Nacionalizmi arumun
Nacionalizmi arumun është ideologjia që pohon arumunët si një komb të veçantë. Një numër i madh arumunësh janë larguar nga temat nacionaliste si krijimi i një shteti kombëtar të tyre apo arritja e autonomisë etnike në vendet ku jetojnë. Pavarësisht kësaj, tek ata mbizotëron një identitet dhe krenari me bazë etnike.[1] Në histori, nacionalistët arumunë shpesh e gjetën veten të ndarë në fraksione progreke dhe prorumune.[2]
Përndjekjet, sulmet dhe vrasjet e përsëritura kundër arumunëve nga bandat greke dhe bullgare në Perandorinë Osmane nxitën nacionalizmin e arumunëve, i cili u nxit më tej nga veprat e disa arumunëve në Rumani.[3] Në vitin 1917, gjatë pranisë së trupave italiane në Greqi në Luftën e Parë Botërore, një grup nacionalistësh arumunë tentuan krijimin e një shteti arumun, të mbështetur nga Rumania. Megjithatë, trupat italiane përfundimisht u tërhoqën dhe autoritetet greke më pas i ndoqën këto figura.[4]
Një projekt i tillë u ringjall në Luftën e Dytë Botërore pas pushtimit të Greqisë nga Boshti dhe në vitin 1941 u krijua Principata e Pindit, e udhëhequr nga nacionalisti arumun Alqibiadh Diamandi. Pavarësisht se i mungonte ndonjë fuqi reale politike, kjo principatë kishte forcat e veta ushtarake, Legjionin Romak, i cili bashkëpunonte me forcat fashiste italiane dhe gjermane naziste. Gjuha arumune u bë gjuhë zyrtare, përdorimi i greqishtes u ndalua dhe u tentua të formohej një parlament arumun. Megjithatë, forcat e Boshtit u tërhoqën dhe rezistenca greke, me disa anëtarë arumunë, pushtoi rajonin në 1944.[5]
Nacionalizmi arumun është fokusuar shumë në Voskopojë. Voskopoja ishte një qytet i begatë në Perandorinë Osmane me një popullsi të madhe arumune që u shkatërrua kryesisht në gjysmën e dytë të shekullit të 18-të. Me lindjen e letërsisë arumune, shumë shkrimtarë arumunë, kryesisht ata të rinj arumunë të shkolluar në shkollat rumune, filluan të shkruajnë për Voskopojën në një mënyrë utopike, me ndjenja dhe me elemente si dashuria, nostalgjia, bestytnitë, mentalitetet, emocionet dhe aspektet e përditshme të jetës duke qenë mbizotëruese. Depresioni dhe nostalgjia për qytetin u bënë ndjenjat kryesore në këtë dukuri letrare arumune. Historiani rumun Sorin Antohi i përshkroi elitat arumune që angazhohen në këtë ligjërim letrar utopik për Voskopojën si të paturit e një ndjenje të lartësuar të gjetjes së një "bukurie magnetike dhe pa asnjë papërsosmëri të një qyteti brilant" që "ngjall një imazh ëndërrimtar". Themeluesi i kësaj prirjeje letrare arumune ishte Leon Boga, por përfshin edhe vepra të Nicolla Konstantin Bacarias, Nicolla Karatanas, Ion Fotit, Kira Mancusë dhe Nicolla Velosë.[6]
Sot, një frazë e zakonshme arumune që shpreh krenarinë etnike është S-bãneadzã Armãnamea ("Rroftë arumanizmi")[7]. Një tjetër frazë e famshme është Armãnlu nu cheari ("Arumuni nuk humbet").[8][9][10]
- ^ Nowicka, Ewa (2016). "Ethnic identity of Aromanians/Vlachs in the 21st century" (PDF). Res Historica. 41: 213–235. doi:10.17951/rh.2016.0.213.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Crețulescu, Vladimir Constantin (2021). "Aromanian ethnicity in the accounts of British travelers through the Balkans (approx. 1800–1860)". Hiperboreea. 8 (1): 38–58. doi:10.5325/hiperboreea.8.1.0038. JSTOR 10.5325/hiperboreea.8.1.0038.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Clark, Roland (2015). "Claiming ethnic privilege: Aromanian immigrants and Romanian fascist politics". Contemporary European History. Cambridge University Press. 24 (1): 37–58. doi:10.1017/S0960777314000411. JSTOR 43299461.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Tușa, Enache (2013). "The Peace of Bucharest of 1913: Political effects and demographic realities in Southern Dobrogea". Revista Română de Studii Eurasiatice. 9 (1–2): 43–52.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Motta, Giuseppe (2011). "The Fight for Balkan Latinity. The Aromanians until World War I" (PDF). Mediterranean Journal of Social Sciences. 2 (3): 252–260. doi:10.5901/mjss.2011.v2n3p252. ISSN 2039-2117.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Lambru, Steliu (2001). "Narrating national utopia. The case of Moschopolis in the Aromanian national discourse" (PDF). Xenopoliana. 9 (1–4): 54–81.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Vulcan, Petru (1996). "Armãna" (në vllahisht). Editura Cartea Aromână. ISBN 9789739636094.
- ^ Roznoveanu, Mirela (2021). Vlachica: Mountaintops Above a Stormy Sea of Contending Empires. Xlibris. ISBN 9781664168053.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Popescu, Adam (4 tetor 2010). ""Lali Vasili a stat 20 de zile pe pământ după moarte"". Evenimentul Zilei (në rumanisht).
- ^ Dumitrescu, Andrei Călin (2016). "Intermarriage and the intergenerational transmission of Aromanian in the Central Balkans" (PDF). përmbledhur nga Makartsev, Maxim; Wahlström, Max (red.). In search of the center and periphery: Linguistic attitudes, minorities, and landscapes in the Central Balkans. Slavica Helsingiensia. Vëll. 49. University of Helsinki. fq. 103–114. ISBN 9789515125200.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)