Wikipedia

Vilajeti i Malit të Zi

Vilajeti i Malit të Zi ose Toka e Malit të Zi (Gjuha malazeze: Vilajet Crne Gore - Zemlja Crne Gore) ishte një njësi administrative osmane brenda Sanxhakut të Shkodrës, e përbërë nga pjesë të Malit të Zi të sotëm. Ai u themelua në shekullin XVI dhe ekzistonte deri në vitin 1696. Edhe pse e pretenduar nga osmanët, zona ishte de fakto e pavarur me fiset malazeze, me mbështetjen e Eparkisë së Cetinjes, duke bërë vazhdimisht luftëra kundër turqve.[1]

Etimologjia Redakto

Në turqishten osmane, njihej si "Vilajeti i Malit të Zi" (vilâyet-i Kara Dağ[2] ose "Vilâyeti Karadağ";[3] Vilajet Crna Gora).[4] Megjithatë, për thjeshtësi përmendet shpesh si "Vilajeti i Malit të Zi".

Peshkopët e Cetinjës përdornin më shpesh termin "tokë (zemlja) e Malit të Zi (Crne Gore)".

Sfondi Redakto

Pjesa më e madhe e principatës Zetan humbi statusin e saj si shtet i pavarur, duke u bërë një shtet vasal i Perandorisë Osmane, derisa iu shtua Sanxhakut të Shkodrës në vitin 1499.[5] Në vitin 1514 ky territor u nda nga Sanxhaku i Shkodrës dhe u krijua si sanxhak më vete Sanxhaku i Malit të Zi, nën sundimin e Skënderbeu Crnojeviqit. Kur ai vdiq në vitin 1528, Sanxhaku i Malit të Zi iu bashkua Sanxhakut të Shkodrës, si një njësi administrative unike me një shkallë të caktuar autonomie.[6]

Historia Redakto

Regjistrimi i vitit 1582–83 paraqet vilajetin, si një pjesë autonome e kufirit të Sanxhakut të Shkodrës, kishte nahijen e Grbavcit (13 fshatra), Zhupës (11 fshatra), Malonshiqit (7 fshatra), Pješivcit (14 fshatra), Cetinje (16 fshatra), Rijeka (31 fshatra), Crmnica (11 fshatra), Pašhtrovići (36 fshatra) dhe Grbalj (9 fshatra); gjithsej 148 fshatra.

Fiset malazeze, me mbështetjen e Eparkisë Ortodokse Serbe të Cetinjes, zhvilluan luftëra guerile kundër osmanëve me njëfarë shkalle suksesi. Megjithëse osmanët vazhduan të sundonin nominalisht vendin, vendet malore thuhej se nuk ishin pushtuar kurrë plotësisht. Kishte kuvende fisnore (zbor). Kryepeshkopi (dhe krerët e fiseve) shpesh lidheshin me Republikën e Venedikut. Malazezët luftuan dhe fituan dy beteja të rëndësishme në Ljeshkopolje, në vitin 1604 dhe 1613, nën udhëheqjen dhe komandën e Mitropolitit Rufim Njegush. Kjo ishte beteja e parë, nga shumë të tjera, që një peshkop kishte udhëhequr dhe arriti të mposhtte osmanët.

Gjatë Luftës së Madhe Turke, më 1685, Sulejmani, Pasha i Shkodrës, udhëhoqi një kontingjent që iu afrua Cetinjes[7] dhe gjatë rrugës u përlesh me hajdukët në shërbim veneciane nën komandën e Bajo Pivljanin në kodrën e Vrtijeljka (në Betejën e Vrtijeljkas), ku i asgjësuan hajdukët.[8] Më pas, osmanët fitimtarë parakaluan me 500 koka të prera nëpër Cetinje,[9] dhe sulmuan gjithashtu manastirin e Cetinjes dhe pallatin e Ivan Crnojević -it. [10]

Malazezët dëbuan osmanët dhe shpallën pavarësinë pas Luftës së Madhe Turke (1683–1699).

Historia demografike Redakto

  • 1521
  • 1523: shtatë nahia.
  • 1570
  • Regjistrimi i vitit 1582–1583 regjistroi "Vilajetin e Malit të Zi" (Vilajet-i Kara Dağ) si njësi administrative më vete brenda Sanxhakut të Shkodrës. Vilajeti përbëhej nga këto nahije, me numër fshatrash: Grbavci me 13 fshatra, Zhupa me 11, Malonshiqi me 7, Pješivci me 14, Cetinje me 16, Rijeka me 31, Crmnica me 11, fshati Paštrovići me 11 dhe 9sajal ., që e çon numrin e përgjithshëm të fshatrave në 148.
  • Lista e vitit 1592 sipas murgut. Gjithsej 40 fshatra në Mal të Zi (Mali i Zi i Vjetër), të ndarë administrativisht nga Knežine. Katun nahia kishte 10 fshatra. Krahasuar me regjistrimet e vitit 1521 dhe 1523, kufijtë ndryshuan vetëm në veri të Momishiqit në Zeta. Informacioni është shumë i pakët dhe merr rëndësi vetëm kur krahasohet me të dhënat e Bolizza-s.[11]
  • Raporti i Marino Bizzi në 1610.
  • Vilajeti u përshkrua gjerësisht në Relazione e descrizione del sangiacato di Scutari (1614) të Mariano Bolizza -s, i cili përmban përshkrimin më të hershëm për njerëzit dhe gjeografinë e Malit të Zi të epokës moderne. Mali i Zi paguante vetëm një haraç vjetor.

Historia kulturore Redakto

Ndërtesat Redakto

Këto përfshijnë ndërtesa që dihet se janë ndërtuar midis viteve 1528 dhe 1697.

Ndërtesat osmane
  • Kulla e Sahatit (Podgoricë), e ndërtuar në vitin 1667
Manastiret dhe kishat ortodokse
  • Manastiri i Dobrilovinës, i rindërtuar në 1594
  • Manastiri i Ostrogut, i ndërtuar në 1665
  • Manastiri i Pivës, i ndërtuar në 1573

Guvernatorët Redakto

Shih edhe Redakto

Literatura Redakto

  • Lua error te Moduli:Citation/CS1 te rreshti 1697: attempt to index field '?' (a nil value).
  • Lua error te Moduli:Citation/CS1 te rreshti 1697: attempt to index field '?' (a nil value).
  • Lua error te Moduli:Citation/CS1 te rreshti 1697: attempt to index field '?' (a nil value).

Referime Redakto

  1. ^ Stephen Clissold et al. (1968). A short history of Yugoslavia from earliest times to 1966, Harvard University, chapter 4, section III, The elective vladikas.
  2. ^ Archivum Ottomanicum. Vëll. 14–15. Mouton. 1996. fq. 98. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Journal of Ottoman studies. Enderun Kitabevi. 1980. fq. 63. Vilâyeti Karadağ {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Drustvo Istoricara Bosne i Hercegovine, Sarajevo (1962). Godisnjak. fq. 357. To se odrazilo u savremenoj domaćoj i turskoj terminologiji, jer je, po turskoj terminologiji, Crna Gora bila vilajet, a to znači istorijski stvorena teritorija, baš ono isto što znači u crnogorskoj terminologiji »zemlja«. Kao vilajet Crna Gora je i dobila ... {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije (në serbo-kroatisht). Beograd: Narodno Delo. Marrë më 27 prill 2011. Год. 1499. припојена је била Црна Гора скадарском санџакату. Али, год. 1514. одвојио је султан поново и поставио јој за управника, као санџак-бега, потурченог Станишу, односно Скендер-бега Црнојевића.
  6. ^ Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije (në serbo-kroatisht). Beograd: Narodno Delo. Marrë më 27 prill 2011. 1528... Црна Гора је потом поново припојена скадарском санџакату и остала је са извесним ... правима његов саставни део...
  7. ^ Zbornik za narodni život i običaje južnih slavena. 1930. fq. 109. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Enciklopedija Jugoslavije: Bje-Crn. Jugoslavenski Leksikografski Zavod. 1980. fq. 49. ISBN 9788670530133. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ The South Slav Journal. Dositey Obradovich Circle. 1983. fq. 93. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Peter II (Prince-Bishop of Montenegro) (1905). Gorski vijenac, vladike crnogorskoga. Hrvatska knjižarnica. fq. 61. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Viktor Novak (1951). Istoriski časopis. Vëll. 2–4. fq. 137. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Vilajeti_i_Malit_të_Zi&oldid=2501786"