Suidët

Suidae; Vargu kohor: Oligocene–Holocene PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N
	8 lloje suide
Klasifikimi shkencor
Unrecognized taxon (fix):	Suidët
Gjinit
	Rreth 30 gjini të zhdukura, 6 të gjalla, ; shiko tekstin.

Suidae është një familje e gjitarëve dythundrakë, të cilët zakonisht quhen edhe derrat . Përveç llojeve të shumta fosile, 18 lloje ekzistuese njihen aktualisht (ose 19 duke llogaritur derrin e zbutur dhe derri i egër veçmas), të klasifikuar në tetë gjini . Brenda kësaj familje, gjinia Sus përfshin derrin e zbutur , Sus scrofa localus ose Sus homeus , dhe shumë lloje të derrit të egër nga Evropa deri në Paqësor. Pjestarë të tjerë përfshijnë babirusat dhe derrat e savanave . Të gjithë suidët , ose derrat, janë vendas në Botën e Vjetër , duke filluar nga Azia në Evropë dhe Afrikë.

Të dhënat më të hershme fosile datojnë nga epoka e Oligocenit në Azi, dhe pasardhësit e tyre arritën në Evropë gjatë Miocenit .^[1] Disa lloje fosile janë të njohura dhe tregojnë adaptime në një gamë të gjerë dietash të ndryshme, nga dieta të rrepta bimore deri në dieta mishngrënëse ( Tetraconodontinae ).^[2]

Pëshkrimi fizik Redakto

Suidët i përkasin rendit Artiodaktila , dhe përgjithësisht vlerësohen si anëtarët e gjallë të këtij rendi,të cilët kanë ngjashmëri me format e tyre stërgjyshore. Për dallim nga shumica e anëtarëve të tjerë të rendit, ata kanë katër gishtërinj në secilën këmbë, megjithëse ecin vetëm me dy gishtat e mesit, me të tjerët që qëndrojnë mbi tokë. Ata gjithashtu kanë një stomak të thjeshtë,i ndryshëm nga ai i dythundrakëve të tjerë. ^[3]

Ata janë gjitarë që kanë madhësi të vogël ose deri në madhësi të mesëm, me një gjatësi 58 deri 66 cm, dhe masë 6 deri 9 kg në rastin e derrit xhuxh, në gjatësi 130-210 cm dhe masë 100–275 kg në rastin derrit gjigand të pyjeve . ^[4] Ata kanë koka të mëdha dhe qafë të shkurtër, me sy relativisht të vegjël dhe veshë të spikatur. Kokat e tyre kanë një feçkë të veçantë, duke përfunduar në një hundë në formë disku. Suidët zakonisht kanë një pallto të ashpër, dhe një bisht të shkurtër që përfundon me një çufkë qimesh. ^{[nevojitet citimi]} Meshkujt posedojnë një penis në formë hapse shishesh, i cili përshtatet në formë me qafën e mitrës së femrës . ^[5]^[6]^[7]

Suidët kanë një dëgjim të mirë-zhvilluar, dhe janë kafshë të zhurmshme, që komunikojnë me një seri tinguj të ndryshëm. Ata gjithashtu kanë një sens të mirë nuhatje. Shumë lloje janë gjithçkangrënëse, duke ngrënë bar, gjethe, rrënjë, insekte, krimba, madje dhe bretkosa ose minj. Llojet e tjera janë më selektive dhe thjesht bimëngrënësit. ^[3]

Dhëmbët e tyre pasqyrojnë dietën e tyre, dhe ndryshe nga dythundrakët e tjerë ata nuk i kanë humbur dhëmbët prerëse të nofullës së sipërme. Dhëmbët e qenit janë zmadhuar për të formuar çataj të shquara, të përdorura për gërmim në tokë me lagështi dhe për të luftuar. Numri i dhëmbëve ndryshon midis specieve.

Sjellja dhe riprodhimi Redakto

Derri i egër në Sri Lanka

Suidët janë kafshë inteligjente dhe të adaptueshme. Femrat e rritura (dosat) dhe të vegjëlit e tyre të rijnë janë në një grup ,ndërsa meshkujt e rritur (derrat) janë ose të vetmuar, ose udhëtojnë në grupe të vogla . Meshkujt në përgjithësi nuk janë territorialë dhe ndeshen me njëri-tjetrin vetëm gjatë sezonit të çiftëzimit.

Madhësia e pjellave ndryshon midis një dhe dymbëdhjetë, në varësi të llojeve. Nëna përgati një fole me bar për të lindur.Suidët janë të zhvilluar në rreth tre muaj, dhe bëhen seksualisht të pjekur në moshën 18 muajsh. Sidoqoftë, në praktikë, suidët meshkuj nuk kanë gjasa të kenë qasje në riprodhim në natyrë derisa të kenë arritur madhësinë e tyre të plotë fizike, në moshën rreth katër vjeç. Tek të gjitha llojet, çatajtë e mashkujve jane dukshëm më të mëdhenjë se sa femrat.^[3]

Klasifikimi Redakto

Derri i egër bornean (Sus barbatus)

Kafka fosile e Chleuastochoerus

18 lloje ekzistuese suide në vijim njihen aktualisht: ^[8]

Fotoja	Gjinia	Llojete gjalla
	Sus – pigs	Sus ahoenobarbus – Derri mjekrrosh i Palavanit Sus barbatus – Derri mjekrrosh bornean Sus cebifrons – Derri me leze i Visaiianit Sus celebensis – Derri me leze i Sulavesit Sus oliveri – Derri me leze i Mindoroit Sus philippensis – Derri me lezi i Filipineve Sus scrofa – Derri i egër Sus scrofa domesticus – Derri (njihet edhe si një lloji i veçant, S. domestica) Sus verrucosus – Derri me leze javanez
	Porcula	Porcula salvania – Derri xhuxh
	Hylochoerus	Hylochoerus meinertzhageni – Derri gjigant i shkurreve
	Potamochoerus	Potamochoerus larvatus – Derri i shkurreve Potamochoerus porcus – Derri i kuq i lumejnve
	Phacochoerus – warthog	Phacochoerus africanus – Derri i savanës Phacochoerus aethiopicus – Derri i shkretëtirës
	Babyrousa – babirusa	Babyrousa babyrussa – Babirusa e Molukanit Babyrousa bolabatuensis – Babirusa e Bola Batu Babyrousa celebensis – Babirusa e Sulavesit Verior Babyrousa togeanensis – Babirusa e Togianit

Taksonomia Redakto

Një listë e pjesshme e gjinive, me taksat e zhdukur të shënuara me një shenjë "†" , ^[2] janë:

Suidae
- Nënfamilja †Cainochoerinae
  - Gjinia †Albanohyus
  - Gjinia †Cainochoerus
- Nënfamilja †Hyotheriinae
  - Gjinia †Aureliachoerus
  - Gjinia †Chicochoerus
  - Gjinia †Chleuastochoerus
  - Gjinia †Hyotherium
  - Gjinia †Nguruwe (Kubanochoerinae)^[9]^[10]
  - Gjinia †Xenohyus
- Nënfamilja †Listriodontinae^[9]
  - Fisi †Kubanochoerini
    - Gjinia †Kubanochoerus (sinonim i Libycochoerus, Megalochoerus)
  - Fisi †Listriodontini
    - Gjinia †Eurolistriodon
    - Gjinia †Listriodon (sinonim i Bunolistriodon)
  - Fisi †Namachoerini
    - Gjinia †Lopholistriodon
    - Gjinia †Namachoerus
- Nënfamilja Suinae
  - Fisi Suini
    - Gjinia †Eumaiochoerus (Miocene)
    - Gjinia †Hippopotamodon (Miocene deri Pleistocene)
    - Gjinia †Korynochoerus (Miocene deri Pliocene)
    - Gjinia †Microstonyx (Miocene)
    - Gjinia Porcula
    - Gjinia Sus (Miocene deri tani)
  - Fisi Potamochoerini
    - Gjinia †Celebochoerus (Pliocene deri Pleistocene)
    - Gjinia Hylochoerus (Pleistocene deri tani)
    - Gjinia †Kolpochoerus (Pliocene deri Pleistocene)
    - Gjinia Potamochoerus (Miocene deri tani)
    - Gjinia †Propotamochoerus (Miocene deri Pliocene)
  - Fisi †Hippohyini
    - Gjinia †Hippohyus (Pliocene)
    - Gjinia †Sinohyus (Pliocene)
    - Gjinia †Sivahyus (Pliocene)
  - Fisi Phacochoerini
    - Gjinia †Metridiochoerus (Pliocene deri Pleistocene)
    - Gjinia Phacochoerus (Pliocene deri tani )
    - Gjinia †Potamochoeroides (Pliocene,ndoshat Pleistocene)
    - Gjinia †Stylochoerus (Pleistocene)
  - Fisi Babyrousini
    - Gjinia Babyrousa (Pleistocene deri tani)
- Nënfamilja †Tetraconodontinae
  - Gjinia †Conohyus
  - Gjinia †Notochoerus
  - Gjinia †Nyanzachoerus
  - Gjinia †Parachleuastochoerus
  - Gjinia †Sivachoerus
  - Gjinia †Tetraconodon
- Nënfamilja incertae sedis
  - Gjinia †Hemichoerus
  - Gjinia †Hyosus
  - Gjinia †Kenyasus (nga Kubanochoerinae)^[10]
  - Gjinia †Palaeochoerus
  - Gjinia †Schizochoerus^[10]
  - Gjinia †Sinapriculus^[10]

Referime Redakto

^ Palmer, D., red. (1999). The Marshall Illustrated Encyclopedia of Dinosaurs and Prehistoric Animals. London: Marshall Editions. fq. 269. ISBN 1-84028-152-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b Savage, RJG, & Long, MR (1986). Mammal Evolution: an illustrated guide. New York: Facts on File. fq. 212–213. ISBN 0-8160-1194-X. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
^ ^a ^b ^c Cumming, David (1984). Macdonald, D. (red.). The Encyclopedia of Mammals. New York: Facts on File. fq. 500–503. ISBN 0-87196-871-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ [1]
^ Bonnie S. Dunbar; M.G. O'Rand (29 qershor 2013). A Comparative Overview of Mammalian Fertilization. Springer Science & Business Media. fq. 330–. ISBN 978-1-4757-8982-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Peter G. G. Jackson; Peter D. Cockcroft (2007). Handbook of Pig Medicine. Elsevier Health Sciences. ISBN 978-0-7020-2828-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Virginia Douglass Hayssen; Ari Van Tienhoven (1993). Asdell's Patterns of Mammalian Reproduction: A Compendium of Species-specific Data. Cornell University Press. ISBN 0-8014-1753-8. suidae penis. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Wilson, Don E.; Mittermeier, Russell A., red. (2011). Handbook of the Mammal Species of the World, vol. 2. Barcelona: Lynx Edicions. fq. 274–291. ISBN 978-8496553774. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b Maeva, J.O. (2009). "The differentiation of bunodont Listriodontinae (Mammalia, Suidae) of Africa: new data from Kalodirr and Moruorot, Kenya". Zoological Journal of the Linnean Society. 157 (3): 653–678. doi:10.1111/j.1096-3642.2008.00525.x. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b ^c ^d Maeva, J.O.; etj. (2010). "Phylogenetic relationships of the Suidae (Mammalia, Cetartiodactyla): new insights on the relationships within Suoidea". Zoologica Scripta. 39 (4): 315–330. doi:10.1111/j.1463-6409.2010.00431.x. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

External links Redakto

[1] Palmer, D., red. (1999). The Marshall Illustrated Encyclopedia of Dinosaurs and Prehistoric Animals. London: Marshall Editions. fq. 269. ISBN 1-84028-152-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[MamEv-2] Savage, RJG, & Long, MR (1986). Mammal Evolution: an illustrated guide. New York: Facts on File. fq. 212–213. ISBN 0-8160-1194-X. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)

[EoM-3] Cumming, David (1984). Macdonald, D. (red.). The Encyclopedia of Mammals. New York: Facts on File. fq. 500–503. ISBN 0-87196-871-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[4] [1]

[DunbarO'Rand2013-5] Bonnie S. Dunbar; M.G. O'Rand (29 qershor 2013). A Comparative Overview of Mammalian Fertilization. Springer Science & Business Media. fq. 330–. ISBN 978-1-4757-8982-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[JacksonCockcroft2007-6] Peter G. G. Jackson; Peter D. Cockcroft (2007). Handbook of Pig Medicine. Elsevier Health Sciences. ISBN 978-0-7020-2828-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[HayssenTienhoven1993-7] Virginia Douglass Hayssen; Ari Van Tienhoven (1993). Asdell's Patterns of Mammalian Reproduction: A Compendium of Species-specific Data. Cornell University Press. ISBN 0-8014-1753-8. suidae penis. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[8] Wilson, Don E.; Mittermeier, Russell A., red. (2011). Handbook of the Mammal Species of the World, vol. 2. Barcelona: Lynx Edicions. fq. 274–291. ISBN 978-8496553774. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Maeva2009-9] Maeva, J.O. (2009). "The differentiation of bunodont Listriodontinae (Mammalia, Suidae) of Africa: new data from Kalodirr and Moruorot, Kenya". Zoological Journal of the Linnean Society. 157 (3): 653–678. doi:10.1111/j.1096-3642.2008.00525.x. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Maeva2010-10] Maeva, J.O.; etj. (2010). "Phylogenetic relationships of the Suidae (Mammalia, Cetartiodactyla): new insights on the relationships within Suoidea". Zoologica Scripta. 39 (4): 315–330. doi:10.1111/j.1463-6409.2010.00431.x. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]