Rilindja Kombëtare Lituaneze
Rilindja Kombëtare Lituaneze, ndryshe Zgjimi Kombëtar Lituanez ose Nacionalizmi lituanez (Lituanisht: Lietuvių tautinis atgimimas) ishte një periudhë e historisë së Lituanisë në shekullin e 19-të në kohën kur një pjesë e madhe e zonave të banuara nga Lituania i përkisnin Perandorisë Ruse (ndarja ruse e Komonuelthit Polako-Lituanez). Ajo u shpreh me ngritjen e vetëvendosjes së lituanezëve që çoi në formimin e kombit modern lituanez dhe kulmoi me rithemelimin e një shteti të pavarur lituanez. Pjesëmarrësit më aktivë të ringjalljes kombëtare përfshinin Vincas Kudirka dhe Jonas Basanavičius. Kjo periudhë korrespondonte kryesisht me ngritjen e nacionalizmit romantik dhe ringjalljeve të tjera kombëtare të Evropës së shekullit të 19-të.
Ringjallja u parapri nga një periudhë e shkurtër e fillimit të shekullit të 19-të e njohur si "ringjallja Samogitian" e udhëhequr nga studentët e Universitetit të Vilniusit, duke përfshirë Simonas Daukantas dhe Simonas Stanevičius. Ringjallja më e fundit kombëtare e Lituanisë mund të lidhet me zhvillimet e fundit të shekullit të 20-të të njohura gjithashtu si Revolucioni i Këngëve.
Statusi i gjuhës lituaneze
Redakto.jpg)
Për shkak të një periudhe të gjatë të shtetësisë dhe kombësisë së përbashkët polako-lituaneze, dhe politikës së rusifikimit të Perandorisë Ruse, shumë nga fisnikët lituanezë në shekullin e 19-të ishin polonizuar dhe gjuha përdorej përgjithësisht vetëm nga të varfërit dhe nga shtresat e mesme; disa nga këto të fundit prireshin të përdornin polonishten si një simbol statusi për avancimin shoqëror. Lituanishtja ishte përgjithësisht një gjuhë e folur dhe nuk konsiderohej mjaft prestigjioze për përdorim të shkruar; megjithatë, ajo u mbajt nga disa anëtarë të fisnikërisë së vogël, veçanërisht në rajonin Samogitian. Gjuha nuk ishte ende e standardizuar; gramatika e saj ndryshonte shumë nga rajoni në rajon në formën e dialekteve Aukštaitijan dhe Samogitian dhe nëndialektet e tyre. Madje kishte pritshmëri që gjuha lituaneze do të zhdukej, pasi territoret lindore brenda asaj që është Lituania e sotme dhe Bjellorusia veriperëndimore u bënë gjithnjë e më shumë sllavizuese,[1] dhe shumë njerëz përdorën polonisht ose bjellorusisht në jetën e tyre të përditshme. Në fillim të shekullit të 19-të, përdorimi i gjuhës lituaneze ishte kryesisht i kufizuar në zonat rurale lituaneze; e vetmja zonë ku lituanishtja konsiderohej e përshtatshme për letërsi ishte Lituania e Vogël e kontrolluar nga gjermanët në Prusinë Lindore. Edhe këtu, një fluks imigrantësh gjermanë kërcënoi gjuhën amtare dhe kulturën lituaneze prusiane.
Disa faktorë kontribuan në ringjalljen e saj të mëvonshme: gjuha tërhoqi vëmendjen nga studiuesit e shkencës në zhvillim të gjuhësisë krahasuese; pas heqjes së robërisë në Perandorinë Ruse në 1861, lëvizshmëria shoqërore u rrit dhe intelektualët lituanez u ngritën nga radhët e popullsisë rurale; dhe gjuha u lidh me identitetin në Lituani, si kudo në Evropë.[2] Brenda Kishës Katolike, pengesat që më parë i kishin penguar njerëzit e thjeshtë të hynin në priftëri, u lehtësuan. Një marrëdhënie më e ngushtë u zhvillua midis klerit të arsimuar, të cilët ishin gjithnjë e më shumë me origjinë etnike lituaneze, dhe famullive të tyre, duke përfshirë ndjeshmërinë për dëshirën e tyre për të përdorur gjuhën lituaneze.[3] Lëvizja kombëtare në zhvillim u përpoq të distancohej nga ndikimet polake dhe ruse, dhe përdorimi i gjuhës lituaneze shihej si një aspekt i rëndësishëm i kësaj lëvizjeje.[4]
Zhvillimi i ideve kombëtare
Redakto
Zhvillimi i kulturës kombëtare dhe identitetit kombëtar lituanez u rëndua më tej nga ndalimi i shtypit lituanez, një nga masat shtypëse që pasoi kryengritjen e vitit 1863. Pas kryengritjes, skllavëria u braktis përfundimisht. Ringjallja filloi në mesin e të rinjve të arsimuar me origjinë lituaneze, të cilët ndoqën studimet e arsimit të lartë në universitetet e Perandorisë Ruse dhe në shtetet e huaja. Shumë prej tyre ishin bij të fermerëve të pasur në origjinë dhe kështu, të ardhur nga klasa e fshatarëve u prekën më pak nga polonizimi. Lëvizja rezultoi në botimin e gazetave lituaneze Aušra dhe Varpas, e ndjekur nga botimi i poezive dhe librave në lituanisht. Këto shkrime romantizuan të kaluarën e Dukatit të Madh të Lituanisë, duke e përshkruar kombin si dikur një fuqi të madhe me shumë heronj.
Ringjallja udhëhoqi lëvizjen për pavarësi, me organizata të ndryshme që kundërshtonin Rusifikimin dhe ndikimin rus. Politika ruse u bë më e ashpër si përgjigje dhe kishte raste të njohura të sulmeve ndaj kishave katolike; ndërkohë, ndalimi i shtypit lituanez vazhdoi. Megjithatë, edhe me ndalimin e shtypit, arsimimi i lituanezëve vazhdoi të rritet ndjeshëm dhe ishte një nga kombet më të mëdha në Perandorinë Ruse, pas vetëm finlandezëve, estonezëve dhe letonezëve. Kombi politik lituanez ishte formuar tashmë nga fundi i shekullit të 19-të. Pretendimet politike u shprehën në Seimas e Madhe të Vilniusit dhe aktiviteti politik dhe kulturor vazhdoi të rritet pasi ndalimi i shtypit u hoq përfundimisht në 1904.
Referime
Redakto- ^ Ethnographic map or Vilnius region in the 19th century Arkivuar 2007-04-19 tek Wayback Machine. Retrieved on 2007-05-02.
- ^ The Lithuanian language and nation through the ages: Outline of a history of Lithuanian in its social context William R. Schmalstieg, Lituanus, 1989.Arkivuar 2008-09-08 tek Wayback Machine.
- ^ Christianity in Lithuania Arkivuar 29 korrik 2020 tek Wayback Machine. Stanley Vardys, Lituanus, Fall 1988.
- ^ Clark, Terry D. (2006). Barrington, Lowell W. (red.). Nationalism in Post-Soviet Lithuania (Chap. 7) (PDF) (në anglisht). University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-06898-2. Marrë më 14 qershor 2023.
Lexim më tutje
Redakto- Genzelis B., 2007, The restitution of Lithuania's statehood. Vilnius: Lithuanian National Museum. ISBN 978-9955-415-66-4
- Römeris M., 2020, Lietuva: studija apie lietuvių tautos atgimimą (Lithuania: Study of national revival). Vilnius: Flavija. ISBN 9789955844044