Beteja e Haraçinës

Beteja e Haraçinës ishte një përleshje e armatosur midis luftëtarëve shqiptarë të Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare (UÇK) dhe forcave të armatosura maqedonase të Ushtrisë së Maqedonisë (ARM) në fshatin Haraçinë, afër Shkupit e cila u zhvillua në Qershor të vitit 2001. Kjo betejë konsiderohet si më e diskutueshme në të gjithë Luftën e vitit 2001 në Maqedoni, me përfshirjen e përfaqësuesve më të lartë të NATO-s: Javier Solana, George Robertson dhe Piter Feith. Në ndalimin e sulmeve të forcave maqedonase dhe me tërheqjen e luftëtarëve shqiptarë të UÇK-së nga Haraçina, u bë një kthesë kryesore në krizën ushtarake, që do të thoshte se ajo do të zgjidhej më tej me mjete politike dhe ndërmjetësim të NATO-s, në vend të mjeteve ushtarake.

Beteja e Haraçinës
Pjesë e Lufta e vitit 2001 në Maqedoni
Tanku i Ushtrisë Maqedonase i kapur nga luftëtarët e UÇK-së në Haraçinë
Data 12 – 25 Qershor 2001 Vendodhja Haraçinë, rajoni i Shkupit, në Malet e Karadakut, Republika e Maqedonisë, (sot Maqedonia e Veriut) Pasoja Fitorja ushtarake e UÇK-së Armëpushimi i ndërmjetësuar nga NATO
Palët pjesëmarrëse
Ushtria Çlirimtare Kombëtare	Ushtria e Maqedonisë Policia e Maqedonisë
Komandantët dhe udhëheqësit
Xhezair Shaqiri Nazmi Sulejmani Avdil Jakupi Emrush Suma	Boris Trajkovski Pande Petrovski Ljube Boshkovski Stojanço Angellov
Njesitë e përfshira
Brigada 113 "Ismet Jashari"	Njësia Speciale e Policisë "Tigrat"
Fuqia ushtarake
350 luftëtarë	18,468 ushtarë 54 tanke 130 mortaja 40 obuzë 200 autoblinda Helikopterë MI-24, MI-17 dhe MI-8
Viktimat dhe humbjet
6 luftëtarë të vrarë	5 ushtarë të vrarë 17 të plagosur

Prapaskena

Kriza e Haraçinës konsiderohet të jetë pika kthese në konflikt, dhe një nga ngjarjet e saj më të diskutueshme.

Më 12 qershor 2001, një grup prej disa qindra luftëtarëve të UÇK-së morën kontrollin e fshatit të përzier etnikisht Haraçinën, që ndodhet vetëm 8 kilometra nga skaji i kryeqytetit Shkupi. Komandanti i forcave të UÇK-së në Haraçinë, Komandant Hoxha, paralajmëroi se nëse ushtria maqedonase nuk i ndërpret sulmet e saj, UÇK-ja do të shënjestrojë pozicionet strategjike në Shkup, duke përfshirë "aeroportin, rafineritë e naftës, stacionet policore në qytete dhe instalimet e tjera qeveritare". Komandant Hoxha u tha gazetarëve se njerëzit e tij kishin mortaja 120 mm dhe deklaroi se "Unë do të filloj të sulmoj stacionet e policisë dhe aeroportin, qeverinë dhe parlamentin – gjithçka që mundem me mortajat tona 120 mm". Sipas Komandant Hoxhës, kërkesa kryesore e luftëtarëve ishte të përfshihej në bisedimet mbi të ardhmen kushtetuese të vendit – diçka e përjashtuar në mënyrë eksplicite nga qeveria.

Kapja e Haraçinës shkaktoi një eksod të mëtejshëm të refugjatëve, shumë prej të cilëve ikën nga veriu në Kosovën fqinje. Qeveria maqedonase nuk iu përgjigj zyrtarisht ultimatumit të UÇK-së, por raportet thanë se ajo kishte rritur sigurinë rreth objekteve kryesore.

Kriza e Haraçinës bëri një presion gjithnjë e më të fortë diplomatik mbi qeverinë maqedonase, nga NATO dhe BE, për një zgjidhje politike të konfliktit. Vëmendja që tërhoqi krizën e Haraçinës ishte aq e madhe sa Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Xhorxh Robertson dhe shefi i sigurisë i Bashkimit Evropian Havier Solana vizituan Maqedoninë për të forcuar përpjekjet për një zgjidhje politike të konfliktit. Kriza gjithashtu zgjeroi ndarjen brenda qeverisë për çështjen e qasjes drejt zgjidhjes së konfliktit. Kryeministri dhe Ministri i Brendshëm ishin në favor të një vazhdim të ofensivave të suksesshme nga mars dhe maj të vitit 2001, ndërsa presidenti është shtyrë për një zgjidhje politike.

Gjatë takimit të tij me Solanën, Presidenti Trajkovski premtoi se do ta zgjidhë krizën e Haraçinës me dialog politik. Sidoqoftë, pas disa takimeve të "Trupit Koordinues për zgjidhjen e krizës", si dhe me "Komandën për mbrojtjen e qytetit të Shkupit", më 18 qershor u vendos të ekzekutohet një operacion ushtarak për shkatërrimin e UÇK-së në Haraçinë. Plani u përgatit nga gjenerali Pande Petrovski dhe duhej të zbatohej nga policia dhe këmbësoria me artilerinë dhe mbështetjen ajrore të ushtrisë. Përfaqësuesit e NATO-s në Maqedoni nuk ishin të informuar për vendimin.

Fillimi i Betejës

Operacioni nga forcat maqedonase të sigurisë filloi në orën 4:30 të 21 qershorit me një breshëri artilerie nga ushtria. Ushtria maqedonase përdori fuqinë më të madhe të zjarrit, me helikopterë që u përdorën për të sulmuar objektivat në fshat. Në mbrëmje, detashmenti i 6-të i Ministrisë së Brendshme, si dhe njësia e Policisë Speciale "Tigrat", filluan një sulm nga drejtimi i periferisë fqinje të Singeliç. Ky sulm u koordinua me një sulm nga një togë tanku nga drejtimi i Bërnjarcës, duke e prerë kështu Haraçinën nga veriu. Pas përplasjeve fillestare në anën veriore, forcat maqedonase ngadalë iu afruan varrezave të fshatit dhe luftëtarët e UÇK-së përforcuan pozicionet e tyre rreth xhamisë së re.

Sulmi në pjesën lindore të pozicioneve të mbajtura nga UÇK-ja shkoi edhe më ngadalë për shkak të rezistencës më të fortë, veçanërisht në vendin e quajtur "Bell Kamen" (një kilometër nga Haraçina). Vetëm kur u dërguan përforcime për të ndihmuar sulmin nga ana jugore, "Bell Kamen" ra në duart e policisë. Luftëtarët e UÇK-së u tërhoqën nga Bell Kameni, duke lënë pas shumë nga pajisjet e tyre. Lartësia 354 në perëndim të fshatit u kap gjithashtu gjatë ditës së parë, duke u hapur rrugën forcave të sigurisë për të hyrë në fshat. Në fund të ditës së parë të operacionit, policia maqedonase arriti të depërtojë në fshat nga veriu dhe perëndimi, por përparoi shumë ngadalë për shkak të rezistencës së fortë nga UÇK-ja. Në lindje dhe në jug policia maqedonase u pozicionua përkohësisht në hyrje të fshatit.

Ditën e dytë, forcat maqedonase vazhduan t'a nënshtrojnë Haraçinën e mbajtur nga UÇK-ja në një breshëri artilerie të rëndë. Operacionet gjatë ditës së dytë filluan me një fluturim zbulimi nga aeroplani i modelit Sukhoi Su-25. Ajo u pasua nga një bombardim artilerie, tank dhe helikopteri mbi pozicionet në fshat. Helikopterët e Ushtrisë maqedonase të modelit MI-24 u vërsulën në fshat, duke qëlluar në mënyrë të përsëritur në zonën nga e cila UÇK-ja kishte kërcënuar se do të bombardonte kryeqytetin e Maqedonisë dhe aeroportin e saj. Policia maqedonase, e mbështetur nga zjarri me mortaja, kreu sulme këmbësorie në fshat nga ana lindore dhe bëri që të miturit të përparonin drejt qendrës. Nga ana perëndimore, policia përparoi deri në xhaminë e re, duke lënë vetëm qendrën më të gjerë të fshatit në duart e UÇK-së. Një zëdhënës i ushtrisë maqedonase tha se këmbësoria kishte rimarrë një të tretën e fshatit si pjesë e një ofensive të madhe gjatë ditës së dytë të betejës. Ditën e dytë luftëtarët shqiptarë bënë një rezistencë të ashpër dhe beteja u zhvillua për çdo shtëpi. Rezistenca e UÇK-së arriti kulmin gjatë ditës së tretë të sulmit të forcave maqedonase, kur 4 ushtarë maqedonas u vranë nga UÇK-ja. Komandanti i njësisë speciale të policisë "Tigrat" Stojanço Angellov u plagos rëndë gjatë një përpjekjeje për të depërtuar në qendër të fshatit.

Forcat maqedonase të sigurisë rifilluan sulmin e tyre kundër luftëtarëve shqiptarë për një ditë të tretë, pavarësisht presionit ndërkombëtar për një armëpushim. Një zëdhënës i qeverisë njoftoi se ishte i sigurt se rebelët do të mposhteshin brenda katër ose pesë ditëve. Gjatë ditës së tretë të betejës, policia deklaroi se kontrollonte dy të tretat e fshatit dhe po sulmonte qendrën e fshatit ku u ndesh me rezistencë të ashpër. Në avancim drejt qendrës së fshatit, forcat e sigurisë bombarduan çdo pikë të re të UÇK-së me predha artilerie dhe tanke, dhe vetëm më pas u dërguan në polici. Kjo taktikë u krijua për të rraskapitur luftëtarët të cilët, sipas burimeve të inteligjencës, kishin vetëm furnizime të kufizuara.

Sidoqoftë, në ditën e katërt të betejës Presidenti Trajkovski urdhëroi forcat maqedonase që të ndalonin menjëherë të gjitha operacionet.

Ndalimi i Luftimeve

Ngjarjet që ndodhën në ditën e katërt të operacionit konsiderohen si pjesa më e diskutueshme e konfliktit dhe ende mistifikohen nga shumë teori konspirative.

Sipas gjeneralit Pande Petrovski, i cili ishte në krye të operacionit, më 25 qershor në orën 9:00 të mëngjesit, ai u thirr nga Presidenti dhe iu tha të ndalte operacionin. Petrovski, megjithatë, urdhëroi që operacioni të vazhdonte. Në orën 12:45, presidenti telefonoi përsëri gjeneralin Petrovski dhe tha:

"Gjeneral dua që deri në orën 13:00 të ndalohen të gjitha aktivitetet tuaja në Haraçinë, dhe ju do të shkoni në hotelin "Bellvi" për t'u takuar me të dërguarit e NATO-s. Mos guxoni të përdorni aviacionin, mos luani lojëra, unë tashmë shpjegova se çfarë po ndodh!"

Petrovski urdhëroi ndalimin e aktiviteteve ushtarake nga forcat e sigurisë dhe u nis drejt hotelit "Bellvi" ku takoi ekipet televizive, diplomatët e huaj, përfaqësuesit e qeverisë dhe përfaqësuesit e kabinetit të Presidentit. Ai u informua se të gjithë po prisnin ardhjen e Havier Solanës në orën 16:00.

Gjatë takimit të mbajtur të njëjtën ditë me zyrtarin e lartë të politikës së jashtme të BE -së, Havier Solana, qeveria maqedonase ra dakord të ndërpresë plotësisht aktivitetet e tyre ushtarake në Haraçinovë dhe t'i lejojë luftëtarët e UÇK-së të largohen nga fshati i rrethuar. Pas bisedimeve midis Presidentit Boris Trajkovski dhe Havier Solana, qeveria maqedonase njoftoi zyrtarisht se kishte përfunduar ofensivën e saj kundër UÇK-së në Haraçinën. Sipas raporteve të mediave perëndimore, bisedimet me sa duket ishin "jashtëzakonisht të ashpra", me forcat maqedonase të sigurisë që ngurronin të braktisnin betejën, ata ishin të bindur se do të fitonin.

U ra dakord që evakuimi i luftëtarëve të bëhej me mbështetjen logjistike nga ushtarakët amerikanë të Divizionit 101 Ajror. Gjithashtu u ra dakord nga qeveria që gjatë evakuimit, luftëtarët të merrnin armët e tyre, dhe të vdekurit dhe të plagosurit e tyre me vete. Detajet e logjistikës së evakuimit u organizuan nga i dërguari special i SHBA-së për Ballkanin, Peter Feith. Evakuimi filloi në orën 17:00 dhe u krye nga personeli i ushtrisë amerikane nga kontigjenti amerikan brenda KFOR-it në Kosovë të cilat ishin të bazuara në Camp Able Sentry në Aeroportin Ndërkombëtar të Shkupit. Ushtarakët amerikanë të ngarkuar me evakuimin e luftëtarëve të UÇK-së kaluan gjuhën maqedonase dhe hynë në fshat, duke marrë me vete të gjithë anëtarët e UÇK-së që ishin në fshat. Në rrugën e tyre drejt rrugës së evakuimit, megjithatë, ata hasën në bllokimet e rrugëve të vendosura nga grupet e civilëve etnikë maqedonas që protestonin kundër evakuimit. Pasi qeveria dërgoi përfaqësues për të biseduar me civilët, ata ranë dakord të heqin bllokimet e rrugëve dhe të lejojnë karvanin të vazhdojë siç ishte planifikuar.bKonvoja i transportoi luftëtarët shqiptarë në fshatin Nikushtak, në territorin e kontrolluar nga UÇK-ja.

Të nesërmen, trupat maqedonase hynë në Haraçinë, duke hequr kështu kërcënimin strategjik për kryeqytetin.

Polemikat

Që nga viti 2001, ka pasur dy versione të ngjarjeve që kanë ndodhur në ditën e katërt të operacionit të forcave të sigurisë maqedonase.

Sipas versionit të parë, të mbështetur nga përfaqësuesit e NATO-s dhe bashkëpunëtorët më të afërt të Presidentit Trajkovski, evakuimi i luftëtarëve nga Haraçina u kërkua personalisht nga Presidenti, në mënyrë që të parandalonte përshkallëzimin e konfliktit në një Luftë Civile. Që nga fillimi i operacionit në Haraçinë, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Lordi Xhorxh Robertson e përshkroi sulmin maqedonas ndaj UÇK-së që e mbajti Haraçinën si "çmenduri" dhe "marrëzi e plotë". Në një deklaratë të formuluar fort, Lordi Robertson gjithashtu i kërkoi qeverisë të ndërpresë armiqësitë pasi Maqedonia, paralajmëroi ai, ishte "në prag të një lufte të përgjakshme civile".

Sipas përfaqësuesit të NATO-s Peter Feith, si dhe gjeneralit amerikan Antony Tata, qeveria maqedonase vendosi të kërkojë nga përfaqësuesit e NATO-s që të negociojnë një largim të forcave të UÇK-së nga fshati, në mënyrë që të parandalohen sulmet e mundshme me mortaja mbi kryeqytetin, i cili ishte brenda rrezes, përfshirë Aeroporti ndërkombëtar dhe rafineria e naftës. Sipas historisë zyrtare, pavarësisht përparimeve fillestare, forcat maqedonase të sigurisë nuk arritën të rimarrin pjesën më të madhe të fshatit nga UÇK-ja. Gjithashtu, ata pretendojnë që UÇK-ja nuk kishte municion, ujë dhe ushqim – duke i bërë ata më të dëshpëruar për të filluar të qëllonin objektiva në qytet ose të aktivizonin grupe sabotimi brenda qytetit. Sipas versionit të parë të tregimit, operacioni u ndërpre dhe evakuimi u kërkua personalisht nga Presidenti.

Sipas versionit të dytë, të mbështetur nga Ljube Boshkovski dhe gjenerali Pande Petrovski, ndalimi i operacionit të forcave të sigurisë maqedonase ndodhi për shkak të një "ultimatumi të NATO-s". Gjegjësisht, sipas gjeneralit Pande Petrovski, i cili ishte përgjegjës për operacionin në anën maqedonase, ai u thirr nga Presidenti në orën 9:00 të mëngjesit të 25 qershorit dhe iu tha se gjoja "Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s e kishte thirrur atë personalisht duke i thënë që të ndërpresë operacionin sepse kishte gazetarë amerikanë të bllokuar në Haraçinë". Petrovski, megjithatë, urdhëroi që operacioni të vazhdonte. Në faqen 111 të kujtimeve të tij, gjeneral Petrovski thotë më tej se:

"Gjeneral brigade Zvonko Stojanovski, komandanti i Mbrojtjes Kundërajrore të Ushtrisë më informoi se radarët tanë kapën 6 aeroplanë luftarakë me kurs nga Italia, përmes Shqipërisë drejt Maqedonisë. I thashë të ndiqte kursin e tyre dhe t'i zhvendoste helikopterët në aeroportin rezervë në Lozovo. Unë atëherë mendova me vete – kjo është ajo! NATO është gati të përdorë forcë mbi ne nëse vazhdojmë me operacionin".

Përshkrimi i Petrovskit për këto rrethana kohët e fundit është lidhur me deklaratat e bëra nga Glenn Nye, një zyrtar i departamentit të shtetit në Ambasadën Amerikane në Maqedoni. Gjegjësisht, gjatë zgjedhjeve të kongresit të vitit 2002 në SHBA, Nye zbuloi se ndërsa ishte caktuar në Maqedoni dhe Kosovë, në 2001 ai organizoi shpëtimin e 26 qytetarëve amerikanë të cilët ishin ngujuar pas linjave të UÇK-së.

Studiuesit Mark Curtis dhe Scott Taylor, pohojnë se të huajt që përmend Nye ishin këshilltarë nga kompania ushtarake amerikane (MPRI). Megjithatë, komentuesit përfshirë ish-këshilltarin presidencial Stevo Pendarovski, i cili ishte zëdhënës i Ministrisë së Brendshme në kohën e konfliktit, kanë hedhur poshtë pretendime të tilla si mistifikime dhe teori konspirative, duke deklaruar se nuk ka pasur instruktorë amerikanë në Haraçinë.

Protesta në Shkup

Të njëjtën natë para ndërtesës së parlamentit në Shkup një protestë, e organizuar nga refugjatët maqedonas të Haraçinës, u përshkallëzua në një revoltë masive pasi atyre iu bashkuan anëtarët e forcave të sigurisë dhe mijëra protestues civilë. Protestuesve iu bashkuan policët nga Avtokomanda (një periferi në Shkup, afër Haraçinës) të cilët kishin marrë pjesë në betejë. Ata erdhën të armatosur me armë dhe pushkë automatike dhe po kërkonin të dinin pse operacionet ishin ndalur dhe pse luftëtarët e UÇK-së u lejuan të evakuoheshin.

Protestuesit hynë në ndërtesën e Parlamentit dhe kërkuan të flisnin me Presidentin duke bërtitur "tradhti" dhe "dorëheqje", dhe duke tallur vendimin e Trajkovskit për të lejuar luftëtarët të merrnin armët kur ata tërhiqeshin. Demonstruesit depërtuan një kordon policie, hodhën gurë nëpër dritare, dhe shkatërruan plotësisht Mercedesin e Ministrit të Brendshëm, Boshkovski të parkuar para ndërtesës. Disa policë dhe gazetarë u plagosën në përleshje, megjithëse asnjë nuk dukej se ishte lënduar rëndë. Policia nuk përdori forcë në përpjekjen për të qetësuar turmën.