Wikipedia

Palabardhi (Mali i Zi)

Palabardhë ose Bjelopavliqi (malazisht Бјелопавлићи/Bjelopavlići) është një fis historik malazez me prejardhje shqiptare si dhe një rajon në Mal të Zi.

GjeografiaRedakto

Lugina e Palabardhëve (e njohur edhe si lugina e lumit Zeta ) është një rrip ultësirë pjellore që shtrihet përgjatë lumit Zeta, duke qenë më e gjerë në skajin e poshtëm të lumit, deri në bashkimin me lumin Moraça pranë Podgoricës . Lugina ka qenë historikisht e populluar dendur, pasi ultësirat pjellore janë të rralla në Malin e Zi malor dhe siguroi një korridor për lidhjen rrugore dhe hekurudhore midis dy qyteteve më të mëdha malazeze, Podgoricës dhe Nikshiqit . Vendbanimi më i madh në fushë është qyteti i Danilovgradit, i cili mori emrin nga princi (Knjaz) Danilo Petrović . Në mënyrë konfuze, fusha tjetër e rëndësishme në Mal të Zi, fusha e Zetës është emërtuar sipas lumit të Zetës, megjithëse vetë lumi i Zetës nuk kalon nëpër të.

OrigjinaRedakto

Fillimisht një fis shqiptar, të njohur si Palabardhi iu nënshtrua një procesi të integrimit gradual kulturor në popullsinë fqinje sllave. [1] [2] [3] [4] [5] Një raport françeskan i shekullit të 17-të ilustron fazat e fundit të kultivimit të tyre. Autori i tij shkruan se Bratonožići, Piperi, Bjelopavlići dhe Kuči : nulla di meno essegno quasi tutti del rito serviano, e di lingua Illrica ponno piu presto dirsi Schiavoni, ch' Albanesi ( pasi që pothuajse të gjithë përdorin serbishten gjuha sllave e jugut), së shpejti ata duhet të quhen sllavë, e jo shqiptarë). [6]

HistoriaRedakto

Referenca e parë për palabardhët vjen nga një letër e lëshuar nga Kancelaria e Dubrovnikut në vitin 1411. Dokumenti, një ankesë nga raguzanët drejtuar Jelena Balshiqit, ka të bëjë me plaçkitjen e kryer nga Palabardhët, së bashku me Ozrinićët, Maznice dhe Malonšići, mbi tregtarët raguzanë në rrugën e tyre përmes Zetës, ndërsa ata po ktheheshin nga Serbia . [7]

Palabardhët përmenden sërish në defterin osman të sanxhakut të Shkodrës nga viti 1485, ku shfaqen si një nahije e veçantë, e përbërë nga 3 vendbanime që numërojnë gjithsej 159 familje. Këta (me numrat e familjeve në kllapa) ishin: Martinići (35), Dimitrovići (95) dhe Vražnegrnci (29). [8] [9]

Në vitin 1496, osmanët pushtuan Zetën e Epërme dhe zonën përreth Bërdës, e cila përfshinte Vasojevići, Palabardhët, Piperi, Kuçi, Bratonožići, Moraçani dhe Rovçani .  Fisi hyri nën sanxhakun e Shkodrës .

Djegia e eshtrave të Shën Savës pas Kryengritjes së Banatit nxiti serbët në rajone të tjera të rebeloheshin kundër osmanëve. [10] Më 1596, një kryengritje shpërtheu në fushën e Palabardhit, më pas u përhap në Drobnjaci, Nikshiq, Piva dhe Gacko (shih Kryengritja Serbe e 1596–97 ). Ajo u shtyp për shkak të mungesës së mbështetjes së huaj. [11]

Më 1612 Sulltani dërgoi në Podgoricë djalin e Mehmet Pashës për të luftuar kryengritjet e popullit. Pashai qëndroi në Podgoricë për tre muaj dhe më pas vendosi të rrënonte Palabardhët, duke marrë skllevër 80 gra dhe fëmijë, duke i vënë flakën fshatit dhe duke vjedhur kafshë. Meshkujt fshiheshin në fshatra të tjera dhe mbi repartin e ushtarëve osmanë, fisnikët sulmuan dhe vranë 300 sipahi me kuajt dhe bagazhet e tyre të vjedhura. [12] Në vitin 1613, osmanët filluan një fushatë kundër fiseve rebele të Malit të Zi. Si kundërpërgjigje, Palabardhët së bashku me fiset e Kuçit, Piperit, Vasojeviqit, Kastratit, Kelmendit, Shkrelit dhe Hotit formuan një bashkim politik dhe ushtarak të njohur si ose "Bashkimi i Maleve" ose "Malet Shqiptare". Në kuvendet e tyre të përbashkëta, si në Konventën e Kuçit, krerët u betuan në besë për t'i rezistuar me të gjitha fuqitë e tyre çdo ekspedite të ardhshme osmane, duke mbrojtur kështu vetëqeverisjen e tyre dhe duke mos lejuar vendosjen e autoritetit të spahinjve osmanë në veri. malësi përsëri. Kryengritja e tyre kishte karakter çlirimtar. [13] Ata arritën një marrëveshje me rebelët për 1000 dukat dhe 12 skllevër. [12] Venediku Mariano Bolizza ( fl. maj 1614) regjistroi se rajoni ishte nën komandën e ushtrisë osmane në Podgoricë. Ishin 800 burra të armatosur të Bjelopavlićit ( italisht: Biellopaulichi ), i komanduar nga Neneca Latinović dhe Bratič Tomašević. Më vonë atë vit, Bjelopavlići, Kuçi, Piperi dhe Kelmend u dërguan një letër mbretërve të Spanjës dhe Francës duke pretenduar se ishin të pavarur nga sundimi osman dhe nuk i paguanin haraç perandorisë. [14] Kur pashai i Hercegovinës sulmoi qytetin e Kotorrit më 1657, në këtë betejë në anën e venecianëve morën pjesë edhe fiset e Kelmendit dhe Bjelopavliqit. Kotorri e zmbrapsi rrethimin, por rebelimi i tyre kundër osmanëve u shtyp pak më vonë. [1]

Në vitin 1774, në të njëjtin muaj të vdekjes së Šćepan Malit, [15] Mehmed Pashë Bushati sulmoi Kuçët dhe Palabardhët, [16] por u mund me vendosmëri dhe u kthye në Shkodër. [15] Princi-peshkop Petar I (r. 1782-1830) zhvilloi një fushatë të suksesshme kundër beut të Bosnjës më 1819; zmbrapsja e një pushtimi osman nga Shqipëria gjatë Luftës Ruso-Turke (1828–29) çoi në njohjen e sovranitetit malazez mbi Piperin. [17] Petar I kishte arritur të bashkonte Piperët dhe Bjelopavliqët me Malin e Zi, [17] dhe kur Bjelopavliqi dhe pjesa tjetër e Kodrave (Shtatë kodrat) u bashkuan në shtetin e Pjetrit, një shtet i quajtur zyrtarisht "Mali i Zi (Mali i Zi) dhe Kodrat". [18] Një luftë civile shpërtheu në 1847, në të cilën Piperi, Kuçi, Bjelopavlići dhe Crmnica u përpoqën të përballeshin me fuqinë e centralizuar në rritje të princit të ri të Malit të Zi; secesionistët u nënshtruan dhe krerët e tyre u pushkatuan. [19] Në mes të Luftës së Krimesë, kishte një problem politik në Mal të Zi; Xhaxhai i Danilos I, Gjergji, bëri thirrje për një luftë tjetër kundër osmanëve, por austriakët e këshilluan Danilon të mos merrte armë. [20] Një komplot u krijua kundër Danilos, të udhëhequr nga xhaxhallarët e tij George dhe Pero, situata erdhi në kulmin e saj kur osmanët vendosën trupa përgjatë kufirit Hercegovinian, duke provokuar malësorët. [20] Disa kërkuan një sulm në Tivar, të tjerë bastisën Hercegovinë dhe pakënaqësia e subjekteve të Danilos u rrit aq shumë sa Piperi, Kuçi dhe Bjelopavlići, blerjet e fundit dhe ende të pazbërthyera, e shpallën veten një shtet të pavarur në korrik 1854. [20] Në Kodin e Danilos I, të datës 1855, ai shprehimisht shprehet se ai është "knjaz (duka, princ) dhe gospodar (zot) i Malit të Zi të Lirë (Malit të Zi) dhe Kodrave". [21] Danilo u detyrua të merrte masa kundër rebelëve në Brda, disa rebelë kaluan në territorin osman dhe disa u nënshtruan dhe duhej të paguanin për luftën civile që kishin shkaktuar. [20] Knjaz Danilo u vra në gusht të vitit 1860 teksa po hipte në një anije në portin e Kotorrit . Vrasësi, shefi Todor Kadiq i Bjelopavliqëve, thuhet se është ndihmuar nga autoritetet austriake në kryerjen e atentatit. Disa spekulojnë se ka pasur një grindje personale mes të dyve, fakti që Danilo kishte një lidhje me gruan e Todorit dhe keqtrajtimi i vazhdueshëm i fisit Bjelopavlići nga rojet e Danilos dhe forcat e tij. [22]

Gjatë sundimit të Nikolla I Petroviq-Njegosh, Palabardhët kishin marrëdhënie të këqija me princin, të cilat u përkeqësuan më tej pas vitit 1908 kur një anëtar i shquar i fisit, Andrija Radoviq, u dënua me 15 vjet burg gjatë gjyqit për bombardimin e Cetinjes.

Si një fis nga Mali i Zi i Vjetër, Bjelopavlići mbështeti pavarësinë e Malit të Zi. [23]

Shih edheRedakto

LiteraturaRedakto

  • Bataković, Dušan T. (1996). The Serbs of Bosnia & Herzegovina: History and Politics. Dialogue Association. ISBN 9782911527104. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • William Miller (12 tetor 2012). The Ottoman Empire and Its Successors 1801-1927. Routledge. ISBN 978-1-136-26046-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

ReferimeRedakto

  1. ^ a b Tea Perinčić Mayhew, 2008 Dalmatia Between Ottoman and Venetian Rule: Contado Di Zara, 1645-1718 https://www.academia.edu/860183/Dalmatia_Between_Ottoman_and_Venetian_Rule_Contado_Di_Zara_1645-1718 #page=45
  2. ^ Robert Elsie, 2015, The Tribes of Albania: History, Society and Culture, https://books.google.com/books?id=-EzWCQAAQBAJ #page=3
  3. ^ Mulić, Jusuf (2005). "O nekim posebnostima vezanim za postupak prihataanja Islama u Bosni i netačnostima koje mu se pripisuju." Anali Gazi Husrev-begove biblioteke. 23-24: 184. "U popisima, Arbanasi su iskazivani zajedno s Vlasima. To otežava uvid u moguće razlike kod prihvatanja islama od strane Vlaha i Arbanasa. Jedino se kod plemena za koja se izrijekom zna da su arbanaška, mogla utvrditi pojavnost u prihvatanju islama (Bjelopavlići, Burmazi, Grude, Hoti, Klimente/Koeljmend, Kuči, Macure, Maine, Malonšići/Malonze, Mataruge/Mataronge i Škrijelji). [In the lists, Albanians are reported together with Vlachs. This makes studying the possible differences in the acceptance of Islam by Vlachs and Albanians. Only with the tribes that are specifically known to be Albanian, could establish the occurrence of the acceptance of Islam (Bjelopavlići, Burmazi, Grude, Hoti, Klimenta / Koeljmend, Maine, Macura, Maine, Malonšići/Malonzo, Mataruge/Mataronge and Škrijelj).]"
  4. ^ Berishaj, Anton Kole (1995). Islamization -- Seed of Discord or the Only Way of Salvation for Albanians?. George Fox University. fq. 7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Kola, Azeta (2017). "FROM SERENISSIMA'S CENTRALIZATION TO THE SELFREGULATING KANUN: THE STRENGTHENING OF BLOOD TIES AND THE RISE OF GREAT TRIBES IN NORTHERN ALBANIA FROM 15TH TO 17TH CENTURY". Acta Histriae: 368–9. {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Ramaj, Albert (janar 2013). Poeta nascitur, historicus fit -Ad honorem Zef Mirdita. fq. 132. Në mënyrë domethënëse, një tekst françeskan i shek. XVII, pasi pohon se fi set e Piperve, Bratonishëve, Bjelopavliqëve e Kuçëve ishin shqiptare, shton se: “megjithatë, duke qenë se thuajse që të gjithë ata ndjekin ritin serbian (ortodoks) dhe përdorin gjuhën ilirike (sllave), shumë shpejt do mund të quhen më shumë Sllavë, se sa Shqiptarë...Ma favellando delle quattro popolationi de Piperi, Brattonisi, Bielopaulouicchi e Cuechi, liquali et il loro gran ualore nell’armi danno segno di esser de sangue Albanese e a tale dalli Albanesi sono tenuti {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Stojanović, Ljubomir, red. (1929). Stare srpske povelje i pisma [Old Serbian charters and letters] (në serbisht). Vëll. I/1. Belgrade: Srpska Kraljevska Akademija. fq. 387.
  8. ^ Pulaha, Selami (1974). Defteri i Regjistrimit te͏̈ Sanxhakut të Shkodrës i vitit 1485. Tirana: Akademia e Shkencave e RP të Shqipërisë. fq. 123–125.
  9. ^ Đurđev, Branislav (1984). Postanak i Razvitak Brdskih, Crnogorskih i Hercegovackih Plemena (në serbisht). Titograd: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti. fq. 44.
  10. ^ Bataković 1996.
  11. ^ Ćorović, Vladimir (2001). "Преокрет у држању Срба". Историја српског народа (në serbisht). Belgrade: Јанус.
  12. ^ a b Mariano Bolizza
  13. ^ Kola, Azeta (2017). "FROM SERENISSIMA'S CENTRALIZATION TO THE SELFREGULATING KANUN: THE STRENGTHENING OF BLOOD TIES AND THE RISE OF GREAT TRIBES IN NORTHERN ALBANIA FROM 15TH TO 17TH CENTURY". Acta Histriae: 368–9. {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Kulišić, Špiro (1980). O etnogenezi Crnogoraca (në malazisht). Pobjeda. fq. 41. Marrë më 19 nëntor 2011.
  15. ^ a b Zapisi. Cetinjsko istorijsko društvo. 1939. Истога мјесеца кад је Шћепан погинуо удари на Куче везир скадарски Мехмед - паша Бушатлија, но с великом погибијом би сузбијен и врати се у Скадар . {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ Летопис Матице српске. У Српској народној задружној штампарији. 1898. Године 1774. везир скадарски Мехмед паша Бушатлија ударио је на Куче и Бјелопавлиће, који позваше у помоћ Црногорце те произиђе због овога међу Црном Гором и Арбанијом велики бој и Арбанаси су се повукли ... {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ a b Miller, p. 142
  18. ^ Etnografski institut (Srpska akademija nauka i umetnosti) (1952). Posebna izdanja, Volumes 4-8. Naučno delo. fq. 101. Када, за владе Петра I, црногорсксу држави приступе Б^елопавлиЬи, па после и остала Брда, онда je, званично, „Црна Гора и Брда" {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ Miller, p. 144
  20. ^ a b c d Miller, p. 218
  21. ^ Stvaranje, 7–12. Obod. 1984. fq. 1422. Црне Горе и Брда историјска стварност коЈа се не може занема- рити, што се види из назива Законика Данила I, донесеног 1855. године који гласи: „ЗАКОНИК ДАНИЛА I КЊАЗА И ГОСПОДАРА СЛОБОДНЕ ЦРНЕ ГОРЕ И БРДА". {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Srdja Pavlovic (2008). Balkan Anschluss: The Annexation of Montenegro and the Creation of the Common South Slavic State. Purdue University Press. fq. 39–. ISBN 978-1-55753-465-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ Srdja Pavlović (2008). Balkan Anschluss: The Annexation of Montenegro and the Creation of the Common South Slavic State. Purdue University Press. fq. 143. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Palabardhi_(Mali_i_Zi)&oldid=2549754"