Wikipedia

Vilajeti i Shkodrës

  Vilajeti i Shkodrës, ishte një ndarje administrative e nivelit të parë (vilajet) e Perandorisë Osmane që ekzistoi nga viti 1867 deri në 1913, e vendosur në pjesë të asaj që sot është Mali i Zi dhe Shqipëria. Në fund të shekullit të 19-të thuhet se kishte një sipërfaqe prej 13,800 kilometrash katror.[1]

HistoriaRedakto

Vilajeti i Shkodrës u krijua në 1867.[2] Sanxhaku i Shkodrës u krijua kur Perandoria Osmane fitoi Shkodrën pas Rrethimit të Shkodrës në 1478–9. Një pjesë e madhe e Principatës së Zetës iu shtua territorit të Sanxhakut të Shkodrës në vitin 1499.[3] Në vitin 1514 ky territor u nda nga sanxhaku i Shkodrës dhe u krijua si sanxhak më vete i Malit të Zi, nën sundimin e Skenderbeg Crnojeviqit. Kur ai vdiq në vitin 1528, sanxhaku i Malit të Zi u bashkua me sanxhakun e Shkodrës, si njësi unike administrative me një shkallë të caktuar autonomie.[4]

Në vitin 1867, sanxhaku i Shkodrës u bashkua me sanxhakun e Shkupit dhe u bë Vilajeti i Shkodrës. Sanxhaqet e saj ishin sanxhaku i Shkodrës, Prizrenit dhe sanxhaku i Dibrës. Në vitin 1877, Prizreni kaloi në Vilajetin e Kosovës dhe Dibra në Vilajetin e Manastirit, ndërsa qyteza e Durrësit (Dıraç) u bë sanxhaku i Durrësit. Pas Luftës Ruso-Turke (1877–1878), komunat e Tivarit, Podgoricës, İşpozit dhe Zhabjakut iu dorëzuan Malit të Zi në 1878. Gjithashtu Ulqini iu dorëzua Malit të Zi në 1881.[5]

Në periudhën e vonë osmane, ndryshe nga zonat e tjera të perandorisë, katolikët shqiptarë në vilajetin e Shkodrës kishin akses në shkollimin në gjuhën shqipe të subvencionuar nga Austro-Hungaria.[6] Kleri katolik vendas u përfshi gjithashtu në zhvillimin e letërsisë shqiptare kryesisht fetare, me qëllim ruajtjen dhe forcimin e besimit katolik romak në rajon.[6] Pjesërisht për shkak të vendndodhjes së të qenit afër kufirit me Malin e Zi, shteti i përjashtoi banorët e qytetit të Shkodrës nga shërbimi i rregullt ushtarak dhe ndryshe nga banorët e tjerë urbanë brenda perandorisë ata paguanin më pak taksa.[6]

Kontrolli osman ekzistonte kryesisht në qendrat e pakta urbane dhe luginat e vilajetit dhe ishte minimal dhe pothuajse inekzistent në male, ku Malisorët (malësorët shqiptarë) jetonin një ekzistencë autonome sipas kanunit (ligjit fisnor) të Lek Dukagjinit.[7] Mosmarrëveshjet do të zgjidheshin përmes ligjit fisnor në kuadrin e hakmarrjes ose gjakmarrjes dhe aktiviteti ishte i përhapur në mesin e malësorëve, ndërsa zyrtarët osmanë e kundërshtuan ashpër këtë praktikë.[6] Nëntëmbëdhjetë për qind e vdekjeve të meshkujve në vilajetin e Shkodrës u shkaktuan nga vrasjet për shkak të hakmarrjes dhe gjakmarrjes gjatë periudhës së vonë osmane.[6] Malësorët i shihnin zyrtarët osmanë si një kërcënim për mënyrën e tyre të jetesës fisnore dhe ua lanë bajraktarëve (prijësve) të merren me sistemin politik osman.[7]

Malisorët (malësorët) jetonin në tre rajone gjeografike brenda sanxhakut të Shkodrës. [8] Malësia e Madhe me pesë fise të mëdha (Hoti, Kelmendi, Shkreli, Kastrati dhe Gruda) e përzier fetarisht katolike-myslimane dhe shtatë fise të vogla; Malësia e Vogël me shtatë fise katolike si Shala, Shoshi, Toplana, Nikaj; dhe Mirdita, e cila ishte gjithashtu një fis i madh i fuqishëm që mund të mobilizonte 5000 trupa të parregullta.[8] Qeveria vlerësoi fuqinë ushtarake të Malisorëve në sanxhakun e Shkodrës duke numëruar mbi 30.000 dhe zyrtarët osmanë ishin të mendimit se malësorët mund ta mposhtnin Malin e Zi vetë me ndihmën e kufizuar shtetërore.[9]

Sanxhaku i Durrësit përmbante fushën pjellore të Zadrimës midis Mirditës dhe lumit Drin.[10] Jeta politike në sanxhak dominohej nga disa pronarë të fuqishëm shqiptarë të tokave, si familja Toptani, të cilët kontrollonin zonën përreth Krujës dhe Tiranës si çiflig personal me prona familjare që arrinin në rreth 123,000 hektarë.[10] Për të mbrojtur interesat ekonomike, bejlerët pronarë tokash në zonë mbanin ushtri të vogla private që numëronin nga 200 deri në 500 burra që shërbenin edhe si truproje gjatë udhëtimit. [10] Në vitet 1880 nga pikëpamja shqiptare sanxhakët e Shkodrës dhe të Durrësit së bashku me gjithë vilajetin e Shkodrës i përkisnin krahinës së Gegënisë.[11]

 
Një hartë që tregon ndarjet administrative të Perandorisë Osmane në 1317 Hixhri, 1899 Gregorian, duke përfshirë Vilajetin e Shkodrës dhe sanxhakët e tij.

Në vitin 1912 dhe në fillim të vitit 1913 u pushtua nga anëtarët e Lidhjes Ballkanike gjatë Luftës së Parë Ballkanike. Në vitin 1914, territori i Vilajetit të Shkodrës u bë pjesë e Principatës së Shqipërisë, e krijuar në bazë të kontratës së paqes të nënshkruar gjatë Konferencës së Londrës në vitin 1913.[12]

Ndarjet administrativeRedakto

Sanxhakët e Vilajetit: [13]

  1. Sanxhaku i Shkodrës (Shkodër, Lezhë, Orosh, Pukë)
  2. Sanxhaku i Durrësit (Durrës, Tiranë, Krujë, Kavajë)

DemografiaRedakto

Gjatë viteve 1880, popullsia e vilajetit të Shkodrës varionte nga 200,000 deri në 300,000 njerëz, e ndarë midis dy sanxhakëve të Shkodrës (shumica katolike) dhe Durrësit (shumica myslimane).[6] Shqiptarët ishin etnia kryesore në vilajet që përbënin më shumë se 90 për qind të popullsisë.[6]

Intelektuali osmano-shqiptar Sami Frashëri gjatë viteve 1880 vlerësoi se popullsia e Shkodrës arrinte në 37,000 banorë, që përbëhej nga tre të katërtat myslimanë dhe pjesa tjetër të krishterë të përbërë kryesisht nga katolikë dhe disa qindra ortodoksë.[14]

Vlerësimi i vitit 1874Redakto

Sipas vlerësimeve të konsullit rus Ivan Yastrebov, në sanxhakun e Shkodrës kishte 80.000 meshkuj katolikë, 20.000 meshkuj ortodoksë dhe 9.500 meshkuj myslimanë. Shumica e popullsisë fliste gjuhën shqipe. Ai pohoi se ortodoksët dhe një numër myslimanësh flisnin gjuhën serbe.

Vlerësimi i vitit 1912Redakto

Një botim nga 21 dhjetori 1912 në revistën belge Ons Volk Ontwaakt (Kombi ynë zgjohet) vlerësonte 185.200 banorë:[15]

ReferencatRedakto

  1. ^ Europe by Éliseé Reclus, p. 152
  2. ^ Bayly Winder, Richard (1969). Near Eastern round table, 1967-68. New York: Near East Center and the Center for International Studies, New York University. fq. 110. Marrë më 29 shtator 2011. In June 1867, thirteen new vilayets were formed: Bursa, Dardanelles, ... Ankara, Diyarbekir (Kurdistan), Sivas, Kastamonu, Thessaloniki (Salanik), Konya, and Yanina (Epirus and Thessaly), Prizren, and Ishkodra (Scutari of Albania). Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije (në serbisht). Beograd: Narodno Delo. Marrë më 27 prill 2011. Год. 1499. припојена је била Црна Гора скадарском санџакату. Али, год. 1514. одвојио је султан поново и поставио јој за управника, као санџак-бега, потурченог Станишу, односно Скендер-бега Црнојевића.
  4. ^ Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije (në serbisht). Beograd: Narodno Delo. Marrë më 27 prill 2011. 1528... Црна Гора је потом поново припојена скадарском санџакату и остала је са извесним ... правима његов саставни део...
  5. ^ Gençoğlu, Mustafa (16 tetor 2017). "İŞKODRA VİLAYETİ'NİN İDARİ TAKSİMATI VE YAPISI (1867/1868-1908)". Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 13 (3) – nëpërmjet dergipark.ulakbim.gov.tr. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ a b c d e f g Gawrych 2006, p. 29.
  7. ^ a b Gawrych 2006, p. 30.
  8. ^ a b Gawrych 2006
  9. ^ Gawrych 2006, p. 33.
  10. ^ a b c Gawrych 2006
  11. ^ Gawrych 2006
  12. ^ Vickers, Miranda (1999). The Albanians: a modern history. I.B.Tauris. fq. 77, 78. ISBN 978-1-86064-541-9. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ "İşkodra Vilayeti - Tarih ve Medeniyet". 8 tetor 2009. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. London: IB Tauris. fq. 29, 217. ISBN 9781845112875. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Published on 21 December 1912 in the Belgian magazine Ons Volk Ontwaakt (Our Nation Awakes) - view the table of Vilajet Skutari: Skynet GodsdBalkan
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Vilajeti_i_Shkodrës&oldid=2311933"