Wikipedia

Sanxhaku i Shkodrës

Sanxhaku i Shkodrës ishte një nga sanxhakët e Perandorisë Osmane, i krijuar pasi perandoria fitoi Shkodrën me rrethimin e 1478-9. Ishte pjesë e Ejaletit të Rumelisë deri më 1867, kur u bë pjesë, së bashku me sanxhakun e Shkupit, në Vilajetin e sapokrijuar të Shkodrës. Në vitin 1912 dhe në fillim të vitit 1913 u pushtua nga anëtarët e Lidhjes Ballkanike gjatë Luftës së Parë Ballkanike. Në vitin 1914 territori i Sanxhakut të Shkodrës u bë pjesë e Principatës së Shqipërisë, e krijuar në bazë të konferencës së paqes të nënshkruar gjatë Konferencës së Londrës në 1913.

Sanxhaku i Shkodrës
Sanxhak i Perandorisë Osmane
1479–1913

Sanxhaku i Shkodrës në vitin 1907
QendraShkodra
Historia
Historia 
• Themeluar më
1479
• Hequr më
1913
Sot pjesë eShqipërisë dhe Malit të Zi
Sanxhaku i Shkodrës

Historia

Redakto

Sfondi dhe formimi

Redakto

Me ndërprerje të shkurtra, territori i Shqipërisë veriore, përfshirë atë që do të bëhej sanxhaku i Shkodrës, i përkiste për shumë shekuj shteteve mesjetare serbe.[1] Regjistrimet e para osmane (1431, 1467 dhe 1485) tregojnë një prani të konsiderueshme të toponimeve sllave.

Pas rënies së Perandorisë Serbe në mesin e shekullit të 14-të, fisnikëria vendase u ngrit, si familja fisnike Balshaj.[2]  Në fund të shekullit të 14 qyteti u vu nën kontrollin e Republikës së Venedikut dhe pasi Perandoria Osmane mori Shkodrën nga Venediku, pas rrethimit të Shkodrës në 1478-9, [3]  u bë qendra e Sanxhakut të Shkodrës.

Marrja e Zetës

Redakto
 
Sanxhaku i Shkodrës më 1829, ndodhet në këndin e poshtëm majtas.

Që kur u emërua në pozitën e sanxhakbeut të Shkodrës në vitin 1496, Firuz Beu kishte ndërmend ta aneksonte Zetën në Perandorinë Osmane. Đurađ Crnojević, i cili kontrollonte Principatën fqinje të Zetës, mbante korrespondencë të shpeshtë me shtetet e tjera feudale të krishtera me synimin për të krijuar një koalicion antiosman. Kur vëllai i tij, Stefani, e tradhtoi atë te osmanët në 1496,[4] Đurađ propozoi të pranonte sundimin e Perandorisë Osmane nëse Firuz Beu pranonte ta njihte atë si guvernator në Zeta. Firuz Beu e refuzoi këtë propozim dhe e ftoi Xhuraxhin ose të vinte në Shkodër për të sqaruar aktivitetet e tij antiosmane ose të ikte nga Zeta. Kur Firuz Beu sulmoi Zetën me forca të forta në 1496 Đurađ vendosi të ikte në Venedik.[5] Në 1497 Firuz Beu pushtoi Grbalj dhe e vuri Zetën nën kontrollin e tij ushtarak, megjithëse ishte ende pjesë e Zetës së qeverisur nga Stefan II Crnojević.[6] Në 1499 Firuz Beu aneksoi zyrtarisht Zetën në territorin e sanxhakut të tij të Shkodrës dhe Zeta humbi statusin e saj si një shtet i pavarur.[6][5][7] Në vitin 1514, ky territor u nda nga sanxhaku i Shkodrës dhe u krijua si sanxhak më vete, nën sundimin e Skenderbeg Crnojeviçit. Kur ai vdiq në vitin 1528, sanxhaku i Malit të Zi u riintegrua në sanxhakun e Shkodrës si një njësi administrative unike (vilajet) me një shkallë të caktuar autonomie.[8]

Fundi i shekullit të 16-të dhe fillimi i shekullit të 17-të

Redakto

Censusi i vitit 1582-1583 regjistroi "vilajetin e Malit të Zi" (vilayet-i Kara Dağ) si njësi administrative më vete brenda Sanxhakut të Shkodrës. Vilajeti përbëhej nga këto nahije dhe fshatra: Grbavci me 13 fshatra, Župa 11, Malonšići 7, Plješivci 14, Cetinje 16, Rijeka 31, Crmnica 11, Paštrovići 36 dhe Grbalj 9 fshatra; gjithsej 148 fshatra.

Marino Bizzi, Kryepeshkopi i Tivarit (Antivari), në raportin e tij të vitit 1610 thoshte se emri i sanxhakbeut të sanxhakut të Shkodrës ishte Ali Pasha.

Pashallëku i Shkodrës

Redakto
 
Pashaliku i Shkodrës nën familjen Bushati.

Në periudhën midis 1757 dhe 1831, Sanxhaku i Shkodrës u ngrit në Pashallëkun e Shkodrës, një pashallëk gjysmë-autonom[9] nën Perandorinë Osmane krijuar nga familja shqiptare Bushati. Territori i saj përfshinte pjesë të Shqipërisë së sotme veriore dhe Malit të Zi, me qendër në qytetin e Shkodrës. Dobësimi i autoritetit qendror osman dhe sistemi i timarit të pronësisë së tokës sollën anarki në rajonin e Ballkanit Perëndimor të Perandorisë Osmane. Në fund të shekullit të 18-të, në këtë rajon u shfaqën dy qendra pushteti: Shkodra, nën familjen Bushati; dhe Janina, nën Ali Pashën e Tepelenës. Të dy rajonet bashkëpunuan dhe sfiduan Portën e Lartë sipas interesave të tyre.[10]

Vilajeti i Shkodrës

Redakto

Para vitit 1867, Shkodra (İşkodra) ishte sanxhak brenda Ejaletit të Rumelisë. Në vitin 1867, sanxhaku i Shkodrës u bashkua me sanxhakun e Üskübit (Shkupit), duke formuar Vilajetin e Shkodrës. Vilajeti u nda më pas në tre sanxhaqe: İșkodra (Shkodra), Prizreni dhe Dibra. Në vitin 1877, sanxhaku i Prizrenit kaloi në Vilajetin e Kosovës dhe sanxhaku i Dibrës në Vilajetin e Manastirit. Pas lëvizjeve territoriale, sanxhaku i Shkodrës u nda më pas në dy sanxhaqe: Sanxhaku i Shkodrës dhe Sanxhaku i Draçit (Durrësit).

Pas pushtimit të forcave malazeze gjatë luftës malazeze-osmane midis 1876 dhe 1878, pronësia e qyteteve të Tivarit, Podgoricës dhe Ulqinit u transferua nga Sanxhaku i Shkodrës në Principatën e Malit të Zi.

 
Sanxhaku i Shkodrës (1907)

Në vitin 1900, Vilajeti i Shkodrës u shpërbë, duke u ndarë në dy sanxhaqe të veçantë: Sanxhaku i Shkodrës dhe Sanxhaku i Durrësit.

Shpërbërja

Redakto

Në vitin 1912 dhe në fillim të vitit 1913 u pushtua nga anëtarët e Lidhjes Ballkanike gjatë Luftës së Parë Ballkanike. Në vitin 1914 territori i Sanxhakut të Shkodrës u bë pjesë e Principatës së Shqipërisë, e krijuar në bazë të kontratës së paqes të nënshkruar gjatë Konferencës së Londrës në vitin 1913.[11]

Demografia dhe organizimi social

Redakto

Malësorët shqiptarë jetonin në tre krahina gjeografike brenda Sanxhakut të Shkodrës.[12] Malësia e Madhe me pesë fise të mëdha (Hoti, Kelmendi, Shkreli, Kastrati dhe Gruda) të përziera fetarisht katolike-myslimane dhe shtatë fise të vogla; Malësia e Vogël me shtatë fise katolike si Shala, Shoshi, Toplana, Nikaj; dhe Mirdita, e cila ishte gjithashtu një fis i madh i fuqishëm që mund të mobilizonte 5000 trupa të parregullta.[12] Qeveria vlerësoi fuqinë ushtarake të Malisorëve në sanxhakun e Shkodrës duke numëruar mbi 30.000 dhe zyrtarët osmanë ishin të mendimit se malësorët mund ta mposhtnin Malin e Zi vetë me ndihmën e kufizuar shtetërore.[13] Kontrolli osman mbi zonat malore të sanxhakut të Shkodrës ishte i kufizuar.[14] Në vitet 1880, nga pikëpamja shqiptare sanxhaku i Shkodrës i përkiste trevës së Gegënisë.[15]

Në bazë të emrave të personave të regjistruar në regjistrim, mund të konstatohet se popullsia e sanxhakut të Shkodrës përbëhej kryesisht nga serbë dhe shqiptarë (ortodoksë, katolikë dhe myslimanë). Të pranishëm ishin edhe një numër i caktuar i vllehëve, turqve dhe njerëzve të tjerë, kryesisht nëpër fshatra.

Shumica e popullsisë fetare në Sanxhakun e Shkodrës ishin katolikë.[16]

Censusi i vitit 1485

Redakto

Regjistrimi i parë osman i sanxhakut të Shkodrës u organizua në vitin 1485. Ishte regjistrimi i tretë osman që u organizua në territorin e Republikës moderne të Shqipërisë. Regjistrimi i parë u organizua në vitin 1431 në territorin e sanxhakut të Arbërisë. Regjistrimi i vitit 1485 tregon se Sanxhaku i Shkodrës përbëhej nga katër kaza: İşkodra (Shkodër), Depedöğen (Podgoricë), İpek (Peja) dhe Bihor.[17] Kazatë ndaheshin në njësi më të vogla administrative, nahije.

Censusi i viteve 1582-1583 

Redakto

Regjistrimi i organizuar në periudhën 1582-1583 tregon se brenda Sanxhakut të Shkodrës kishte shumë nahije me numrin e mëposhtëm të fshatrave:

  • Shkodra me 128 fshatra
  • Dushmen me 24 fshatra; shumica kishte emra personalë me karakter shqiptar, pakicë me karakter serb.
    • Toponimet tregojnë njëfarë ndikimi sllavo-jugor
    • Islamizimi po ndodhte ngadalë brenda nahijes, bazuar në praninë e emrave karakteristikë myslimanë brenda popullsisë së saj.
  • Zabojana me 48 fshatra; shumica kishte emra personalë me karakter shqiptar, pakicë me karakter serb.
  • Mrko me 9 fshatra; shumica kishte emra personalë me karakter serb, pakicë me karakter shqiptar.
  • Krajina me 18 fshatra; shumica kishte emra personalë me karakter shqiptar
    • Toponimet tregojnë një ndikim dërrmues të sllavëve të jugut
  • Gorje Šestan (Džebel-i Šestan) me 7 fshatra; shumica kishte emra personalë me karakter serb, pakicë me karakter shqiptar.
  • Podgorica me 13 fshatra; shumica kishte emra personalë me karakter serb, pakicë me karakter shqiptar.
  • Zhabljaku me 8 fshatra; shumica kishte emra personalë me karakter serb, pakicë me karakter shqiptar.
  • Hoti me 8 fshatra; shumica kishte emra personalë me karakter shqiptar, ndërsa një pakicë kishte me karakter serb.
  • Palabardhi me 6 fshatra; Shumica dërrmuese kishin emra personalë me karakter serb
  • Vražegrmci me 16 fshatra; Shumica dërrmuese kishin emra personalë me karakter serb
  • Pobori me 11 fshatra; Shumica dërrmuese kishin emra personalë me karakter serb
  • Kelmendi me 2 fshatra; shumica kishte emra personalë me karakter shqiptar, pakicë me karakter serb.
  • Kuçi me 13 fshatra; shumica kishte emra personalë me karakter serb, pakicë me karakter shqiptar.
  • Pejë me 235 fshatra; shumica dërrmuese kishin emra personalë me karakter serb; përmenden shumë pak emra personalë me karakter shqiptar
    • Islamizimi ishte i zakonshëm brenda nahijes, ku shumë serbë dhe shqiptarë u konvertuan në Islam
  • Altin (Altun li) me 41 fshatra; shumica relative kishte emra me karakter serb, pakicë me karakter shqiptar
  • Pjetër Spani me 33 fshatra
  • Berana me 31 fshatra; Shumica dërrmuese kishin emra personalë me karakter serb
    • Prezenca e banorëve myslimanë është paraqitur në një fshat brenda nahijes
  • Komorani me 20 fshatra; Shumica dërrmuese kishin emra personalë me karakter serb
    • Prezenca e banorëve myslimanë është shfaqur në dy fshatra brenda nahijes
  • Plavë me 18 fshatra; të gjithë banorët kishin emra personalë me karakter serb
    • Nuk ka banorë myslimanë brenda nahijes
  • Zlla Rijeka me 12 fshatra

Në sanxhakun e Shkodrës kishte gjithsej 709 fshatra.

Për më tepër, një pjesë më e vogël e regjistrimit osman nga viti 1582 deri në 1583 merrej me Malin e Zi (Vilâyet-i Karaca-dağ) si njësi administrative më vete brenda Sanxhakut të Shkodrës. Kjo pjesë përbëhej nga këto nahije dhe fshatra: Grbavci me 13 fshatra, Zhupë me 11 fshatra, Malonšići me 7 fshatra, Plješivci me 14 fshatra, Çetina me 16 fshatra, Rijeka me 31 fshatra, Cernica (Crmnica) me 11 fshatra, Paštrovići me 36 fshatrat, Gërbalj me 9 fshatra. Ishin gjithsej 148 fshatra që i përkisnin nënndarjes malazeze.

Regjistrimi i 1582-1583 tregon 857 fshatra dhe disa qytete, duke përfshirë Shkodrën (İşkodra), Pejën (Ipek), Podgoricën (Depedöğen), Tivarin (Bar) dhe Ulqinin (Ülgün).

Vlerësimi i vitit 1874

Redakto

Sipas vlerësimeve të konsullit rus Ivan Yastrebov, kishte 80.000 meshkuj katolikë, 20.000 meshkuj ortodoksë dhe 9.500 meshkuj myslimanë. Shumica e popullsisë fliste gjuhën shqipe. Ai pohoi se ortodoksët dhe një numër katolikësh dhe myslimanësh flisnin gjuhën serbe.

Sundimtarët

Redakto

Referime

Redakto
  1. ^ Luka, David. "Regjistri turk i vitit 1485*". Arkivuar nga origjinali më 19 shtator 2021. Marrë më 30 prill 2011. Për katër shekuj me radhë (XI-XIV) me pak ndërprerje krahinat e Shqipërisë Veriore (përafërsisht ato që në të ardhmen do të bëjnë pjesë në sanxhakun e Shkodrës), qëndruan nën sundimin e feudalëve serbë të shtetit të Dioklesë dhe të Rashës.
  2. ^ "Bashkia Shkoder". Shkoder official web site. 2008. Arkivuar nga origjinali më 13 maj 2011. Marrë më 30 prill 2011. Me dyndjet sllave pushtohet dhe bëhet kryeqendër e shtetit të Zetës në shek. Xl. Më pas vjen pushtimi i shkurtër Bullgar. Në shekullin XIV bëhet qendër e rëndësishme autonome me institucione të zhvilluara dhe në vitin 1360 bëhet kryeqendër e Principatës së familjes Balshaj.
  3. ^ "Bashkia Shkoder". Shkoder official web site. 2008. Arkivuar nga origjinali më 13 maj 2011. Marrë më 30 prill 2011. Më 1396 kalon nën sundimin e Republikës së Venedikut e cila rikonstrukton kalanë dhe qytetin e quan Scutari. ... në vitin 1479 Sulltan Mehmeti II rrethon përsëri Shkodrën me mbi 100'000 ushtarë...
  4. ^ društvo 1935.
  5. ^ a b Jovanović 1947.
  6. ^ a b Pavle S. Radusinović 1978.
  7. ^ Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije (në serbisht). Beograd: Narodno Delo. Marrë më 27 prill 2011. Год. 1499. припојена је била Црна Гора скадарском санџакату. Али, год. 1514. одвојио је султан поново и поставио јој за управника, као санџак-бега, потурченог Станишу, односно Скендер-бега Црнојевића.
  8. ^ Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije (në serbisht). Beograd: Narodno Delo. Marrë më 27 prill 2011. 1528... Црна Гора је потом поново припојена скадарском санџакату и остала је са извесним ... правима његов саставни део...
  9. ^ Elsie, Robert (2005). Albanian literature: a short history. London: I. B. Tauris: The Centre for Albanian Studies. ISBN 978-1-84511-031-4. Marrë më 2 qershor 2017. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Zickel, Raymond; Iwaskiw, Walter R. (1994). Albania: A Country Study. Washington, D.C.: GPO for Library of Congress. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Vickers, Miranda (1999). The Albanians: a modern history. I.B.Tauris. fq. 77, 78. ISBN 978-1-86064-541-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ a b Gawrych 2006
  13. ^ Gawrych 2006
  14. ^ Gawrych 2006
  15. ^ Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. London: IB Tauris. fq. 28. ISBN 9781845112875. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ Gawrych 2006, p. 29.
  17. ^ Luka, David. "Regjistri turk i vitit 1485*". kulturserver-hamburg.de. Arkivuar nga origjinali më 19 shtator 2021. Marrë më 30 prill 2011. Ky sanxhak në vitin 1485 ndahej në katër kaza: të Shkodrës, të Podgoricës, të Pejës dhe të Bihorit.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Sanxhaku_i_Shkodrës&oldid=2692424"