Wikipedia:Projekti Fjalori/Në përgjithësi/K

K

Në përgjithësi

Kanarina - zog këngëtar sa trumcaku, me trup të bukur e të shkathtë, me pupla në ngjyrë të verdhë të hapur, që mbahet në kafaz për zërin e tij të këndshëm.
Kanavaca - pëlhurë e ashpër, me fije të trasha zakonisht prej kërpi, që përdoret për të forcuar jakën ose gjoksin e xhaketës a të palltos, për të bërë thasë etj.
Kancelari - kryeministër (në Austri e në Gjermani) si dhe detyra e titulli që kanë disa drejtues me përgjegjësi në administratën e disa vendeve borgjeze
Kancelaria - ambasada, përfaqësia apo zyrë a degë në një dikaster, që merret me punë të ndryshme zyrtare
Kandari - peshore që ka një isht të shkallëzuar për kilogramë e okët, gjatë të cilit lëviz një kokërr e metaltë, dhe dy kanxha ose një pjatë të varur në tre zinxhirë, ku vihen sendet për tu peshuar
Kandra është enë okatare, me grykë të ngushtë, e lyer me bojë jashtë e brenda, që shërben zakonisht për të mbajtur vaj.
Kandrra është emërtimi i përgjithshëm për insektet, si mizat, mushkonjat etj. që nuk kanë shtyllë kurrizore e eshtra, që kanë trup të ndarë në tri pjesë (kokë, kraharor, bark) dhe zakonisht tri palë këmbë, dy palë krahë e lëkurë të fortë.
Kandili është mjetë i thjeshtë ndriçimi, që përbëhet nga një enë e vogël prej teneqeje, prej tunxhi a prej qelqi, të mbushur m vajguri ose me vaj të mirë dhe nga një fitil në grykën e kësaj ene; bishtuk si dhe drita e dobët e këtij mjeti.
Kandili i detit është kafshë deti me trup në trajtë kërpudhe e të bardhë si pelte, që lëshon një lëngë djegës.
Kanella është bimë shumëvjeçare e vendeve tropikale, me lëkurë që mund ë hiqet dhe të përdoret në mjekësi ose pije e në gatesa; lëkura e tharë e kësaj bime; pluhur në ngjyrë kafe nga lëkura e thatë e kësaj bime, që ka erë të këndshme dhe që u hidhet pijeve ose ëmbëlsirave për tu dhënë erë e shije të mirë.
Kana është enë qelqi ose cingoje si poçe, me një vegjë e pa kapak, që shërben zakonisht për të mbajtur ujë.
Kanguri është gjitar barngrënës, që jeton në Australi, që i ka këmbët e prapme më të gjata se të parmet dhe ecën me kërcime (femra e tij ka nën bark një trastë të gjerë, ku mban të vegjlit deri sa të rriten e të ecin vetë).
Kangjelja (shprehje e arbëreshëve) për secilën pjesë të një poeme të madhe, kënge.
Kangjella është parmakë me shufra hekuri, që shërbejnë për të rrethuar një oborr, në lulishte etj. a për të mbyllur një portë.
Kanibalët në histori në fazat më të ulëta të zhvillimit të shoqërisë janë njerëzit që hanin mishin e njeriut, njeringrënës si dhe fjalë e kuptim t keq për njerëzit shumë të egër, gjakatar e mizor.
Kanibalizmi është përdorimi si ushqim i mishit të njeriut në histori nga njeringrënësit dhe në kohën e re termë për egërsitë e mëdha, barbarizmat.
Kanikja është kasolle e vogël, e mbuluar me kashtë ose me degë e me gjethe, që ndërtojnë barinjtë në stane ose rojtarët nëpër vreshta, nëpër bostane etj. për strehim të përkohshëm.
Kanisku është peshqeshi që i dërgonte dhëndri nuses në javën e dasmës; buka e nuses.
Kanistra është enë e thurur prej xunkth , si shportë e hapët dhe jo e thellë, zakonisht e rrumbullakët e me përmasa të ndryshme, me anë pak ë kthyera nga jashtë e me dy veshë, që përdoret për të mbajtur rroba, bukë, pemë etj.
Kanoniera është anije e vogël lufte, e shpejtë dhe e manovrueshme, e pajisur me armë artilerie të kalibrit të mesëm, që përdoret për veprime luftarake afër brigjeve të deteve ose në lumenj.
Kanosjari në histori ishte Bekçi i fshehtë që caktohej nga pleqësia e fshatit ose nga kryeplaku për të ruajtur arat, vreshtat etj. Po ashtu Kanosjari është edhe ai që gjobiste fshatarin, i cili kishte dëmtuar vetë ose me bagëtitë e tij arën e malin e dikujt.
Kanotazhi është sporti i vozitjes së barkave të vogla me rema; vozitje.
Kantata është pjesë muzikore me karakter solemn, që këndohet nga një këngëtar a nga disa këngëtarë ose kori, të shoqëruar nga orkestra; këngë korale solemne; teksti i kësaj pjese muzikore.
Kantieri është vend a shesh zakonisht i rrethuar, ku janë grumbulluar materiale e pajisje të ndryshme dhe ku punohet për ndërtimin e një fabrike, të një hidrocentrali etjme fjalë tjera qendër e përkohshme pune e banimi për ndërtuesit, montuesit etj.
Kantina është një vend i freskët dhe i mbyllur, zakonisht në bodrum, ku mbahen a rhen pje të ndryshme në sasi të mëdha.
Kantoni është njësi e vogël administrative e tokës në Francë e në Belgjikë, krahinë autonome në Zvicër.
Kanuni është Ligj apo përmbledhje e ligjesh normash të pashkruara, të trashëguara brez pas brezi, që pasqyrojnë gjendjen ekonomike-shoqërore të periudhave të kaluara dhe që në kohën e vet mbronin interesat e klasave e të shtresave të caktuara shoqërore si dhe tërësia e normave të së drejtës zakonore.
Kanusha - zoo. - shiko Lejleku
Kanxha - shufër e metaltë me maje të kthyer si grep që shërben për të kapur a për të mbajtur varur diçka, për të lidhur a për të bashkuar vagonët, kova, trarë etj.; shul a kapëse me majë të kthyer, që shërben për të lidhur kanatet e dritareve, për të mbyllur një derë etj.
Kanjusha - zoo. - shiko Lejleku
Kaolini - argjilë e pastër me ngjyrë të bardhë, që i qëndron zjarrit dhe shërben si lëndë e parë për prodhimin e porcelanit
Kaosi - pështjellim i madh, çrregullim i plotë; rrëmujë.
Kapaciteti - mundësi që ka një enë, një dhomë, një vend etj. për të nxënë një sasi të caktuar lënde, një numër sendesh a njerëzish etj.; sasia a numri që mund të nxërë diçka.
Kapadaiu është njeri që e heq vetën trim, që mburret e që kapardiset; njeri që shet mend, njeri mendje madh po ashtu janë të njohur shprehjet Xhandar kapadai, njeri kapadai si dhe me Kapadaillëk quhen veprimet e caktuara që për bazë kanë mbi vlerësimin e veprimit në kuptim të trimërisë.
Kapaku është pjesa e sipërme që mbyll a mbulon një enë, një arkë etj.; mbulesë mbrojtëse prej metali, prej druri etj.
Kapakllia është fjalë e vjetruar për një pushkë të vjetër që mbushej si çiftja duke hapur një mbulesë si kapak.
Kapamaja janë gjella dhe tava. Në fjalorin e gjuhës shqipe Kapamaja është gjellë me mish të zgjedhur, i cili zihet me pak ujë e me pak verë, pasi është skuqur me gjalpë e salcë si dhe tava me mish qengji dhe me oriz.
Kapani është një peshore e vjetër, kandar.
Kapanxha është derë e vogël në tavan ose në dyshemenë e dhomës.
Kapari është termë në financa që lë të kuptoj një shumë të vogël parash që i jepet dikujt në dorë si paradhënie për të siguruar blerjen e diçkaje në bazë të një marrëveshje, për të siguruar një qiradhënie.
Kaparthi apo Loja Kaparthi është një lojë ku njëri prej lojtarëve zakonisht shokë, vjen rrotull dhe i lë shaminë njërit nga lojtarët të cilët janë të ulur në formë rrethi.
Kapasa është Qyp i madh për vaj ose miell. Po ashtu edhe Vorbë
Kapastra bot. është një lloj panje, me lëkurë të lëmuar, me gjethe të çara si pëllëmbë dhe me lule të ndara si dy grremça
Kapcelja është copë lëkure e thatë ose pluhur prej pishe a prej vgjeri, që përdoret për të zënë bucelat që të mos rrjedhin.
Kapedani është një njeri prirës. Në fjalorin e gjuhës shqipe merret si fjalë e vjetruar dhe si e tillë Kapedani është Kryetari i një çete a i një ushtrie; komandant trim. Në biseda përshkruheshin Kapitenet e anijeve ndërsa në histori Bajraktarët apo si titull për djemtë trima me aftësi udhëheqje. Ndërsa shprehjet Grua kapedane apo Kapedania e babit janë për gratë e afta apo lëvdatat drejtuar të bijës nga babai.
Kapelabërësi (redirect Kapelapunuesi) është rrobaqepës i specializuar për të bërë kapela, shapka.
Kapela është diçka që ka trajtën e kësulës me strehë apo kësulë burrash ose grash zakonisht prej stofi e me strehë; shapkë.
Kapka - (shiko dhe Kapela) është grumbull a stivë sendesh të vëna njëri mbi tjetrin; disa duaj drithi (gruri, misri, thekre etj.) që janë mbledhur e janë vënë më këmbë ose stivë; kapule, kapicë.
Kapërcelli (krahinore) shiko Kapërcyelli
Kapërcimi në letërsi është përsëritja e një fjale ose disa fjalëve nga një varg në vargun pasues për ta dhënë sa më të plotë mendimin.
Kapërcyelli është shteg. Shteg kalimi për njerëzit në gardin e një kopshti etj,; shkallë e thjeshtë ose dru me bigë të madhe që mbështetet në anë të një gardhi për të kaluar matanë si dhe shteg i ngushtë kalimi, vendkalim i ngushtë në pyll etj. qafë mali, nëpër të cilin kalohet nga njëra anë në tjetrën; urë e ngushë vetëm për këmbësorë.
Kapërthimi është kapja a lidhja e një sendi me diçka që të mbahet mirë, ndërthurje e fortë.
Kapësi është ai që kap dikë a diçka dhe e mbanë që të mos i shpëtojë.
Kapësja përdorëse e vogël prej metali ose druri, që shërben për të kapur, për të bashkuar, për të lidhur, për të mbërthyer a për të mbajtur diçka që të mos bjerë.
Kapica - (fjalë e vjetruar) Takije e thurur me grep dhe e qëndisur, që mbanin zakonisht nuset e reja.
Kapina - (krahinore) Manaferra, Ferrëmanza
Kapistalli - frenë për kuaj
Kapistra - Litari që u shkohet kafshëve në kokë për t´i mbajtur a për t´i tërhequr; kapistall.
Kapitali - Vlera materiale (mjete prodhimi, para etj.) në duar të kapitalistëve, nga të cilat ata nxjerrin fitime.
Kapitalisti - Njeri shumë i pasur, ai që ka vënë shumë pasuri, pasanik i madh.
Kapitaneria - Zyra e kapitenit të portit ose të një anijeje.
Kapiteli - (arkitekturë) Pjesa e sipërme e një shtylle, me e gjerë se kjo dhe zakonisht e gdhendur, mbi të cilën mbështetet kryetrau; kreu i shtyllës.
Kapiteni - titull në disa lëmi.
Kapitenia - titull femërorë për Kapiteni,
Kapitja - Lodhja, rraskapitja deri te këputja e dikujt apo gjë sendi.
Kapitulli - secila nga pjesët kryesore të njëpasnjëshme, në të cilat ndahet lënda e një libri, e një rregulloreje etj. sipas çështjeve që trajtohen; përmbajtja e secilës prej këtyre pjesëve; kreu.
Kapitullimi - Veprim që nënkupton vetë pranimi i mundjes dhe dorëzimi armikut, duke ndërprerë veprimet luftarake a kundërshtimet e duke pranuar kushtet që dikton ai si fitues.
Kapitulluesi - (titull) ai që pranon Kapitullimin
Kaploqi - pjesa e kreut të furkës ku vihet shtëllunga me lesh si dhe vetë shtëllunga me lesh ose me li që vihet në furkë për t´u tjerrë.
Kaploqja - njeri budalla, njeri pa mend në kokë, njeri kokëkungull.
Kapllani - fjalë e vjetruar folur në përrallat popullore me kuptimin Luan.
Kaplluçina - Plis që vihet nën zgjedhë, që të mos vritet kafsha në zverk.
Kapolja - Kapuçi i zhgunit a i xhokës, jakëz. Po ashtu Kapole thirret edhe mblesa që i hidhet mullarit për ta mbrojtur barin e kashtën nga shiu.
Kaporania - Xhaketë burrash prej shajaku, me mëngë të shkurta dhe me kapole; jakuce e thjeshtë pa theke
Kaposhi - Këndes, gjel. (Gjel deti, Gjel i egër) - fig. : Ai që shet mend, njeri mendjemadh, ai që ngrefoset si gjel e mburret. [Është bërë kaposh] - zool.: Milingonë e madhe që ka trupin në ngjyrë të kuqërreme, kacagjel. - Pupagjel, pufkë. [Kërcejnë kaposhët.] - Lloj qëndisme me kryqe.
Kapota - Pallto prej stofi të trashë, që vishet në dimër; pallto ushtarake. [Kapotë e gjatë. Kapotë e hirtë.] - tek. : Mbulesë e metaltë, që hapet e mbyllet dhe mbron një mekanizëm nga pluhuri, shiu, nga lagështia etj. [Kapota e motorit.]
Kaprolli -zool.: Gjitar dythundarak i familjes së drerëve, me qime të kuqërreme, me brirë të vegjël e të degëzuar dhe me këmbë të holla e të shkathëta; mashkulli i sorkadhes. [Brirë (mish, lëkurë) kaprolli. Vrapon si kaproll.]
Kaprollja - Femra e kaprollit, sorkadhe - Dhi ose lopë me brirë të kthyer dhe me qime ngjyrë të kuqërreme.
Kaprroçi - {shiko} Kaprolli -{përd.mb} I shëndoshë, i fuqishëm dhe i shkathët. [{Djalë (burrë) kaprroç}]
Kaspollaqja - {hist} Pushkë e vjetër e gjatë, që mbushej nga gryka dhe shkrehej me shkëndija që dilnin nga kapsolla.
Kapsolla - Kësulëz e metaltë, e mbushur me një lëndë shpërthyese shumë të ndjeshme nga goditjet, që vihet në fund të fishekut të predhës etj. dhe shërben për të ndezur barutin e gëzhojës, dinamitit etj. [{Kapsollë bërthamore (atomike). Kapsolla e bombës (e fishekut). Kapsollë me veprim të ngadalshëm. I vuri kapsollën}] - {fig. mospërf.} Njeri budalla, njeri pa mend në kokë, njeri kokëbosh. - Unazë e metaltë, që vihet në secilën prej vrimave të një këpuce a çizmeje, ku kalojnë lidhëzat ose rripat.
Kapsula - {bot.} Fryti i thatë i disa bimëve, që ka shumë dhomëza të mbushura me fara. [{Kapsula e hashashit}] - {farm.} Kësulëz prej letre të hollë, prej amidoni etj., që mbështjell një sasi bari pluhur; kokrra që bëhet kështu - Enë e vogël në trajtë gjysmërruzulli që përdoret për punë të ndryshme në laborator. - {anat.} Ind a cipë si qeskë që mbështjell organe të ndryshme; kokrra që formohet kështu.
Kapti - Hendek; gropë; trap are - Arë me trape e sopa
Kaptelli - Pjesa e përparme e djepit, që ka një dërrasë të ngritur, koka e djepit; ballësor; secila nga dy pjesët e ngritura përpara e prapa samarit.
Kapta - Qafë kodre a mali, kapërcyell. - Vend i futur zakonisht matanë një bregu; kapt
Kaptimi - shiko kapërcimi - Kapërderdhës.
Kaptina - shiko Koka
Kapthi [Kapth,~i m.sh. ~e, ~et] është shteg i ngusht mali; kaptë.
Kapucari [Kapucár,~i m. sh. ~ë, ~ët] fjalë e vjetër me kuptim të keq për njeriun që vihej dhe paguhej nga dikush për të hetuar ose për të zbuluar një krim a një vjedhje, për të gjurmuar dikë etj.; ai që kallëzonte një vjedhës, një fajtor a dikë që gjurmohej e ndiqej; spiun.
Kapucaria [Kapucarí,~a f.] una që bënte Kapucari
Kapuçi [Kapúç,~i m.sh. ~a, ~at] 1. Kësulë pa strehë zakonisht në trajtë hinke; qeleshe - 2. Kësula e qepur në jakën e një mushamaje, të një gune etj., e cila vihet në kokë kur bie shi a dëborë ose kur bën ftohtë, kaçule - 3. Diçka që ka trajtën e kësulës. - 4. Pupagjel, pofkë
Kapuças [ndajf. Kapúças] Luajmë kapuças: luajmë duke vendosur mbi tryezë ose në shesh disa kapuça, në njërin prej të cilëve është fshehur një unazë a diçka tjeter dhe fiton ai që e gjen këtë.
Kapulani [Kapulán,~i m.sh. ~ë, ~ët] fjalë e vjetër për: Kryetar i një çete, kapedan; kryetar i vegjëlisë.
Kapulja [Kapúl/e, ~ja f.sh. ~e, ~et edhe Kapul,~i m.sh. .~e, ~et] - 1. Disa duaj gruri, misri etj, që janë grumbulluar dhe janë vënë më këmbë në arë; grumbull bari, jonxhe etj si mullar i vogël; kapë. - 2. Disa sende të grumbulluara e të vëna në mënyrë të çrregullt njëri mbi tjetrin; kapicë.
Kaqoli [Kaqól,~i m.sh. ~ë,~ët] - 1. Kokërr arre e madhe dhe e rëndë, me të cilën fëmijët goditin arrat tjera kur luajnë. - 2. fig. dhe përk. Njeri i trashë nga mendja; budalla
Karai [Kará,~i m.sh. ~, ~të] - 1. Kalë me qime të zeza, vraç. - 2. Pëllumb me pendë të zeza
Karabinaja [Karabiná,~ja .sh. ~, ~të] Ndërtesë që i janë bërë muet e çatia, por nuk është suvatuar dhe nuk i janë vënë dyert e dritaret; ndërtesë e pa mbaruar plotësisht nga brenda
Karabina [Karabín/ë,~a f.sh. ~a,~at] Pushkë e lehtë, me tytë të shkurtër e me vjaska, me të cilën pajiset ushtari i këmbësorisë dhe i disa armëve të tjera speciale.
Karabinieri [Karabiniér,~i m.sh. ~e,~et] - 1. Xhandar italian (në kohën e pushtimit fashist italian në Shqipëri) - 2. Ushtar i zgjedhur i këmbësorisë, i pajisur me karabinë, qitës i mirë me karabinë (Në disa vende të Evropës Perëndimore).
Karabinieria [Karabinierí,~a] fjalë përmbledhëse - 1. Tërësia e xhandarëve italianë (në kohën e pushtimit fashist në Shqipëri); komanda e këtyre xhandarëve dhe zyrat e saj. - 2. Pjesë e zgjedhur e këmbësorisë e pajisur me karabina; qlitës të mirë me karabinë; komanda e këtyre trupave; zyra e komandës së këtyre trupave (në disa vende të Evropës Perëndimore).