Rrotullat e Detit të Vdekur
Rrotullat e Detit të Vdekur apo Rrotullat e Shpellave të Kumranit janë dorëshkrime të lashta fetare çifute të zbuluara midis viteve 1946 dhe 1956 në shpellat e Kumranit në atë që atëherë ishte Palestina e Detyrueshme, pranë Ein Feshkha në Bregun Perëndimor, në bregun verior të Detit të Vdekur. Që datojnë nga shekulli III pes deri në shekullin e parë të e.s.,[1] rrotullat e Detit të Vdekur konsiderohen si një gur themeli në historinë e arkeologjisë me rëndësi të madhe historike, fetare dhe gjuhësore, sepse ato përfshijnë dorëshkrimet më të vjetra të mbijetuara të librave të tërë të përfshirë më vonë në kanone biblike, së bashku me dorëshkrime deuterokanonike dhe jashtëbiblike, të cilat ruajnë dëshmi të diversitetit të mendimit fetar në Judaizmin e fundit të tempullit të dytë. Në të njëjtën kohë ata hodhën dritë të re mbi shfaqjen e krishterimit dhe të Judaizmit Rabinik.[2] Pothuajse të gjitha 15.000 rrotullat dhe fragmentet e rrotullave mbahen nga Izraeli në Faltoren e Librit në Muzeun e Izraelit. Kujdestaria e Izraelit mbi rrotullat kundërshtohet nga Jordania dhe Autoriteti Palestinez për arsye territoriale, ligjore dhe humanitare – ato u zbuluan kryesisht gjatë periudhës së kontrollit jordanez të Bregut Perëndimor dhe u kapën nga Izraeli në Luftën Gjashtë Ditore të vitit 1967 – ndërkohë që pretendimet e Izraelit janë bazuar kryesisht në baza historike dhe fetare duke pasur parasysh rëndësinë e tyre në historinë Hebreje dhe në trashëgiminë e Judaizmit.
.jpg)
Shumë mijëra fragmente të shkruara janë zbuluar në zonën e Detit të Vdekur. Ato përfaqësojnë mbetjet e dorëshkrimeve më të mëdha të dëmtuara nga shkaqe natyrore ose nga ndërhyrjet njerëzore, me shumicën dërrmuese që mbajnë vetëm copëza të vogla teksti. Megjithatë, një numër i vogël dorëshkrimesh të ruajtura mirë, pothuajse të paprekura kanë mbijetuar – më pak se një duzinë midis atyre nga Shpellat e Kumranit. Studiuesit kanë mbledhur një koleksion prej 981 dorëshkrimesh të ndryshme – të zbuluara në 1946/47 dhe në 1956 – nga 11 shpella. 11 Shpellat e Kumranit shtrihen në afërsi të vendbanimit hebre të periudhës helenistike në Khirbet Kumran në shkretëtirën lindore të Judesë, në Bregun Perëndimor. Shpellat ndodhen rreth 1.5 km në perëndim të bregut veriperëndimor të Detit të Vdekur, prej nga e kanë marrë emrin. Arkeologët i kanë lidhur prej kohësh rrotullat me sektin e lashtë hebre të quajtur Essenes, megjithëse disa interpretime të fundit e kanë sfiduar këtë lidhje dhe argumentojnë se priftërinjtë në Jerusalem, ose Zadokitë, ose grupe të tjera të panjohura hebreje i shkruan rrotullat.
Shumica e teksteve janë Hebraisht, me disa të shkruara në Aramaisht (për shembull Teksti i Birit të Perëndisë; në dialekte të ndryshme rajonale, duke përfshirë nabateanishten), dhe disa në Greqisht. Zbulimet nga shkretëtira Judease shtojnë tekste Latine (nga Masada) dhe Arabisht (nga Khirbet al-Mird). Shumica e teksteve janë shkruar në pergamenë, disa në papirus dhe një në bakër. Konsensusi i studiuesve i daton rrotullat nga 3 shekujt e fundit pes dhe shekulli i parë i es, megjithëse dorëshkrimet nga vendet e lidhura me Shkretëtirën Judease datojnë që në shekullin e 8-të pes dhe deri në shekullin e 11-të të es. Monedhat prej bronzi të gjetura në të njëjtat vende formojnë një seri që fillon me John Hyrcanus (në detyrën 135–104 pes) dhe vazhdon deri në periudhën e Luftës së Parë Judeo-Romake (66–73 e.s.), duke mbështetur radiokarbonin dhe datimin paleografik të rrotullave.
Për shkak të gjendjes së keqe të disa prej rrotullave, studiuesit nuk i kanë identifikuar të gjitha tekstet e tyre. Tekstet e identifikuara ndahen në tre grupe të përgjithshme:
- Rreth 40% janë kopje të teksteve nga Shkrimet Hebraike.
- Përafërsisht 30% e tjerë janë tekste nga periudha e Tempullit të Dytë, të cilat në fund të fundit nuk u kanonizuan në Biblën Hebraike, si Libri i Enokut, Libri i Jubileut, Libri i Tobit, Urtësia e Sirakut, Psalmet 152–155, etj.
- Pjesa tjetër (afërsisht 30%) janë dorëshkrime sektare të dokumenteve të panjohura më parë që hedhin dritë mbi rregullat dhe besimet e një grupi (sekti) të caktuar ose grupeve brenda Judaizmit më të madh, si Rregulli i Komunitetit, Rrotulla e Luftës, Pesher mbi Habakukun dhe Rregulli i Bekimit.[3]
Shiko edhe
RedaktoReferime
Redakto- ^ "Digital Dead Sea Scrolls at the Israel Museum, Jerusalem - Nature and Significance". web.archive.org. 2014-10-01. Arkivuar nga origjinali më 1 tetor 2014. Marrë më 2023-08-15.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: BOT: Gjendja e adresës origjinale është e panjohur (lidhja) - ^ "Dead Sea Scrolls | Definition, Discovery, History, & Facts | Britannica". www.britannica.com (në anglisht). 2023-06-19. Marrë më 2023-08-15.
- ^ "The Dead Sea Scrolls Bible: The Oldest Known Bible Translated for the First ... - Martin G. Abegg, Jr., Peter Flint, Eugene Ulrich - Google Books". web.archive.org. 2018-04-11. Arkivuar nga origjinali më 11 prill 2018. Marrë më 2023-08-15.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: BOT: Gjendja e adresës origjinale është e panjohur (lidhja)