duke përdorur AWB |
No edit summary |
||
Rreshti 1:
{{Qytet
|Gjuha vendase = [[Gjuha arabe|Arabisht]]
|Emri në gjuhën vendase = بَغْدَاد
▲|qyteti = Bagdad
|
|Nofka = Qyteti i Paqes (مدينة السلام)<ref>{{cite web|last1=Petersen|first1=Andrew|title=Baghdad (Madinat al-Salam)|url=http://islamic-arts.org/2011/baghdad-madinat-al-salam/|publisher=Islamic Arts & Architecture|language=en|date=13 shtator 2011|access-date=23 gusht 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160916131027/http://islamic-arts.org/2011/baghdad-madinat-al-salam/|archive-date=16 shtator 2016|url-status=dead}}</ref>
|
<!--Administrimi territorial-->
|popullsia = 6.554.126▼
|
|
|
<!--Sipërfaqja dhe Demografia -->
|rrethi = Bagdad▼
|
|Lartësia = 34
|
<!-- Të dhëna-->
|Themelimi = 762 e.r. nga [[El-Mensur|Kalif el-Mensur]]
|Zona Kohore = [[UTC+03:00]]
|Kodi Postal = 066
|WebFaqja = [https://amanatbaghdad.gov.iq/index.php?lang=ar amanatbaghdad.gov.iq]
<!--Harta-->
|përshkrimi_harta =
|harta_gjerësi = 240
|harta = Iraku
<!--Koordinatat Mënyra #1-->
| gjer_g=33 | gjer_m=20 | gjer_s= | gjer_dr =N
| gjat_g=44 | gjat_m=23 | gjat_s= | gjat_dr =E
}}
'''Bagdadi''' ([[Gjuha arabe|Arabisht]]: بَغْدَاد, [[Gjuha kurde|Kurdisht]]: بەغداد) është kryeqyteti i [[Iraku]]t dhe është, pas [[Kajro]]s, [[Lista e qyteteve më të mëdha në botën arabe|qyteti i dytë më i madh]] i [[Bota arabe|botës arabe]] dhe [[Lista e zonave më të mëdha metropolitane të Lindjes së Mesme|i katërti më i madh]] në [[Lindja e Mesme|Lindjen e Mesme]] me një popullsi të qytetit prej 8.1 milion. I vendosur përgjatë [[Tigris]], pranë rrënojave të qytetit të lashtë [[Perandoria Akadiane|Akad]] të [[Babilonia|Babilonisë]] dhe kryeqytetit të lashtë persian [[Perandoria Sasaniane|Sasaniane]], [[Ctesiphon]], Bagdadi u themelua në shekullin e 8 -të dhe u bë kryeqyteti i [[Kalifati Abasid|Kalifatit Abasid]] dhe projektit më të rëndësishëm të zhvillimit të Kalifatit. Brenda një kohe të shkurtër, Bagdadi evoluoi në një qendër të rëndësishme kulturore, tregtare dhe intelektuale të [[Bota myslimane|botës myslimane]]. Kjo, përveç strehimit të disa institucioneve kryesore akademike, përfshirë [[Shtëpia e Urtësisë|Shtëpinë e Urtësisë]], si dhe pritjen e një mjedisi multietnik dhe multi-fetar, fitoi qytetin një reputacion mbarëbotëror si "Qendra e të Mësuarit".
Bagdadi ishte qyteti më i madh në botë për pjesën më të madhe të epokës abaside gjatë [[Epoka e Artë Islame|epokës së artë islame]], duke arritur kulmin në një popullsi prej më shumë se një milion.<ref>{{cite web |url=http://geography.about.com/library/weekly/aa011201a.htm |title=Largest Cities Through History |publisher=Geography.about.com |language=en |date=6 prill 2011 |access-date=19 qershor 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20050527095609/http://geography.about.com/library/weekly/aa011201a.htm |archive-date=27 May 2005 |url-status=live }}</ref> Qyteti u [[Rrethimi i Bagdadit (1258)|shkatërrua]] kryesisht nga duart e [[Perandoria Mongole|Perandorisë Mongole]] në vitin 1258, duke rezultuar në një rënie që do të zgjaste gjatë shumë shekujve për shkak të plagëve të shpeshta dhe perandorive të shumta të njëpasnjëshme. Me njohjen e Irakut si një shtet i pavarur (ish-[[Mandati Britanik i Mesopotamisë]]) në vitin 1932, Bagdadi gradualisht rifitoi një pjesë të rëndësisë së tij të mëparshme si një qendër e rëndësishme e [[Kultura arabe|kulturës arabe]], me një popullsi të ndryshme të vlerësuar në 6 ose mbi 7 milion. Krahasuar me popullsinë e saj të madhe, ajo ka një sipërfaqe të vogël në vetëm 673 kilometra katrorë.
Qyteti është përballur me dëmtime të mëdha infrastrukturore, për shkak të [[Lufta e Irakut|Luftës së Irakut]] që zgjati nga viti 2003 deri më 2011, dhe [[Kryengritja irakiane (2011–2013)|kryengritjes]] pasuese dhe më vonë [[Lufta në Irak (2013-2017)|luftës së rinovuar që zgjati nga viti 2013 deri më 2017, duke rezultuar në një [[Grabitjet arkeologjike në Irak|humbje të konsiderueshme të trashëgimisë kulturore dhe objekteve historike]]. Gjatë kësaj periudhe, Bagdadi kishte një nga nivelet më të larta të sulmeve terroriste në botë, megjithatë sulmet terroriste kanë qenë të rralla që nga humbja territoriale e [[ISIS]]-it në Irak në fund të vitit 2017.
== Gjeografia ==
Kryeqyteti irakian ndodhet afërsisht në qendër të vendit mesatarisht 40 metra sipër nivelit të detit. Shtrihet përanë shtratit të mesëm të lumit [[Tigris]], i cili deri në Bagdad është i lundrueshëm.
Lumi e ndan qytetin në dy gjysma, në pjesën lindore
Në Bagdad bashkohen disa nga rrugët tregtare të gjysmëhënës të frytshëm, një rajon me reshje të bollshme gjat dimrit, i cili ndodhet në veri të shkretëtirës siriane dhe në veri të [[Gadishulli Arabik|Gadishullit Arabik]].
Lumenjtë [[Lumi Eufrat|Eufrat]] dhe Tigris krijojnë bashkë [[Mesopotamia|Mesopotaminë]] me një zonë ujëmbledhëse 375.000 kilometra katrorë. Në të janë formuar disa nga kulturat të para të larta njerëzore.
== Klima ==
Qyteti zoton një [[Klima e shkretëtirës|klimë të
Lagështia e ajrit është shumë e ulët dhe arrit normalisht dhjetë përqind. Stuhi pluhuri nga shkretëtirat në perëndim janë në verë një ndodhje normale. Në mesatarisht 20 ditë në vit ka të tilla.
Line 36 ⟶ 52:
== Demografia ==
Popullsia e Bagdadit u regjistrua 7.22 milion në vitin 2015. Qyteti historikisht kishte një popullsi kryesisht [[Islami Synit|sunite]], por në fillim të shekullit 21 rreth 52% e popullsisë së qytetit ishin [[Islami shiitë në Irak|shiitë irakianë]]. Në fillim të shekullit 21, rreth 1.5 milion njerëz emigruan në Bagdad. Muslimanët sunitë përbëjnë 45% të popullsisë së Irakut dhe ata janë ende një shumicë në Irakun perëndimor dhe verior. Që në vitin 2003, rreth 20 përqind e popullsisë së qytetit ishte rezultat i martesave të përziera mes shiitëve dhe sunitëve.<ref>{{Cite news |last1=Kamal |first1=Nesrine |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-36528536 |title='Sushi' children defy Sunni-Shia divide |access-date=21 korrik 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181010175830/https://www.bbc.com/news/world-middle-east-36528536 |archive-date=10 tetor 2018 |url-status=live |work=BBC News |date=18 qershor 2016 |language=en }}</ref> Pas [[Lufta Civile e Irakut (2006-2008)|dhunës sektare në Irak]] midis grupeve të milicisë sunite dhe shiite gjatë okupimit amerikan të Irakut. [[Lufta në Irak (2013-2017)||Lufta Civile e Irakut pas pushtimit të ISIS-it]] në vitin 2014 bëri që qindra mijëra irakianë të zhvendosur brenda vendit të iknin në qytet. Qyteti ka lagje shiite, sunite, asiriane/kaldease/siriane, armenë dhe lagje të përziera. Qyteti ishte gjithashtu shtëpia e një komuniteti të madh [[Hebrenjtë|hebre]] dhe vizitohej rregullisht nga pelegrinët [[Sikhët|sikhët]].
{{Kryesor|Feja në Irak}}
Shumica e qytetarëve janë myslimanë me pakica të [[Krishterimi|krishterë]], [[Jezidizmi|jezidë]] dhe [[Mandaeizmi|mandeanë]] gjithashtu të pranishëm. Ka shumë qendra fetare të shpërndara rreth qytetit duke përfshirë xhamitë, kishat dhe kasollet kultike të Mashkhannas.
Xhamia El-Kadhimain është një faltore që ndodhet në periferi [[Kadhimiya]] të Bagdadit. Ai përmban varret e Imamëve të shtatë dhe të nëntëmbëdhjetë prej Dymbëdhjetë Imamëve Shiitë, [[Musa al-Kadhim]] dhe [[Muhammad at-Taqi (Ismaili)|Muhammad at-Taqi]] respektivisht, të cilëve iu dha titulli ''Kādhimayn'' ("Dy që gëlltisin zemërimin e tyre"). Shumë shiitë udhëtojnë në xhami nga vendet e largëta për të përkujtuar.
<gallery>
▲== Kultura ==
Skeda:Al-Kadhimiya Mosque 1.jpg|Xhamia Kadhimiya
Skeda:مبنى كنيسة الارمن.jpg|Kisha Ungjillore Armene e Bagdadit
Skeda:Al- Saray Mosque جامع السراي.jpg|Xhamia Saraj
Skeda:جامع الخلاني.jpg|Xhamia Khilani
</gallery>
==
Bagdadi përbën 22.2% të popullsisë së Irakut dhe 40% të prodhimit të brendshëm bruto të vendit (BPP).
===
[[Skeda:مشهد من شارع المتنبي.jpg|parapamje|240px|Rruga Mutanabbi]]
Bagdadi dikur ishte një nga destinacionet kryesore në vend dhe rajon me një mori atraksionesh kulturore. Turizmi është zvogëluar që nga [[Lufta Irak-Iran|lufta Irak-Iran]] dhe më vonë gjatë [[Pushtimi i Irakut 2003|pushtimit amerikan]], por vitet e fundit Bagdadi është bërë një destinacion kryesor turistik edhe pse ende po përballet me sfida.
Ka shumë muze historik, shkencor dhe artistik në Bagdad të cilët përfshijnë, [[Muzeu i Irakur|Muzeun e Irakut]], [[Muzeu i Bagdadit|Muzeun e Bagdadit]], Muzeun e Historisë Natyrore dhe disa të tjerë.
Bagdadi është i njohur për rrugën e tij të famshme [[Rruga Mutanabbi|Mutanabbi]], e cila është krijuar mirë për shitjen e librave dhe shpesh është referuar si zemra dhe shpirti i shkrim-leximit dhe komunitetit intelektual të Bagdadit. Panairi vjetor ndërkombëtar i librit në Bagdad është i mirënjohur për botën botuese ndërkombëtare si një ngjarje premtuese botuese në rajon pas viteve të paqëndrueshmërisë.
==Referime==▼
{{reflist}}▼
== Sporti ==
Bagdadi është shtëpia e disa prej ekipeve më të suksesshme të futbollit në Irak, më të mëdhatë janë [[Al-Shorta SC|Al-Shorta]], [[Al-Quwa Al-Jawiya]], [[Al-Zawraa SC|Al-Zawra'a]] dhe [[Al-Talaba SC|Talaba]]. Stadiumi më i madh në Bagdad është [[Stadiumi Al-Shaab]], i cili u hap në vitin 1966. Vitet e fundit, kryeqyteti ka parë ndërtimin e disa stadiumeve të futbollit të cilat mendohet të hapen në të ardhmen e afërt. Qyteti ka pasur gjithashtu një traditë të fortë të [[Gara me kuaj|garave me kuaj]] që nga [[Lufta e Parë Botërore]], e njohur për Bagdadët thjesht si 'Gara'.
▲== Referime ==
▲{{reflist}}
[[Kategoria:Qytete në Irak]]
| |||