Wikipedia

Varshava

qytet në Poloni
(Përcjellë nga Warsaw)

Varshava (Polonisht: Warszawa) zyrtarisht Kryeqyteti i Varshavës (polonisht: Miasto stołeczne Warszawa, shkurt: m.st. Warszawa) është kryeqyteti dhe qyteti më i madh i Polonisë. Metropoli qëndron në lumin Visla në Poloninë lindore-qendrore dhe popullsia e tij vlerësohet zyrtarisht në 1.8 milion banorë brenda një zone më të madhe metropolitane prej 3.1 milion banorësh, gjë që e bën Varshavën kryeqytetin e 7-të më të populluar në Bashkimin Evropian. Sipërfaqja e qytetit është 517 km2 dhe përfshin 18 bashki, ndërsa zona metropolitane mbulon 6,100 km2.[2] Varshava është një qytet global alfa-,[3] një qendër kryesore kulturore, politike dhe ekonomike dhe selia e qeverisë së vendit. Qyteti i tij i Vjetër historik u përcaktua si një Vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.

Varshava
Warszawa (Polonisht)
Qytet
Në drejtim të akrepave të orës: Rruga Emilii Plater natën, Kisha e Kryqit të Shenjtë, Stadiumi Kombëtar, Pallati Kazimierzowski, Teatri i Madh dhe Sheshi i Kalasë
Në drejtim të akrepave të orës: Rruga Emilii Plater natën, Kisha e Kryqit të Shenjtë, Stadiumi Kombëtar, Pallati Kazimierzowski, Teatri i Madh dhe Sheshi i Kalasë
Flamuri i Varshava
Flamuri
Stema Varshava
Stema
Nofka(t): 
Parisi i Veriut, Qyteti Feniks[1]
Parimet: 
Semper invicta  (Latin "Gjithnjë e pamposhtur")
Varshava is located in Earth
Varshava (Earth)
Koordinatat: 52°13′48″N 21°00′40″E / 52.23000°N 21.01111°E / 52.23000; 21.01111
ShtetiPolonia Polonia
VoivodeshipMasovia
QarkuQark qytet
ThemelimiShekulli i 13-të
E drejta e qytetit1323
Qeveria
 • KryetariRafał Trzaskowski (PO)
Sipërfaqja
 • Qytet517,24 km2 (199,71 sq mi)
 • Metro
6.100,43 km2 (2.355,39 sq mi)
Lartësia mbidetare
78–116 m (328 ft)
Popullsia
 (31 dhjetor 2020)
 • Qytet1.794.166 Increase
 • Dendësia3.460/km2 (9.000/sq mi)
 • Metro
3.100.844
 • Dendësia metro509,1/km2 (1.319/sq mi)
Zona kohoreUTC+1 (CET)
 • Verës (DST)UTC+2 (CEST)
Postal code
00-001 to 04–999
Prefiksi+48 22
Faqja zyrtareum.warszawa.pl
Varshava në 1926 - Kalaja Mbretërore (Zamek Królewski)

Varshava e ka origjinën e saj në një qytet të vogël peshkimi në Masovia. Qyteti u bë i njohur në fund të shekullit të 16-të, kur Sigismund III vendosi të zhvendoste kryeqytetin polak dhe oborrin e tij mbretëror nga Krakov. Varshava shërbeu si kryeqyteti de fakto i Komonuelthit Polako-Lituanez deri në 1795, dhe më pas si selia e Dukatit të Varshavës të Napoleonit. Shekulli i 19-të dhe revolucioni i tij industrial sollën një bum demografik që e bëri atë një nga qytetet më të mëdha dhe më të dendura të populluara në Evropë. E njohur atëherë për arkitekturën dhe bulevardet e saj elegante, Varshava u bombardua dhe u rrethua në fillim të Luftës së Dytë Botërore në 1939. Pjesa më e madhe e qytetit historik u shkatërrua dhe popullsia e tij e larmishme u shkatërrua nga Kryengritja e Getos në 1943, Kryengritja e Varshavës në 1944 dhe rrafshimi sistematik.

Historia

Redakto

Në shekullin e 13-të, një princ në vend të një fshati peshkatarësh të quajtur Varshzova, ndërtonë një kala. Për herë të parë në këtë kala, më 1529 u mblodhë kuvendi polak i quajtur Sejm, dhe që nga 1570 tubohej rregullisht aty. Më 1596, mbreti polak tërehqë selin e tij nga Krakau në Varshavë. Pas shkatrimit nën rrethimin dhe pastaj sundimin suedezë, në shekullin XVII (1655-57), qyteti në shekullin e XVIII-të, nën mbretërit saksonë, Augustin e II-të, Augustin e III-të si dhe nën Stanislavin e II-të Augustin, lulëzonë me një kulturë të lartë. Me ndarjen e tretë të Polonisë më 1795, Varshava bie nën Prusin, dhe përkundë faktit që rëndësia e saj bie në nivel të provincës, rëndësia e saj kulturore mbetej edhe më tej.

Lufta e Dytë Botërore

Redakto

Një muaj pas fillimit të Luftës së Dytë Botërore më 1 shtator 1939, Gjermania fashiste pushtoi kryeqytetin e Polonisë. Pas një muaji, më 1 gusht 1944 banorët e kryeqytetit organizojnë kryengritjen e njohur si Kryengritja e Varshavës (polonisht: Powstanie Warszawskie). Përgjatë kësaj kohe në bregun e djathtë të lumit qëndronte ushtria ruse e cila nuk ndërhynte. Kjo kryengritje e banorëve të Varshavës u shua me gjak nga gjermanët pas dy muajsh më 2 tetor. Përgjatë luftimeve të zhvilluara, 70% e qytetit ishte shkatërruar. Ndërsa më 17 janar 1945 ushtria ruse pushtoi Varshavën duke instaluar aparatin e qeverisjes sovjetike në Poloni.

Socializmi

Redakto

Pas Luftës së Dytë Botërore, Varshava kishte 160,000 banorë, prej tyre vetëm 16,000 banonin në pjesën e majtë të qytetit.

Rindërtimi i Varshavës pas luftës kaloi disa faza, ndër të cilat më të njohurat janë:

  • 1945 - Rindërtimi i qytetit nga banorët e saj.
  • 1947 - Bashkia e qytetit ndërton "Trasa W-Z" pranë qytetit të vjetër.
  • 1952 - Përfundon rindërtimi i qytetit të vjetër dhe lagjeve të vjetra.
  • 1955 - Rusët ndërtojnë Pallatin e Kulturës dhe Shkencave (pol. Pałac Kultury i Nauki)
  • 1971 - Bashkia e Qytetit ndërton Pallatin mbretëror (Kala mbretërore).

Populli polak organizoi disa protesta kundër regjimit komunist të instaluar nga Stalini dhe të dirigjuar nga Moska. Protestat e tilla që kanë arritur të lënë gjurmë në historinë e Polonisë janë:

1989-prezent

Redakto

Në vitin 1995, Metroja e Varshavës u hap me një linjë të vetme. Një linjë e dytë u hap në mars 2015.[4] Me hyrjen e Polonisë në Bashkimin Evropian në vitin 2004, Varshava po përjeton bumin më të madh ekonomik të historisë së saj.[5] Ndeshja hapëse e UEFA Euro 2012 u zhvillua në Varshavë[6] dhe qyteti priti gjithashtu Konferencën e Ndryshimeve Klimatike të Kombeve të Bashkuara në vitin 2013 dhe Samitin e NATO-s 2016.

Demografia

Redakto

Demografikisht, Varshava ishte qyteti më i larmishëm në Poloni, me një numër të konsiderueshëm banorësh të lindur jashtë vendit. Përveç shumicës polake, kishte një pakicë të madhe dhe të lulëzuar hebreje. Sipas Regjistrimit Perandorak të vitit 1897, nga popullsia e përgjithshme prej 638,000, hebrenjtë përbënin 219,000 (ekuivalente me 34%). Para Luftës së Dytë Botërore, Varshava priti popullsinë e dytë më të madhe hebreje në botë pas Nju Jorkut – afërsisht 30 për qind e popullsisë totale të qytetit në fund të viteve 1930. Në vitin 1933, 833.500 nga 1.178.914 njerëz deklaruan polonishten si gjuhën e tyre amtare. Kishte gjithashtu një komunitet të shquar gjerman. Përbërja etnike e Varshavës bashkëkohore është e pakrahasueshme me diversitetin që ka ekzistuar për gati 300 vjet. Shumica e rritjes së popullsisë moderne bazohet në migrimin e brendshëm dhe urbanizimin.

Në vitin 1939, rreth 1,300,000 njerëz banonin në Varshavë; deri në vitin 1945 popullsia kishte rënë në 420,000. Gjatë viteve të para të pasluftës, ritmi i rritjes së popullsisë ishte i lartë dhe shpejt qyteti filloi të vuante nga mungesa e banesave dhe banesave për të strehuar të ardhur të rinj. Masa e parë korrigjuese ishte zgjerimi i sipërfaqes totale të Varshavës (1951) – megjithatë autoritetet e qytetit ishin ende të detyruara të vendosnin kufizime; lejohej të qëndronin vetëm bashkëshortët dhe fëmijët e banorëve të përhershëm, si dhe disa persona me rëndësi publike (specialistë, artistë, inxhinierë të njohur). Kjo ndikoi negativisht në imazhin e një qytetari mesatar të Varshavës, i cili perceptohej si më i privilegjuar se ata që migronin nga zonat rurale, qytetet apo qytetet e tjera. Ndërsa të gjitha kufizimet për regjistrimin e vendbanimit u hoqën në vitin 1990, opinioni negativ i varsovianëve në njëfarë forme vazhdon edhe sot e kësaj dite.

Njësitë territoriale

Redakto
Artikulli kryesor: Rrethet e Varshavës
 
Rrethe e Varshavës (pas 2002)
Qyteti ndahet në 18 rrethe (pol. dzielnica) të cilat janë:
  • Białołęka
  • Bemowo
  • Bielany
  • Mokotów
  • Ochota
  • Praga Południe
  • Praga Północ
  • Rembertów
  • Śródmieście
  • Targówek
  • Ursus
  • Ursynów
  • Wawer
  • Wesoła
  • Wilanów
  • Włochy
  • Wola
  • Żoliborz
Qytezat periferike që hynë nën administrimin e kryeqytetit
  • Pruszków (53 000)
  • Legionowo (50 600)
  • Otwock (44 000)
  • Wołomin (36 500)
  • Żyrardów (41 400)
  • Nowy Dwór Mazowiecki (27 518)
  • Piaseczno (25 200)
  • Grodzisk Mazowiecki (24 900)
  • Piastów (23 700)
  • Ząbki (20 363)
  • Marki (19 000)
  • Zielonka (16 454)
  • Kobyłka (16 300)

Deri në vitin 1994, kishte 7 rrethe në Varshavë: Śródmieście, Praga Północ, Praga Południe, Żoliborz, Wola, Ochota dhe Mokotów. Midis 1994 dhe 2002, kishte 11 rrethe: Centrum, Białołęka, Targówek, Rembertów, Wawer, Wilanów, Ursynów, Włochy, Ursus, Bemowo dhe Bielany. Në vitin 2002, qyteti Wesola u inkorporua dhe ndarja territoriale e Varshavës u krijua si më poshtë:

Varshava është një qark (powiat), dhe më tej është i ndarë në 18 rrethe (dzielnica), secila me organin e vet administrativ.[7] Secili prej rretheve zakonisht ndahet në disa lagje të cilat nuk kanë status ligjor apo administrativ. Varshava ka dy lagje historike, të quajtura Qyteti i Vjetër (Stare Miasto) dhe Qyteti i Ri (Nowe Miasto), në lagjen e Śródmieście.

Shiko dhe këtu

Redakto
  Commons: Varshava – Album me fotografi dhe/apo video dhe material multimediale
Varshava është qyteti i cili në gjirin e vetë ka sheshin "Skendebeu". Ky sheshë është emërtuar me emrin “Gjergj Kastrioti Skenderbeu” me vendimin e Bashkisë së Varshavës më 28 nëntor 2005 me rastin e 600 vjetorit të lindjes së herojit. Më parë ishte propozuar sheshi në kryqëzimin e rrugës “Belvederska” ku tani gjendet Hoteli “Hayatt” i cili më parë thirrej “Skenderbeu”
Aktualisht, Sheshi “Gjergj Kastrioti Skenderbeu” ndodhet ne nje nga sheshet kryesore te Varshaves, prane nje zone te zhvilluar industriale dhe urbanistike.[8]

Referime

Redakto
  1. ^ "The city of phoenix – War*saw everything" (në polonisht). Arkivuar nga origjinali më 27 janar 2009. Marrë më 22 janar 2009.
  2. ^ "Warsaw". goeuro2012.com (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 3 qershor 2008. Marrë më 15 korrik 2008.
  3. ^ "The World According to GaWC 2020". GaWC – Research Network (në anglisht). Globalization and World Cities. Arkivuar nga origjinali më 24 gusht 2020. Marrë më 31 gusht 2020.
  4. ^ UK, DVV Media. "Warszawa opens second metro line". railwaygazette.com (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 18 prill 2015. Marrë më 13 prill 2015.
  5. ^ "Attracting foreign investments". polandtrade.com.hk (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 8 nëntor 2007. Marrë më 24 korrik 2008.
  6. ^ "The National Stadium in Warsaw". poland2012.net (në anglisht). Marrë më 24 korrik 2008.
  7. ^ "Dzielnice". um.warszawa.pl (në polonisht). Arkivuar nga origjinali më 1 korrik 2008. Marrë më 11 korrik 2008.
  8. ^ Ministria e Punëve të Jashtme - Shqipëri, internet Arkivuar 3 mars 2006 tek Wayback Machine

Lidhje të jashtme

Redakto
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Varshava&oldid=2425221"