Prevalitana
Prevalitana (gjithashtu Praevalitana, Prevaliana, Praevaliana ose Prevalis) ishte një provincë romake e vonë që ekzistonte midis viteve 284 dhe 600. Ai përfshinte pjesë të Malit të Zi të sotëm, Shqipërinë veriore dhe një pjesë të Kosovës së sotme. Kryeqyteti i saj ishte Shkodra .
Historia Redakto
Perandoria Romake pushtoi rajonin Adriatiko-Ballkanik pas Luftës së Tretë Ilire (168 para Krishtit), Romakët mundën Gentin, mbretin e fundit të Ilirisë, në Shkodra në vitin 168. para Krishtit dhe e kapën, duke e sjellë në Romë në vitin 165 para Krishtit. Pas kësaj u krijuan katër republika klientele, të cilat në fakt kontrolloheshin nga Roma.
Më vonë, Iliria u qeveris drejtpërdrejt nga Roma dhe u organizua si një provincë romake, me kryeqytet Shkodrën. Iliriku u nda në dysh në vitin 10 pas Krishtit, Panonia dhe Dalmacia . Provinca e Dalmacisë u përhap në brendësi të tokës për të mbuluar të gjitha Alpet Dinarike dhe pjesën më të madhe të bregdetit lindor të Adriatikut, duke përfshirë të gjithë Malin e Zi aktual.
Provinca Redakto
Provinca e Prevalitanës u krijua gjatë sundimit të perandorit Dioklecian (r. 284-305) nga këndi juglindor i ish-provincës së Dalmacisë dhe u bë pjesë e Dioqezës së Moezisë (290-357), një nga 12 dioqezat e krijuara nga Diokleciani brenda tetrarkisë së tij. [1] U quajt Prevalitana (rajoni para luginës) sepse qëndronte drejtpërdrejt në perëndim të Fushës së Kosovës. [2]
Dioqeza e Moezisë u nda më vonë në dysh, Dioqeza e Dakisë në veri dhe Dioqeza e Maqedonisë në jug. Prevalitana fillimisht ishte pjesë e Dioqezës së Maqedonisë, por më vonë u zhvendos në Dioqezën e Dakisë (e cila përfshinte Dacia Mediterranea, Dacia Ripensis, Dardania dhe Moesia Prima), një nënndarje e prefekturës pretoriane të Ilirikut (395). Një krahinë me ekzistencë të shkurtër, Macedonia Salutaris, u nda midis Prevalitana dhe Epirus Nova (412). [1]
Pas rënies së Perandorisë Romake Perëndimore në vitin 476, rajoni mbeti nën sundimin e Perandorisë Romake të Lindjes . Në vitet 530, gjeneralët bizantinë të perandorit Justinian I (r. 527–565) përdorën Prevalitanën si bazë për fushatën ushtarake kundër ostrogotëve në Dalmaci gjatë Luftës gotike .
Në vitin 535, perandori Justiniani I (527-565) krijoi Arqipeshkvinë e Justiniana Primas si një primat rajonal me juridiksion kishtar mbi të gjitha provincat e Dioqezës së Dakisë, duke përfshirë provincën e Prevalitana . [3]
Pasojat Redakto
Gjatë periudhës së migrimit, Prevalitana u pushtua nga pushtimet e avarëve dhe sllavëve . [4] Në shekujt VI dhe VII, ata shkatërruan qytetet kryesore dhe pushtuan pjesën më të madhe të territorit.
Qytetet Redakto
Të dhënat e para të shkruara për çdo lloj vendbanimi në Dalmacinë jugore i referohen provincës romake të Prevalitanës dhe qytetit romak të Birsiminium, i cili jetonte nën hijen e qytetit ilir të Dioklesë (Duklja), një qytet i madh për standardet e asaj kohe me 8-10 mijë banorë dhe emërtuar sipas njërit prej dy fiseve kryesore ilire që banonin në këto anë, “Dokleatët”. Rreth vitit 400 u krijua Kryedioqeza e Dokleas, e cila zgjati deri në vitin 927. Dokleatët banonin në luginën pjellore të lumit Zeta, e vendosur përgjatë lidhjes jetike midis rajoneve bregdetare dhe kontinentale të Malit të Zi, gjë që ndihmoi rritjen e shpejtë të tyre ekonomike.
Fisi tjetër, "Labeatët", banonte në të gjithë zonën midis Liqenit të Shkodrës dhe Podgoricës moderne. Ata kishin fortifikimin e tyre kryesor, të quajtur Metheon (i njohur sot si Medun), dhe sisteme sociale dhe ushtarake shumë të zhvilluara.
Nga shekulli V, në këtë zonë filloi vendosja e fiseve sllave dhe avare, e shoqëruar gjithmonë me sulme shkatërruese mbi fiset dhe vendbanimet vendase. Doklea nuk ishte e përjashtuar nga këto bastisje të dhunshme, të cilat, së bashku me fatkeqësitë natyrore, do të çonin në zhdukjen e plotë të këtij qyteti dikur të begatë. Pasi fiset sllave u vendosën në këtë zonë, ata krijuan një vendbanim tjetër, i cili mori rolin e mbajtur më parë nga Doclea: u quajt Ribnica (Podgoricë) . Popullsia vendase e joromanizuar ( shqiptare ) u tërhoq në malësitë shqiptare, ndërsa Acruvium (Kotori aktual) në bregdet i mbijetoi sulmeve sllave dhe lulëzoi si qytet-shtet tregtar i ilirëve origjinalë të romanizuar deri në shekullin X. Qytete të tjera në provincë përfshinin Anderva (Nikšić) dhe Risinium (Risan). Si dhe Siperantum (Pejë), e cila nga shekulli 5-9 e tutje njihej edhe si Pescium/Episkion (Qyteti peshkopal).
Shih edhe Redakto
Literatura Redakto
- Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century (në anglisht). Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
- Moravcsik, Gyula, red. (1967) [1949]. Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (në anglisht) (bot. 2nd revised). Washington D.C.: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies.
- Radomir Popović (1996). Le christianisme sur le sol de l'Illyricum oriental jusqu'à l'arrivée des Slaves (në frëngjisht). Institute for Balkan Studies. ISBN 978-960-7387-10-3.
- Turlej, Stanisław (2016). Justiniana Prima: An Underestimated Aspect of Justinian’s Church Policy (në anglisht). Krakow: Jagiellonian University Press.
Referime Redakto
- ^ a b A Companion to Ancient Macedonia, pp. 547-549
- ^ Rizos, Efthymios (2017). "Martyrs from the northwest Balkans in the Byzantine ecclesiastical tradition: patterns and mechanisms of cult transfer". The Cult of Saints in Late Antiquity Conference (në anglisht). Verlag Bernhard Albert Greiner: 17. Marrë më 10 prill 2020.
- ^ Turlej 2016.
- ^ Bury, J.B. (2008). History of the Later Roman Empire from Arcadius to Irene (në anglisht). Cosimo Classics. ISBN 9781605204055. Marrë më 2014-11-30.