Dialekti Niçard
Niçard (Ortografia klasike), nissart/Niçart (Ortografia mistraliane, IPA: [niˈsaʀt]), niçois (Frëngjisht: [niswa]), ose nizzardo (Italian: [nitˈtsardo]) është dialekti që flitej historikisht në qytetin e Nicës, në Francë dhe në të gjitha zonat e Kontesë së Nicës (historike). Përkatësia hierakike e dialektit Niçard ende debatohet: përgjithësisht konsiderohet si një nëndialekt i Provençalit, vetë dialekt i Ocitanishtes, ndërkohë që disa studiues të tjerë argumentojnë se dialekti historik i folur në Nicë ishte rreptësisht Ligur.[1][2][3]
| Niçard | |
|---|---|
| Shqiptimi | [niˈsaʀt] |
| Vendase për | Franca, Monako |
| Rajoni | Konteja e Nicës, Monaco |
Familje gjuhësore | |
| Latin | |
| Statusi zyrtar | |
| Rregulluar nga | Conselh de la Lenga Occitana (ortografia klasike) / Félibrige (ortografia mistraliane) |
| Kodet gjuhësore | |
| ISO 639-3 | – |
| Glottolog | nica1249 |
| Linguasphere | 51-AAA-gd |
| IETF | oc-nicard |
Shumica e banorëve të Nicës dhe rajonit të saj nuk flasin më niçard, dhe ata të paktë janë plotësisht dygjuhësh në frëngjisht pasi dialekti ka humbur funksionin e tij për komunikim prej dekadash. ] Megjithatë, sot ka një ringjallje në zhvillim të përdorimit të gjuhës. Disa lajme televizive lokale prezantohen në Niçard (me titra frëngjisht) dhe tabelat e rrugëve në qytetin e vjetër të Nicës janë të shkruara në dialekt si dhe në frëngjisht. Kënga Niçarde Nissa La Bella shpesh konsiderohet si "himni" i Nicës.
Sistemi i shkrimit
RedaktoNiçard shkruhet duke përdorur dy norma:
- Drejtshkrimi klasik . Duke preferuar traditat vendase të gjuhës, kjo formë u zhvillua nga Robert Lafont ( Phonétique et graphie du provençal , 1951; L'ortografia occitana, lo provençau , 1972) dhe Jean-Pierre Baquié ( Empari lo niçard , 1984). Ai rregullohet nga Conselh de la Lenga Occitana .
- Drejtshkrimi Mistralian . Më afër frëngjishtes së shkruar, ai u shpik nga Félibrige (megjithëse ekziston edhe një Acadèmia Nissarda ).
Një ortografi italiane u braktis kur Nica u bashkua me Perandorinë Franceze në 1861 dhe u rivendos shkurtimisht në 1942 dhe 1943 kur Italia pushtoi dhe administroi qytetin.
| Krahasimi i drejtshkrimit (nga Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut ) | ||
|---|---|---|
| Shqip | Klasik | Mistralian |
| Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta. Ata kanë arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri tjetrit me frymë vëllazërimi. | Toti li personas naisson liuri e egali en dignitat e en drech. Son dotadi de rason e de consciéncia e li cau agir entre eli emb un esperit de frairesa. | Touti li persouna naisson lib(e)ri e egali en dignità e en drech. Soun doutadi de rasoun e de counsciència e li cau agì entre eli em' un esperit de fratelança. |
Shembull i Niçardit dhe ngjashmëria me italishten, sipas Barberis:
- Dintre lou mieu sprit, es mai que Agamennon, (Italian: Dentro lo mio spirito, è maggiore che Agamennone)
- Coura dì sì, es si; coura di non, es non. (Italian: Quando dir sì, è sì; quando dir no, è no)
Ndikimet ocitane dhe liguriane
RedaktoDallimet rajonale njihen në Ocitanishten standarde . Disa kanë pohuar se dialekti niçard ka ruajtur disa nga format më të vjetra të ocitanishtes, dialektet e tjera (si p.sh. Provençali) janë ndikuar më shumë nga frëngjishtja nga historia e tyre.
Xhuzepe Garibaldi, i lindur në Nicë në 1807 nga emigrantë italianë që ishin vendosur atje, pohoi se "Nizzardo" ishte një dialekt italian me disa ndikime nga ocitanishtja dhe frëngjishtja, dhe për këtë arsye përkrahu bashkimin e Nicës në Mbretërinë e Italisë . Para aneksimit të qarkut të Nicës në Francë në 1860, të gjitha tekstet historike dhe arkivat e qytetit ishin shkruar ose në gjuhën liguriane ose në italisht. [4] E gjithë popullsia e Nicës para viteve 1960 kishte mbiemra italianë. [5]Niçard Vespers ishtin tri ditët e kryengritjes popullore të banorëve të Nicës në 1871, e promovuar nga Giuseppe Garibaldi në favor të bashkimit të qarkut të Nicës me Mbretërinë e Italisë . [6]
Megjithatë, shumica e ekspertëve në gjuhësinë neolatine e shohin Niçardin si një varietet ocitan. Deklaratat që thonë se Niçard është një dialekt ligurian ose italian [7] nuk mbështeten nga këta ekspertë (shih veçanërisht Dalbera 1984). [8]
Shiko gjithashtu
Redakto- Félibrige
- Iredentizmi italian në Nicë
- gjuha liguriane
- gjuha monégaske
- Nissa La Bella
Referime
Redakto- ^ Gubbins, Paul; Holt, Mike (2002-01-01). Beyond Boundaries: Language and Identity in Contemporary Europe (në anglisht). Multilingual Matters. ISBN 978-1-85359-555-4.
- ^ Panicacci, Jean-Louis (1986). "Un journal irrédentiste sous l'Occupation : Il Nizzardo". Cahiers de la Méditerranée. 33 (1): 143–158. doi:10.3406/camed.1986.990.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Barberis, Francesco (1871). Nizza italiana di Francesco Barberis: raccolta di varie poesie italiane e nizzarde : corredate di note (në italisht). Tip. Sborgi e Guarnieri.
- ^ Alpes-Maritimes, Département des. "Outils de recherche et archives numérisées". Département des Alpes-Maritimes (në frëngjisht). Marrë më 2022-09-30.
- ^ Alpes-Maritimes, Département des. "Outils de recherche et archives numérisées". Département des Alpes-Maritimes (në frëngjisht). Marrë më 2022-09-30.
- ^ André, Giuseppe (1875). Nizza, negli ultimi quattro anni (në italisht). A. Gilletta.
- ^ Gubbins, Paul; Holt, Mike (janar 2002). Beyond Boundaries: Language and Identity in Contemporary Europe, Chapter Seven. ISBN 9781853595554. Marrë më 2013-10-01.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ DALBERA Jean-Philippe (1984) Les parlers des Alpes Maritimes: étude comparative, essai de reconstruction [PhD thesis], Toulouse: Université de Toulouse 2 [ed. 1994, London: Association Internationale d’Études Occitanes]