Marrëdhëniet mes Izraelit dhe Serbisë
Marrëdhëniet diplomatike midis Izraelit dhe Serbisë u krijuan më 31 janar 1992, kur Serbia ishte pjesë e Jugosllavisë (Serbia dhe Mali i Zi). Izraeli ka një ambasadë në Beograd dhe Serbia kishte një ambasadë në Tel Aviv.[1] Jugosllavia ishte vendi i dytë në Evropë që njohu Izraelin në vitin 1948.[2] Të dy vendet kanë lidhje ekonomike dhe kulturore, të ndihmuar nga një komunitet i konsiderueshëm hebrenjsh nga ish Jugosllavia në Izrael. Serbia ra dakord të zhvendosë ambasadën e saj në Jeruzalem më 4 shtator 2020.[3]
 | |
 Izraeli |
 Serbia |
|---|---|
Historia
RedaktoKomuniteti hebrenj në Serbi
RedaktoQë nga shekulli i 13-të ka qenë një komunitet hebre i regjistruar si hebrenjsh Ashkenazi dhe Sefardikë në qytetin e Beogradit. Hebrenjtë e parë që u vendosën në qytet fillimisht erdhën nga Italia dhe qyteti i Dubrovnikut, dhe më vonë nga Hungaria dhe Spanja.
Komunitetet hebraike të Ballkanit panë një fluks të konsiderueshëm në shekujt 15 dhe 16 nga ardhja e refugjatëve hebrenj që largoheshin nga inkuizicionet spanjolle dhe portugeze. Sulltan Bajaziti II i Perandorisë Osmane i mirëpriti refugjatët hebrenj në perandorinë e tij. Hebrenjtë u përfshinë në tregtinë midis provincave të ndryshme në Perandorinë Osmane, duke u bërë veçanërisht të rëndësishëm në tregtinë e kripës.[4] Në provincën veriore të Vojvodinës, e cila ishte nën sundimin e Habsburgëve, hebrenjtë u vendosën në shekullin e 18-të, veçanërisht pas Ediktit të Tolerancës më 1782 nga Perandori Jozef II, i cili u dha hebrenjve një masë të lirisë fetare.[5]
Komuniteti hebre u zhvillua në mënyrë thelbësore para dhe pas Luftës së Parë Botërore duke ndjekur autonominë fetare që ata kanë marrë dhe u krijuan shumë institucione arsimore dhe sinagoga hebraike për të dy komunitetet ashkenazi dhe sefardike. Deri në vitin 1939 kishte rreth 10,400 hebrenj që jetonin në Beograd.
Shumica e hebrenjve që jetonin në Serbi u vranë gjatë Holokaustit. Gjatë luftës, shumë hebrenjve iu dha strehë nga Partizanët jugosllavë, të udhëhequr nga Josip Broz Tito, dhe shumë prej tyre luftuan përgjatë anës së tyre. Civilët serbë ishin të përfshirë në shpëtimin e mijëra hebrenjve jugosllavë gjatë kësaj periudhe. Pas luftës, shumica e atyre që mbijetuan emigruan gradualisht në Izrael.
Sipas regjistrimit të vitit 2011, 578 hebrenj jetojnë në Serbi, që jetojnë kryesisht në Beograd dhe Vojvodinë.[6]
Marrëdhëniet me Jugosllavinë
RedaktoRSF Jugosllavia dhe Izraeli krijuan marrëdhënie diplomatike në vitin 1948. Deri në vitin 1952, gjithsej 7,578 hebrenj emigruan nga Jugosllavia në Izrael. Gjatë periudhës, Jugosllavia ishte kryesisht neutrale në konfliktin arabo-izraelit, por mbajti lidhje me Izraelin, të ndihmuar nga emigracioni i saj i konsiderueshëm hebre.[7]
Jugosllavia ndërpreu të gjitha marrëdhëniet diplomatike me Izraelin pas Luftës Gjashtë Ditore më 1967, dhe që nga ajo kohë po ndiqte një politikë pro-arabe. Pas shpërbërjes së Jugosllavisë, RSF Jugosllavia e sapo formuar rinovoi marrëdhëniet më 31 janar 1992, duke kërkuar mbështetje të caktuar ndërkombëtare pasi ishte praktikisht e izoluar nga bashkësia ndërkombëtare gjatë Luftërave Jugosllave.[7][8]
Marrëdhëniet politike
RedaktoQeveria e Mbretërisë së Serbisë, në mërgim në atë kohë për shkak të pushtimit gjermano-austriak gjatë Luftës së Parë Botërore, ishte qeveria e parë që miratoi zyrtarisht Deklaratën Balfour e cila njoftoi krijimin e shtetit hebre në Palestinë. Diplomati serb në Shtetet e Bashkuara dhe udhëheqësi sionist David Albala njoftoi mbështetjen për deklaratën më 27 dhjetor 1917. Milenko Vesniq, ambasadori serb në Paris nga viti 1907 deri më 1920, në një dokument i referohej shtetit të ri hebre si "Izraeli", i cili ishte përmendja e parë zyrtare e këtij emri në politikën ndërkombëtare.[9]
Sipas profesorit Igor Primoratz: "Që nga fillimi i shpërbërjes së Jugosllavisë, institucioni politik i Izraelit ka marrë një qëndrim pro-serb. Faktet që Izraeli kishte një ambasadë në Beograd që nga tetori i vitit 1991 dhe se Serbia ishte e para midis shteteve pasardhëse të Jugosllavisë që hapi ambasada në Izrael (megjithëse ambasadori Budimir Koshutiç kurrë nuk do t'ia dorëzojë letrat kredenciale Presidentit të Izraelit për shkak të sanksioneve të Këshillit të Sigurimit të KB të vendosura ndaj Beogradit) thjesht po e konfirmojnë atë. Si publiku izraelit ashtu edhe vetë shtypi pasi Yad Vashem refuzoi të njohë krimet që serbët kryen në Kroaci gjatë Luftës kroate për pavarësisë".[10]
Mbështetje financiare dhe armë e pretenduar e Izraelit midis serbëve në Bosnjë
RedaktoNë vitin 1995, furnizimet me armë izraelite u shfaqën midis militantëve serbë në Bosnjë. Sidoqoftë, në atë kohë nuk ishte e qartë se sa e gjerë ishte furnizimi, apo nëse ato siguroheshin nga tregtarët e armëve shtetërore ose private, apo nëse qeveria izraelite kishte ditur apo aprovuar madje edhe transferime të tilla.[11]
Më pas u raportua se Izraeli kishte siguruar armë me qëllim për serbët gjatë Luftës së Bosnjës, ndoshta për shkak të paragjykimit pro-serb të qeverisë së kohës, ose ndoshta në këmbim të komunitetit hebre të Sarajevës për t'i bërë [[Aliyah|aliyah] izraelit.[12] Është pohuar se shërbimi inteligjent izraelit, Mossad, ishte përgjegjës për pajisjen me armë të grupeve serbe.
Territoret e Kosovës dhe Palestinës
RedaktoIzraeli dhe Kosova nuk e njohën njëri-tjetrin deri më 4 shtator 2020. Ky vendim konsiderohet pjesërisht për shkak të mundësisë që Autoriteti Palestinez të përdorë një njohje të tillë për të justifikuar shpalljen e tyre të njëanshme të pavarësisë. Sidoqoftë, në vitin 2011 Serbia votoi për të njohur Palestinën si anëtarin e 195-të të UNESCO-s, kundër dëshirave të Izraelit. Beogradi deklaroi se nuk do të kishte kundërshtuar një rezolutë që njeh sovranitetin palestinez, po të ishte paraqitur para Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së.[13] Nga ana tjetër, njësia serbe në Bosnjë dhe Hercegovinë bllokoi UNESCO-n për njohjen e Palestinës nga Bosnja.
Më 28 prill 2009, Arthur Koll, ambasadori izraelit në Serbi, tha se megjithëse kishte më shumë se një vit që kur Kosova shpalli në mënyrë të njëanshme pavarësinë, Izraeli nuk kishte ndërmend ta njihte deklaratën, dhe se "Izraelit i kërkohet herë pas here sa i qëndrueshëm është ky vendim, por fakti është se pozicioni i Izraelit nuk ka ndryshuar gjatë gjithë kësaj kohe. Populli dhe qeveria serbe duhet të vlerësojnë pozicionin e Izraelit, i cili gjithashtu tregon miqësinë midis dy shteteve".[14] Në shtator 2009, gjatë një vizite zyrtare në Beograd, Ministri i Jashtëm izraelit Avigdor Lieberman gjithashtu riafirmoi se Izraeli nuk do ta njohë Kosovën, por shpresonte që çështja të zgjidhej në mënyrë paqësore.
Izraeli njohu Republikën e Kosovës si një shtet të pavarur sovran më 4 shtator 2020.[15][16]
Lidhjet ekonomike
RedaktoLidhjet ekonomike midis Izraelit dhe Serbisë janë zgjeruar me shpejtësi që nga viti 2009, pjesërisht për shkak të heqjes së kufizimeve të vizave midis dy vendeve në shtator të atij viti. Më 1 shkurt 2012, presidenti serb Boris Tadiq vuri në dukje gjatë një ceremonie që shënonte 20 vjet për rinovimin e lidhjeve diplomatike se kompanitë izraelite kanë investuar më shumë se një miliard euro në infrastrukturën në Serbi.[8]
Në tetor 2009, Ministri i Brendshëm serb Ivica Daçiç bëri një vizitë në Izrael, gjatë së cilës u nënshkrua një marrëveshje midis dy qeverive për bashkëpunim në luftën kundër krimit, tregtisë ilegale dhe abuzimit të narkotikëve dhe substancave psikoaktive, terrorizmit dhe akteve të tjera të rënda kriminale.
Turizmi
Redakto
Që nga heqja e kufizimeve të vizave midis dy vendeve në shtator 2009, shteti i Izraelit ka promovuar turizmin serb në Izrael përmes ambasadës izraelite në Beograd. Këto përpjekje përfshijnë reklama vjetore në tabela dhe autobusë publikë në Beograd që paraqesin Izraelin si një destinacion vere deti dhe dielli nën titullin "Осети Израел / Oseti Izrael" ("Ndjeheni Izraelin"). Në vitin 2011 ambasada izraelite filloi një fushatë turistike të titulluar "Ја волим Тел Авив / Ja volim Tel Aviv" ("Unë e dua Tel-Avivin"), e cila përfshinte ndërtimin e një "plazhi" në Novi Sad që synonte të simulonte një plazh tipik në qyteti izraelit i Tel-Aviv dhe të përdoret si një vend për partitë dhe aktivitetet e ndryshme që promovojnë turizmin në Izrael.[17] Sipas Zyrës Qendrore të Statistikave izraelit, gjatë vitit 2011 4,700 serbë vizituan Izraelin si turistë, krahasuar me 3,000 në vitin 2010 dhe 1,400 në virin 2009. Në vitin 2016 15,129 turistë izraelitë vizituan Serbinë.
Shih edhe
RedaktoReferime
Redakto- ^ Embassy of the Republic of Serbia – Tel Aviv, Israel
- ^ "International Recognition of Israel". www.jewishvirtuallibrary.org (në anglisht). Marrë më 2019-07-03.
- ^ "Serbia, Kosovo Normalize Economic Ties, Gesture to Israel". The New York Times (në anglisht). 4 shtator 2020. Arkivuar nga origjinali më 4 shtator 2020. Marrë më 7 shtator 2020.
- ^ "Virtual Jewish History Tour – Serbia and Montenegro" (në anglisht). Jewish virtual library.
- ^ "Yugoslavia" (në anglisht). Jewish virtual library.
- ^ "2011 Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Serbia: Religion, Mother Tongue and Ethnicity" (PDF) (në serbisht). Statistical Office of the Republic of Serbia. 2013. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 15 korrik 2014. Marrë më 7 shtator 2020.
- ^ a b Ćulibrk, Jovan. "The State of Israel and its Relations with the Successor States of the Former Yugoslavia during the Balkan Conflict in 1990s and in its Aftermath" (në serbisht).
- ^ a b Israel Ministry of Foreign Affairs – February 1, 2012 – Israel and Serbia mark 20 years since renewal of diplomatic ties
- ^ Michael Freund (4 nëntor 2013). "David Albala: Serbian Warrior, Zionist Hero". The Jerusalem Post (në anglisht).
- ^ Igor Primoratz, Israel and Genocide in Croatia
- ^ Adam Garfinkle Politics and Society in Modern Israel: Myths and Realities, By , M.E. Sharpe, 7 Dec 1999, page 194
- ^ Intelligence and the War in Bosnia, 1992–1995 (New Brunswick, N.J.: Transaction, 2003), 215. https://www.niod.nl/sites/niod.nl/files/II%20-%20Intelligence%20and%20the%20war%20in%20Bosnia%201992%20-%201995%20-%20The%20role%20of%20the%20intelligence%20and%20security%20services.pdf Arkivuar 11 nëntor 2020 tek Wayback Machine
- ^ Adar Primor (2012-03-13). "Israel, between Serbia and Kosovo". Haaretz (në anglisht). Marrë më 2012-03-18.
- ^ Izrael ne menja stav o nezavisnosti Kosova, 2009-04-28, RTS (serbisht)
- ^ "Serbia, Kosovo normalize economic ties, gesture to Israel". AP NEWS (në anglisht). 2020-09-04. Marrë më 2020-09-04.
- ^ "Historike/ Izraeli njeh Kosovën, vendosin marrëdhënie diplomatike". topchannel.tv. 4 shtator 2020.
- ^ "Tel Aviv stigao na Štrand" (në serbisht).