Astronomia: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Shpëtim i burimeve 2 dhe etiketim 0 si të prishura.) #IABot (v2.0 |
v Referenca -> Referime duke përdorur AWB |
||
Rreshti 1:
{{Për përmirësim}}
'''Astronomia''', që nga [[etimologjia]] do të thotë "''ligji i [[Ylli|yjeve]]''", ([[gjuha greke|greq.]]: astro + nomos) është [[shkenca|shkencë]] që përfshin [[vrojtimi]]n dhe shpjegimin e [[Dukuria|dukurive]] që ndodhin jashtë [[Toka|Tokës]] dhe [[Atmosfera|atmosferës]] së saj. Ajo studion prejardhjen, zhvillimin, vetitë fizike dhe kimike të të gjitha trupave jashtë tokësorë që mund të vrojtohen në qiell, së bashku me të gjitha proçeset (ecuritë) në të cilat ato përfshihen.
Rreshti 8:
== Degët e astronomisë ==
Astronomia përbehet nga disa degë. Ndarja e parë bëhet në ''astronomi teorike'', dhe ''astronomi vrojtuese''. Vrojtuesit përdorin mënyra të ndryshme për të marrë të dhëna mbi dukuri të ndryshme, të dhëna që përdoren nga [[Teoricieni|teoricienët]] për ndërtimin e modeleve, shpjegimin e këtyre dukurive dhe parashikimin e të tjerëve të ngjashëm. Kjo nuk do të thotë që vrojtuesit dhe teoricienët janë persona të ndryshëm.
Degët e studimit mund të ndahen edhe sipas dy kritereve:
Rreshti 25:
* [[Astronomia yjore]]: Studimi i yjeve në përgjithësi.
* [[Zhvillimi i yjeve]]: Studimi dhe zhvillimi i yjeve nga formimi i tyre deri në fundin e tyre si mbetje yjore.
* [[Formimi i yjeve]]: Studimi i kushteve dhe proceseve (ecurive) që kanë çuar në formimin e yjeve në brendësinë e reve të [[Gazi|gazta]], dhe vetë ecurinë e formimit.
Gjithashtu, ka edhe disiplina të tjera që mund të mendohen pjesë e astronomisë, ose janë shkenca ndërdisiplinore në lidhje me astronominë si:
Rreshti 39:
Një ndarje tradicionale e astronomisë jepet edhe nëpërmjet [[spektri]]t [[Elektromagnetizmi|elektromagnetik]] të vëzhguar:
* [[Astronomia optike]] përmbledh teknikat e përdorura për zbulimin dhe analizimin e [[Drita|dritës]] në [[Gjatösia valore|gjatësi valore]] të tilla që mund të identifikohen edhe me [[Syri|sy]] (rreth 400 - 800
* [[Astronomia Infrared]] merret me identifikimin e rrezatimeve infra të kuqe (valë më të gjata se drita e kuqe). Instrumenti më i përdorur është teleskopi por me shtimin e një instrumenti për [[Teleskopi hapësinor|teleskopët hapësinorë]] përdoren gjithashtu për të asgjösuar zhurmat (interferencat elektromagnetike) nga atmosfera.
* [[Radioastronomia]] përdor instrumente plotësisht të ndryshëm për identifikimin e [[rrezatimi]]t të valëve nga [[Milimetri|mm]] në [[Centimetri|cm]]. Marrësit janë të ngjashëm me ata që përdoren në transmetimin [[radio]]r (që përdor këto lloj valësh). Shih [[Radio teleskopi]].
Rreshti 57:
Në pjesën e hershme të historisë së saj, astronomia merrej vetëm me vëzhgimin dhe parathënien e lëvizjeve të trupave qiellorë që mund të shiheshin me sy.
[[Rigveda]] përmend 27 [[Yllësia|yjësi]] që shoqërohen me lëvizjen e diellit si edhe 12 ndarje [[Zodiaku|zodiakale]] të qiellit. [[Qytetërimi grek|Grekët e lashtë]] dhanë një ndihmesë të rëndësishme në astronomi, mes të tjerash me përkufizimin e sistemit të [[Madhësia e dukshme|madhësisë]]. [[Bibla]] përmban disa pohime rreth vendosjes së tokës në gjithësi dhe rreth natyrës së yjeve dhe planetëve, shumica e të cilave janë më tepër poetike sesa tekstuale; shiko [[Kozmologjia biblike]]. Në vitet [[500|500 e.r.]], [[Arjabhata]] paraqiti një sistem matematikor që e shfaqte tokën të rrotullohej rreth boshtit të saj dhe i mendonte lëvizjet e planetëve rreth diellit.
Studimi i astronomisë pothuajse ndaloi gjatë mesjetës, përveç punës së astronomëve arabë. Astronomi islamik i fund [[shekulli IX|shekullit 9]] [[al-Farghani]] (Abu'l-Abbas Ahmad ibn Muhammad ibn Kathir al-Farghani) shkroi gjerësisht mbi lëvizjen e trupave qiellorë. Puna e tij u përkthye në gjuhën latine në shekullin e 12. Në fund [[shekulli X|shekullin e 10]], u ndërtua një [[Qiellvëzhguesi|qiellvëzhgues]] i madh afër [[Teherani]]t, në [[Irani|Iran]] nga astronomi [[al-Khujandi]] i cili vëzhgoi një sërë kalimesh meridiane të diellit, gjë që e lejoi atë të njehsonte pjerrësinë ekliptike.
Rreshti 104:
* [http://www.slasonline.org/ Saint Louis Astronomical Society]
===
* [https://web.archive.org/web/20040629075556/http://www.ency-astro.com/ Encyclopedia of Astronomy and Astrophysics]
* [http://xxx.lanl.gov/ Los Alamos Astrophysics e-Print Database]
| |||