Dialektet e gjuhës shqipe
Gjuha shqipe përbëhet nga shumë dialekte, të ndara në dy grupe kryesore: Gegërisht dhe Toskërisht. Lumi Shkumbin është përafërsisht vija ndarëse gjeografike, me Gegërishten të folur në veri të Shkumbinit dhe Toskërishten në jug.
Konsiderata historike
RedaktoKarakteristikat e dialekteve të shqipes Toskërishtes dhe Gegërishtes,[1] në trajtimin e gjuhës amtare dhe të huazimeve nga gjuhët e tjera, kanë çuar në përfundimin se ndarja dialektore i parapriu migrimit sllav në Ballkan[2][3]
Sipas mendimit të Demirajt, gjatë procesit të ndarjes së dialekteve popullsitë shqiptare ishin afërsisht në vendndodhjen e tyre të tanishme,[4] ndërsa Eric Hamp vëren se "duhet të jetë relativisht e vjetër, d.m.th. që daton në mijëvjeçarin e parë pas-romak. Si supozim, duket se është e mundur që ky isogloss të pasqyrojë një përhapje të zonës së fjalës, pas vendosjes së shqiptarëve në afërsisht vendndodhjen e tyre të tanishme, në mënyrë që zona e fjalimit të shtrihet në Linjën Jireçek ".[5]
Dialekti Gegë
Redakto- Artikulli kryesor: Gegërishtja
Dialekti Tosk
Redakto- Artikulli kryesor: Toskërishtja
Krahasimi
Redakto| Standard | Toskërisht | Gegërisht (perendim, Lindje) |
|---|---|---|
| Shqipëri | Shqipëri | Shqypní / Shqipni |
| një | nji | nji / njâ / njo |
| nëntë | nëntë | nândë / nânt / nân |
| është | është | âsht / â, osht / o |
| bëj | bëj | bâj |
| emër | emër | êmën |
| pjekuri | pjekuri | pjekuni |
| gjendje | gjëndje | gjêndje / gjênje |
| zog | zog | zog, zëq / zëç / zëg |
| mbret | mbret | mret / regj |
| për të punuar | për të punuar | me punue / me punu, për t'punũ |
| rërë | rërë | rânë |
| qenë | qënë | kjênë / kênë / kânë |
| dëllinjë | enjë | bërshê |
| baltë | llum | lloq, llok |
| fshat | fshat | katun |
| qumësht | qumësht | tâmël / tâmbël |
| cimbidh | mashë | danë |
| mundem | mundem | mûj / mûnem, munëm / mûnëm |
| vend | vënd | ven |
| dhelpër | dhelpër | skile / dhelpen |
Referimet
Redakto- ^ Brown & Ogilvie 2008, p. 23: "Në toskërishten / a / para se një hundorë është bërë një zanore qendrore (shwa), dhe ndërhyrëse / n / është bërë / r /. Këto dy ndryshime të tingullit kanë prekur vetëm shtresën para-sllave të leksikut të shqipes, që është fjalë vendase dhe kredi nga Greqishtja dhe Latinishtja "
- ^ Fortson 2010, p. 392: "Dialekti u nda në Gegërisht dhe Toskërisht ndodhi diku pasi rajoni u bë i krishterizuar në shekullin e katërt pas Krishtit; huazimet e krishtera latine tregojnë një rotizëm toskërishten, siç është toskërishtja" murg "(Gegërisht mungu) nga Latinishtja Monachus."
- ^ Mallory & Adams 1997, p. 9: "Huatë greke dhe latine kanë pësuar pjesën më të madhe të ndryshimeve fonologjike të gjera, të cilat kanë ndryshuar kështu formën e fjalëve të trashëguara, ndërsa fjalët sllave dhe ato turke nuk tregojnë ato ndryshime. Kështu që shqipja duhet të ketë fituar pjesën më të madhe të formës së saj të tanishme deri në kohën e sllavëve,të cilët hyrën në Ballkan në shekujt e pestë dhe të gjashtë pas Krishtit "
- ^ Demiraj, Shaban. Prejardhja e shqiptarëve në dritën e dëshmive të gjuhës shqipe. Shkenca (Tirane) 1999.
- ^ Hamp 1963, p. 98:Izogloss është i qartë në të gjitha dialektet që kam studiuar, të cilat përqafojnë gati të gjitha llojet e mundshme. Duhet të jetë relativisht e vjetër, d.m.th., që daton nga mijëvjeçari i parë pas-romak. Si supozim, duket se është e mundur që kjo isogloss të pasqyrojë një përhapje të zonës së fjalës, pas vendosjes së shqiptarëve në afërsisht vendndodhjen e tyre të tanishme, në mënyrë që zona e fjalës të shtrihet në vijën e Jireçekut.