Stefan Gjurashi

Stefan Cërnojeviç (serbisht: Стефан Црнојевић Stefan Crnojević), i njohur si Stefanica (Стефаница; fl. 1426 – 1465) ishte Zoti i Zetës midis 1451 dhe 1465. Deri në vitin 1441, si knjaz ishte një nga qeveritarët e shumtë në Zetën e Epërme, e cila në atë kohë ishte krahinë e Despotatit Serb. Më pas ai u rreshtua me dukën bosnjan, Stjepan Vukçiq Kosaça, dhe mbeti vasal i tij deri në 1444 kur pranoi sundimin venedikas. Në Lezhën e mbajtur nga Venediku, më 2 mars 1444, Stefani dhe djemtë e tij lidhën një aleancë me disa fisnikë nga Arbëria, të udhëhequr nga Skënderbeu, e njohur si Lidhja e Lezhës. Në vitin 1448 ai u kthye nën sundimin e despotit serb Gjuragj Brankoviq. Në vitin 1451, Stefani mori udhëheqjen e familjes Gjurashi dhe u bë sundimtar i një pjese të madhe të Zetës, prej nga vjen titulli Gospodar Zetski (përthyer Zoti i Zetës).

Jeta e hershme dhe familja

Stefani lindi si djali i tretë i Gjuragj Gjurasheviq Crnojeviq, dhe vajza e fisnikut shqiptar Koja Zaharia nga familja Zaharia. Stefani kishte tre vëllezër: Đurašin Đurašević, Gojçin Crnojeviq dhe një vëlla me emër dhe rol të panjohur historik. ^[1] Dokumentet më të hershme që e përmendin atë janë të vitit 1426. ^[2] Stefani mori emërtimin "Stefanica". ^[3]

Stefani kishte tre djem, Ivan, Andrija, i quajtur si trimi shqiptar ^[4] dhe Bozhidar, i cili në burime të tjera përmendet si vëllai i tij. Historianët nga Raguza trojet e familjes Balsha dhe Crnojeviç i përmendnin gjithmonë si Zeta dhe i konsideronin si pjesë të Serbisë për ta dalluar nga viset e tjera. ^[5]

Sundimi

Vasalazhi

Pronat e familjes Gjurashi

Në moshën madhore, Stefani u bë një nga fisnikët e shumtë që qeverisnin pjesë të Zetës brenda Despotatit Serb, por nuk u pajtua me anëtarët e tjerë të familjes dhe ndoqi qëllimet e tij vetë, jashtë rrjedhës kryesore të familjes. Me pushtimin e përkohshëm osman të territoreve kryesore kontinentale të Despotatit Serb në 1441, Despoti Gjergj Brankoviq erdhi nga Raguza në Zetë për të organizuar rezistencën dhe për të rivendosur kontrollin e tij mbi pjesët e pushtuara. Përpjekja e tij dështoi dhe rezultoi me verbimin e dy djemve të tij në shenjë hakmarrjeje. Me largimin e tij përsëri në Hungari, Stefani u rreshtua me dukën boshnjak, Stjepan Vukçiq Kosaça. ^[6] ^[7] Në fund të shtatorit 1441, Kosaça pushtoi territorin e Zetës së sipërme në bregun e majtë të Moraçës. Stefan Crnojeviç, i cili përfaqësonte të gjithë familjen Crnojeviç, iu bashkua atij në këtë fushatë dhe u shpërblye nga Kosaça me kontroll mbi pesë fshatra. Dy prej tyre (Goriçanin dhe Kruse) i mbajti nën kontroll dhe tre të tjerat ua dha vëllezërve të tij. ^[8]

Ofensiva e Stefan Vukçiç Kosaçës në Zeta (1441–44). U pushtuan Podgorica dhe Meduni në Zetën e Epërme dhe Tivari në Zetën e Poshtme.

Stefani u martua me Maria Kastriotin, e quajtur ndryshe edhe Mamica, vajza më e madhe e zotit të Matit Gjon Kastrioti. ^[9] Kjo lidhje familjare u bë shumë e rëndësishme kur në nëntor 1443 djali i Gjonit dhe vëllai i Marisë, Gjergj Kastrioti Skënderbeu u rebelua në Shqipëri kundër sovranit të tij osman. Sipas Vasilije Petroviç-Njegos Stefan dërgoi ushtarë nën komandën e Bozhidarit për të ndihmuar Skënderbeun në luftën e tij kundër osmanëve, por Lekë Dukagjini dhe anëtarët e familjes Zaharia i zunë pritë dhe i vranë. ^[10]

Rrethimi i Tivarit
1. Ofensivë altomane; 2. ofensiva Stefan Crnojeviç; 3. Ofensiva Paštrovići; 4. Mrkojevići përkrahës të venedikasve; 5. pronat veneciane.

Në 1444 Stefan Crnojeviç gjeti mbrojtës të rinj të fortë në Republikën e Venedikut. Në Lezhën e kontrolluar nga Venediku më 2 mars 1444 Stefani dhe djemtë e tij lidhën një aleancë (Lidhja e Lezhës) me disa fisnikë nga Shqipëria, përfshirë Skënderbeun. ^[11] Me rivendosjen e Despotatit Serb pas Kryqëzatës, Stefani i dha besnikërinë e tij despotit Gjergj Brankoviç në 1448. Së bashku me Brankoviçin dhe Skënderbeun sulmoi Tivarin e Venedikut dhe Ulqinin. ^[12] Venedikasit hezitonin të luftonin kundër despotatit serb dhe kishin ndërmend të braktisnin Brankoviçin dhe Skënderbeun. Në korrik 1448 Jakov Dolfin, guvernatori i Tivarit, doli fitimtar në betejën kundër forcave të Altomanit, pjesa e të cilave komandohej nga Stefani. ^[13]

Zoti i Zetës

Pas zhdukjes së vëllait të Stefanit, Gojçin Crnojeviqit nga jeta politike në vitin 1451, Stefani mori drejtimin e shtëpisë së Gjurashëve dhe u bë sundimtar i një pjese të madhe të Zetës. Stefani nuk ishte kurrë i mirë me vëllezërit e tij dhe gjithmonë e drejtonte politikën vetëm. Për të forcuar pozicionin e tij, ai vendosi të kërkonte menjëherë mbrojtje të huaj. Në 1452 ai u bashkua me Venedikun dhe njohu autoritetin e saj mbi rajonin dhe më pas u titullua Duka i Zetës së Epërme. ^[14] Arsyet e aleancës lidhen me pritshmërinë e tij për rënien e despotit serb. Doge venetan Francesco Foscari i shkroi një letër Stefanit në 1455 duke i kërkuar që të kthente në Budva territorin e saj që ai pushtoi. ^[15] Në vitin 1455 osmanët pushtuan Serbinë dhe pushtuan të gjitha territoret e saj në jug të lumit Moravë perëndimore, duke e shkëputur plotësisht Zetën nga bërthama e Despotatit. Prandaj, Duka Stefan Crnojeviç së bashku me përfaqësuesit nga të 51 komunat e Zetës së Epërme nënshkroi një marrëveshje në të njëjtin vit me venecianët në Vraninë, me të cilën Zeta e Epërme pranoi sundimin venecian. Venediku erdhi për të sunduar vetëm qytetet, ndërsa të gjitha punët e brendshme ia lanë dukës Stefan. Republika e Venedikut gjithashtu u angazhua që në asnjë mënyrë të mos takohej me autoritetin kishtar, Mitropolitin Ortodoks Serb të Zetës. Mali i Zi dalëngadalë u bë emri i mbretërisë Zetan të Stefanit. Ai mbretëroi në mënyrë paqësore pa ndërhyrjen e Venedikut dhe osmanëve deri në vdekjen e tij në fund të vitit 1464 ose në fillim të vitit 1465, kur e pasoi djali i tij Ivani.

Referime

Bešić, Zarij M. (1970), Istorija Crne Gore / 2. Crna gora u doba oblasnih gospodara. (në serbisht), Titograd: Redakcija za istoiju Crne Gore, OCLC 175122851
Schmitt, Oliver Jens (2001), Das venezianische Albanien (1392-1479), München: R. Oldenbourg Verlag GmbH München, ISBN 3-486-56569--9 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Ćirković, Sima (1964). Историја средњовековне босанске државе [History of the medieval Bosnian state] (në serbisht). Srpska književna zadruga.
Ćirković, Sima (2004). The Serbs. Malden: Blackwell Publishing. ISBN 9781405142915. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Referime

^ M. Bešić, Zarij (1970), Istorija Crne Gore / 2. Crna gora u doba oblasnih gospodara. (në serbisht), Titograd: Redakcija za istoiju Crne Gore, fq. 190, OCLC 175122851, Ђурађ је имао четири сина
^ Istorijski Glasnik. 1969. fq. 30. Marrë më 24 prill 2013. За Стефана Црнојевића (помиње се од 1426. годи- не), {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Mathias Bernath; Felix von Schroeder (1974). Südosteuropäische Arbeiten. Oldenbourg. fq. 336. ISBN 978-3-486-47961-4. Marrë më 22 prill 2013. Stefan Crnojevic (Stefanica), Herrscher der Zeta 1426—1465, Sohn des Djuradj C. Er sicherte sich die Macht dadurch, daß er seine Brüder ausschaltete und {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Fallmerayer, Jakob Philipp; Bayerische Akademie der Wissenschaften (München); Historische Klasse (1860). Das albanesische Element in Griechenland 2 2 (në gjermanisht). München: Verl. der K. Akad. fq. 45. OCLC 163440300.
^ Bešić 1970
Чињеница да историјски извори који говоре о Зети у XIV и XV вијеку често употребљавају и шири појам „Албанија" изискује извјесно објашњење...Иначе су Дубровчани земље Балшића и Црнојевића редовно називали Зетом...они су ... подвлачили да Зета припада Србији....називали су Балшиће „српском господом"...Константин Филозоф, називао је Балшу „арбаваским господином"...Которани.... поручивали су им да ће,ако их они не прихвате, морати да се потчине „или Арбавасима, или Србима или Турцима"...Како им је у том тренутку пријетила опасност од Радича Црнојевића, Сандаља Хранића и турских провала, јасно је кога су уврстили у Арбанасе... Стефан Душан назива ... је он Поморје изједначио са Албанијом)
^ Ćirković 1964.
^ Medieval and Renaissance Studies (1978). Viator. University of California Press. fq. 388–389. ISBN 0-520-03608-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Bešić 1970
У другој половини септембра 1441. год. Стефан Вукчић је провалио у Горњу Зету и најприје заузео крајеве до Мораче. Придобио је Стефаницу Црнојевића, који је још био у слози с браћом и иступао у име читаве породице. Зато му је на освојеномподручју уступио пет катуна... Стефашца је по један катун уступио сваком брату, а сам задржао Горичане и Крусе
^ Andrija Veselinović; Radoš Ljušić (2008). Srpske dinastije. Službene glasink. fq. 127. ISBN 978-86-7549-921-3. Marrë më 21 prill 2013. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Petrović-Njegoš, Petar I (1835), Кратка Историја Црне Горе (Short History of Montenegro) (në serbisht), marrë më 17 janar 2012, У овога Стефана бише три сина: Иван, Божидар и Андрија, наречени Арванит Храбри.... Стефан бјеше у вријеме великога и славнога у великијем дјелам Георгија Кастриота, реченога Скендер-бега коме пошиљаше помоћ противу Тураках под начелством сина својега Божидара, којега вјероломни Лека Дукађин, уједно са Захаријем Амнисфером, књазом од неке части Арбаније и сојузником Скендер-беговијем, дочека бусијом на некојему мјесту и обојицу уби, и велику жалост Кастриоту и свој његовој војсци, како и Стефану, учини.
^ Schmitt 2001
Nikola und Paul Dukagjin, Leka Zaharia von Dagno, Peter Span, Herr der Berge hinter Drivasto, Georg Strez Balsha sowie Johann und Gojko Balsha, die sich zwischen Kruja und Alessio festgesetzt hatten, die Dushman von Klein-Polatum sowie Stefan (Stefanica) Crnojevic, der Herr der Oberzeta
^ Schmitt 2001
Georg Branković, Stefan Crnojević und Skanderbeg erschienen mit starken heeren vor den venezianischen Stadten [Georg Branković, Stefan Crnojević and Skanderbeg appeared with a strong army before the Venetian cities]
^ Dragoslav Srejović; Slavko Gavrilović; Sima M. Ćirković (1982). Istorija srpskog naroda: knj. Od najstarijih vremena do Maričke bitke (1371). Srpska književna zadruga. fq. 266. Marrë më 22 prill 2013. У међувремену, неочекивано, средином јула 1448, барски потестат Јаков Долфин, издашно се служећи лукавством, потукао је Алтоманову војску, чијим је једним делом командовао Стефаница Црнојевић. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Ćirković 2004.
^ Ivan Pederin (1990). Mletačka uprava, privreda i politika u Dalmaciji: 1409-1797. Časopis "Dubrovnik". fq. 8. Marrë më 25 prill 2013. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1] M. Bešić, Zarij (1970), Istorija Crne Gore / 2. Crna gora u doba oblasnih gospodara. (në serbisht), Titograd: Redakcija za istoiju Crne Gore, fq. 190, OCLC 175122851, Ђурађ је имао четири сина

[Istorijski_Glasnik-2] Istorijski Glasnik. 1969. fq. 30. Marrë më 24 prill 2013. За Стефана Црнојевића (помиње се од 1426. годи- не), {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[MünchenBernath1974-3] Mathias Bernath; Felix von Schroeder (1974). Südosteuropäische Arbeiten. Oldenbourg. fq. 336. ISBN 978-3-486-47961-4. Marrë më 22 prill 2013. Stefan Crnojevic (Stefanica), Herrscher der Zeta 1426—1465, Sohn des Djuradj C. Er sicherte sich die Macht dadurch, daß er seine Brüder ausschaltete und {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[4] Fallmerayer, Jakob Philipp; Bayerische Akademie der Wissenschaften (München); Historische Klasse (1860). Das albanesische Element in Griechenland 2 2 (në gjermanisht). München: Verl. der K. Akad. fq. 45. OCLC 163440300.

[5] Bešić 1970
Чињеница да историјски извори који говоре о Зети у XIV и XV вијеку често употребљавају и шири појам „Албанија" изискује извјесно објашњење...Иначе су Дубровчани земље Балшића и Црнојевића редовно називали Зетом...они су ... подвлачили да Зета припада Србији....називали су Балшиће „српском господом"...Константин Филозоф, називао је Балшу „арбаваским господином"...Которани.... поручивали су им да ће,ако их они не прихвате, морати да се потчине „или Арбавасима, или Србима или Турцима"...Како им је у том тренутку пријетила опасност од Радича Црнојевића, Сандаља Хранића и турских провала, јасно је кога су уврстили у Арбанасе... Стефан Душан назива ... је он Поморје изједначио са Албанијом)

[FOOTNOTEĆirković1964-6] Ćirković 1964.

[Viator-7] Medieval and Renaissance Studies (1978). Viator. University of California Press. fq. 388–389. ISBN 0-520-03608-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[8] Bešić 1970
У другој половини септембра 1441. год. Стефан Вукчић је провалио у Горњу Зету и најприје заузео крајеве до Мораче. Придобио је Стефаницу Црнојевића, који је још био у слози с браћом и иступао у име читаве породице. Зато му је на освојеномподручју уступио пет катуна... Стефашца је по један катун уступио сваком брату, а сам задржао Горичане и Крусе

[VeselinovićLjušić2008-9] Andrija Veselinović; Radoš Ljušić (2008). Srpske dinastije. Službene glasink. fq. 127. ISBN 978-86-7549-921-3. Marrë më 21 prill 2013. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[10] Petrović-Njegoš, Petar I (1835), Кратка Историја Црне Горе (Short History of Montenegro) (në serbisht), marrë më 17 janar 2012, У овога Стефана бише три сина: Иван, Божидар и Андрија, наречени Арванит Храбри.... Стефан бјеше у вријеме великога и славнога у великијем дјелам Георгија Кастриота, реченога Скендер-бега коме пошиљаше помоћ противу Тураках под начелством сина својега Божидара, којега вјероломни Лека Дукађин, уједно са Захаријем Амнисфером, књазом од неке части Арбаније и сојузником Скендер-беговијем, дочека бусијом на некојему мјесту и обојицу уби, и велику жалост Кастриоту и свој његовој војсци, како и Стефану, учини.

[11] Schmitt 2001
Nikola und Paul Dukagjin, Leka Zaharia von Dagno, Peter Span, Herr der Berge hinter Drivasto, Georg Strez Balsha sowie Johann und Gojko Balsha, die sich zwischen Kruja und Alessio festgesetzt hatten, die Dushman von Klein-Polatum sowie Stefan (Stefanica) Crnojevic, der Herr der Oberzeta

[12] Schmitt 2001
Georg Branković, Stefan Crnojević und Skanderbeg erschienen mit starken heeren vor den venezianischen Stadten [Georg Branković, Stefan Crnojević and Skanderbeg appeared with a strong army before the Venetian cities]

[SrejovićGavrilović1982-13] Dragoslav Srejović; Slavko Gavrilović; Sima M. Ćirković (1982). Istorija srpskog naroda: knj. Od najstarijih vremena do Maričke bitke (1371). Srpska književna zadruga. fq. 266. Marrë më 22 prill 2013. У међувремену, неочекивано, средином јула 1448, барски потестат Јаков Долфин, издашно се служећи лукавством, потукао је Алтоманову војску, чијим је једним делом командовао Стефаница Црнојевић. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[FOOTNOTEĆirković2004-14] Ćirković 2004.

[Pederin1990-15] Ivan Pederin (1990). Mletačka uprava, privreda i politika u Dalmaciji: 1409-1797. Časopis "Dubrovnik". fq. 8. Marrë më 25 prill 2013. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]