Arti serb

Arti serb i referohet arteve pamore të serbëve dhe shtetit të tyre kombëtar Serbisë.

Trashëgimia mesjetare përfshin artin bizantin, të ruajtur në arkitekturë, afreske dhe ikonat e shumë manastireve ortodokse serbe. Në periudhën e hershme moderne, artet pamore serbe filluan të ndikohen nga arti perëndimor, duke arritur kulmin në monarkinë e Habsburgëve në fund të shekullit të 18-të. Fillimi i artit modern serb vendoset në shekullin e 19-të. Shumë monumente dhe vepra artistike serbe kanë humbur përgjithmonë për shkak të luftërave të ndryshme dhe margjinalizimeve në kohë paqeje.^[1]

Parahistoria

Aktualisht, qytetërimi më i vjetër i njohur i Evropës është zbuluar në Serbi, përkatësisht Lepenski Vir dhe kultura Vinça. Në Serbi, vendet arkeologjike me rëndësi të jashtëzakonshme janë të shumta dhe kanë nivelin më të lartë të mbrojtjes shtetërore sipas Ligjit për Trashëgiminë Kulturore. Shih: Vendet prehistorike në Serbi dhe Parahistoria e Evropës Juglindore për artefakte dhe skulptura të gjetura në vendet arkeologjike të Lepenski Vir.

Periudha romake

Gjeografikisht, Serbia ishte gjithmonë pjesë e Perandorisë Romake, pavarësisht nëse sundohej nga Roma apo nga Bizanti. Rrënojat romake gjenden në të gjithë Gadishullin Ballkanik.

Arti serb mesjetar

Bogorodica Trojeručica, shekulli i 14-të
Mbretit Llazar]], thurje serbe në mesjetë

Ne dimë pak për jetën e piktorëve, zejtarëve (gdhendës, argjendarëve, gdhendësit të drurit), ndërtuesve/arkitektëve të Serbisë mesjetare, për studimet, shkollat dhe porositë e tyre. Dalëngadalë, megjithatë, ne po fillojmë të mësojmë. Por në rrjedhën e përvojës shekullore në pikturimin e afreskeve, miniaturave, ikonave dhe ikonostasit, padyshim u ngritën punishte arti e zejtarie ku një brez i ri piktorësh dhe mjeshtërsh të zotë mund të mësonin teknikat e mjeshtrave.

Arkitektura kishtare u zhvillua nën patronazhin e shtetit mesjetar serb. Pjesa më e veçantë e arkitekturës mesjetare serbe ishte Manastiri i Studenicës i themeluar nga Stefan Nemanja, themeluesi i Serbisë mesjetare rreth vitit 1190. Ky manastir paraqiste gjithashtu vepra të rëndësishme arti duke përfshirë pikturat e tij afreske të stilit bizantin. Kisha e saj përmban gjithashtu skulptura të gjera të bazuara në Psalmet dhe Fjetja e Hyjlindëses. UNESCO e shtoi këtë manastir në listën e saj të vendeve të Trashëgimisë Kulturore Botërore në vitin 1986. Ai ishte model për manastiret e tjera në Mileshevë, Sopoçan dhe Visoki Deçan. Ndikimi i artit bizantin u bë më ndikues pas pushtimit të Kostandinopojës më 1204 në Kryqëzatën e Katërt, kur shumë artistë grekë u larguan në Serbi. Ndikimi i tyre mund të shihet në Kishën e Ngjitjes në Mileshevë si dhe në pikturat murale në Kishën e Apostujve të Shenjtë në Pejë dhe në Manastirin e Sopoçanit. Ikonat dhe afresket gjithashtu përbënin një pjesë të rëndësishme të artit kishtar. Në atë kohë në Rashkë, Stefan Vladislav, i cili themeloi në Mileshevë një manastir dhe një kishë ku tre nga piktorët e oborrit të tij -- Dhimitri, Gjergji dhe Teodori -- punonin në pikturën e mureve të lirë nga tradita e rreptë e ligjit kanonik.^[2] Ndikimi i arkitekturës bizantine arriti kulmin pas vitit 1300, duke përfshirë rindërtimin e Kishës së Shën Premtës (rreth 1306–1307) dhe të Shën Gjergjit në Staro Nagoričane si dhe Manastirit të Graçanicës. Pikturat dekorative të kishës dhe artet fetare dhe zejtaria gjithashtu u zhvilluan më tej në periudhë. Piktorët më të shquar në atë kohë ishin Mihael Astrapas dhe Eutyhios (fl. 1294-1317) dhe para tyre, Dhjaku Jovan dhe Rufin.^[3]

Kryqëzimi, afresk në Manastirin e Studenicës

Ikona e Virgjëreshës së Shenjtë Pelagonitissa, që daton nga viti 1421, konsiderohet si një nga arritjet e fundit të shquara të pikturës së ikonave, një përfaqësim i ikonografisë bizantine të atëhershme ende të gjallë. Autorja e saj Makarije Zograf ka punuar në ikonën në kishën e Shndërrimit në manastirin e fshatit Zërza, afër Përlepit dhe në shumë manastire të tjera serbe gjatë shekullit të 15-të. Makarije Zograf dhe vëllai i tij Mitropoliti Jovan Zograf u kujdesën për vakëfën e manastirit derisa ajo iu transferua Kostandinit, kryefshatarit (kmet).^[4]

Manastiri Visoki Deçani në Metohi u ndërtua midis viteve 1330 dhe 1350. Ndryshe nga manastiret e tjera serbe të asaj periudhe, ai u ndërtua me tipare romane nga mjeshtër-ndërtuesit nën murgun Vitus të Kotorrit. Afresket e tij përmbajnë 1000 portrete që portretizojnë të gjitha temat kryesore të Dhiatës së Re. Katedralja përmban ikonostasin, fronin e hegumenit dhe sarkofagun mbretëror të gdhendur. Në vitin 2004, UNESKO e listoi Manastirin e Deçanit në Listën e Trashëgimisë Botërore.^[5]

Pati një valë të mëtejshme të ndërtimit të kishës pasi shteti serb u kontraktua në pellgun e Moravës në fund të shekullit të 14-të. Princi Stefan Lazareviq ishte një poet dhe mbrojtës i arteve që themeloi kishën në Resavë në Moravë me pikturat murale që kishin temën e shëmbëlltyrave të Krishtit me njerëzit e portretizuar të veshur me kostume feudale serbe.

Shkencëtari dhe akademiku Gabriel Millet i cili ishte i pari që solli artin serb në vëmendjen e Perëndimit në vitin 1919,^[6] së bashku me shkencëtarin serbo-amerikan Michael Pupin, i cili mblodhi një ekip ndërkombëtar studiuesish dhe figurash publike për të mbështetur ruajtjen e trashëgimisë arkitekturore gjatë dhe pas Luftës së Madhe. Në vitin 1918, Thomas Graham Jackson, në "Kishën Ortodokse Serbe" të Pupin mbi kishat mesjetare serbe, hodhi poshtë nocionin se arti serb nuk ishte gjë tjetër veçse një degë e artit bizantin dhe tregoi se arti serb kishte një karakter origjinal të tij.^[7]

Në këtë periudhë u realizuan një numër i madh ikonash të denja artistikisht.

Shekujt 16 dhe 17

Ikona e Shën Nikollës, tempera në dru, nga Andrija Raiçeviq, 1641

Pushtimi osman i Serbisë gjatë shekullit të 15-të pati një ndikim negativ në artet pamore. Serbët u bënë pjesë e Rum Milet (komuniteti i krishterë) dhe u konsideruan si një klasë më e ulët (raja). Fisnikëria serbe nuk ishte e integruar në sistemin shtetëror osman dhe qeveria osmane e shfuqizoi kishën. Duke qenë se fisnikëria dhe kisha ishin burimet kryesore të patronazhit për arkitektët dhe artistët, periudha e hershme moderne konsiderohet si një periudhë artistikisht më pak produktive në artin serb. Pavarësisht trendit të përgjithshëm, u ndërtuan monumente të dukshme. Pati një rifillim të përpjekjeve artistike pas restaurimit të Patriarkanës Serbe në vitin 1557. Zograf Longin (1530-1600) dhe Georgije Mitrofanoviq ishin piktorët kryesorë të fundit të shekullit të 16-të dhe fillimit të shekullit të 17-të, së bashku me Zograf Jovan, Andrija Raiçeviq, Zograf Radul, Sava Krabuleviq, Kozma Damjanoviq, Tripo Kokolja, Zograf Dimitrije, Strahinja of Budimlje, Kyr Georgije and Kyr Kozma. Puna e Mitrofanoviqit mbi kishën në Manastirin e Moraçës konsiderohet si një nga më të mirat e tij. Ndër piktorët e ikonave që punonin në traditën bizantine në Sllavoni ishin Nikolla Klisur (mesi i shekullit të 17-të)^[8] dhe Ostoja Mrkojeviq në fund të shekullit të 17-të.^[9]

Referime

^ Kadijević, Aleksandar Đ. (2017). "About typology and meaning of the Serbian public architectural monuments (19–20th centuries)". Matica Srpska Journal for Fine Arts (në anglisht). 45.
^ Beckwith, John; Krautheimer, Richard; Ćurčić, Slobodan (1986). Early Christian and Byzantine Art (në anglisht). Yale University Press. ISBN 9780300052961.
^ The Cultural History of Macedonia – Art www.macedonia.co.uk. Retrieved 2019-08-16.
^ Zograf 1980
^ "World Heritage Committee puts Medieval Monuments in Kosovo on Danger List and extends site in Andorra, ending this year's inscriptions". unesco.org (në anglisht). 13 korrik 2006.
^ Preradovic, Dubravka (janar 2013). "Contribution de Gabriel Millet à l'étude de l'art Serbe". Ζ' Επιστημονικό Συνέδριο "Το Άγιον Όρος στα χρόνια της Απελευθερώσεως", Φορος Τιμης στον Gabriel Millet (në anglisht).
^ "Fig. 2. Mihajlo Pupin, South Slavs Monuments, vol. I Serbian Orthodox..." ResearchGate (në anglisht). Marrë më 2019-08-16.
^ Зборник Матице српске за ликовне уметности (në rusisht). Матица. 2003.
^ Naše starine (në kroatisht). Zavod za zaštitu spomenika kulture S.R. Bosne i Hercegovine. 1957.

[Kadijević_2017-1] Kadijević, Aleksandar Đ. (2017). "About typology and meaning of the Serbian public architectural monuments (19–20th centuries)". Matica Srpska Journal for Fine Arts (në anglisht). 45.

[2] Beckwith, John; Krautheimer, Richard; Ćurčić, Slobodan (1986). Early Christian and Byzantine Art (në anglisht). Yale University Press. ISBN 9780300052961.

[3] The Cultural History of Macedonia – Art www.macedonia.co.uk. Retrieved 2019-08-16.

[4] Zograf 1980

[5] "World Heritage Committee puts Medieval Monuments in Kosovo on Danger List and extends site in Andorra, ending this year's inscriptions". unesco.org (në anglisht). 13 korrik 2006.

[6] Preradovic, Dubravka (janar 2013). "Contribution de Gabriel Millet à l'étude de l'art Serbe". Ζ' Επιστημονικό Συνέδριο "Το Άγιον Όρος στα χρόνια της Απελευθερώσεως", Φορος Τιμης στον Gabriel Millet (në anglisht).

[7] "Fig. 2. Mihajlo Pupin, South Slavs Monuments, vol. I Serbian Orthodox..." ResearchGate (në anglisht). Marrë më 2019-08-16.

[8] Зборник Матице српске за ликовне уметности (në rusisht). Матица. 2003.

[9] Naše starine (në kroatisht). Zavod za zaštitu spomenika kulture S.R. Bosne i Hercegovine. 1957.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]