Bashkimi i Kalmarit
Bashkimi i Kalmarit (danisht, norvegjisht dhe suedisht: Kalmarunionen; finlandisht: Kalmarin unioni; latinisht: Unio Calmariensis) ishte një bashkim personal në Skandinavi, i rënë dakord në Kalmar në Suedi, që nga viti 1397 deri më 1523 u bashkua nën një monark të vetëm tre mbretëri të Danimarkës, Suedisë (në atë kohë duke përfshirë shumicën e Finlandës së sotme) dhe Norvegjisë, së bashku me kolonitë përtejdetit të Norvegjisë[a] (atëherë duke përfshirë Islandën, Grenlandën[b], Ishujt Faroe dhe Ishujt Veriorë të Orkney dhe Shetland).
Bashkimi i Kalmarit Kalmarunionen
| |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1397–1523 | |||||||||||||||
 "Flamuri i mbretërive" siç përshkruhet nga Eriku i Pomeranisë më 1430
.svg) | |||||||||||||||
 Bashkimi i Kalmarit, rr. 1400 | |||||||||||||||
| Gjendja | Bashkimi personal | ||||||||||||||
| Gjuhët e zakonshme | |||||||||||||||
| Besimi | Katolicizmi romak | ||||||||||||||
| Qeveria | |||||||||||||||
| Lloji i qeverisjes | Bashkimi personal | ||||||||||||||
| Monarku | |||||||||||||||
• 1397–1442a | Eriku i Pomeranisë (i pari) | ||||||||||||||
• 1513–23b | Christian II (i fundit) | ||||||||||||||
| Kuvendi | Riksråd dhe Herredag (një në çdo mbretëri) | ||||||||||||||
| Epoka historike | Mesjeta e vonë | ||||||||||||||
• Fillimi | 17 qershor 1397 | ||||||||||||||
| 1434–1436 | |||||||||||||||
| nëntor 1520 | |||||||||||||||
• Gustav Vasa zgjidhet si Mbreti i Suedisë | 1523 | ||||||||||||||
• Danimarka-Norvegjia u themelua. | 1523 | ||||||||||||||
| Sipërfaqja | |||||||||||||||
• Gjithsej | 2,839,386 km2 (1,096,293 sq mi) | ||||||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||||||
| Monedha | Mark, Örtug, Norwegian penning, Swedish penning | ||||||||||||||
| Të dhëna të tjera | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Bashkimi nuk ishte mjaft i vazhdueshëm; pati disa ndërprerje të shkurtra. Ligjërisht, vendet mbetën shtete të veçanta sovrane. Megjithatë, politikat e tyre të brendshme dhe të jashtme drejtoheshin nga një monark i përbashkët. Zgjedhja e Gustav Vasës si Mbret i Suedisë më 6 qershor 1523 dhe hyrja e tij triumfuese në Stokholm njëmbëdhjetë ditë më vonë, shënuan shkëputjen përfundimtare të Suedisë nga Bashkimi i Kalmarit. Formalisht, mbreti danez e njohu pavarësinë e Suedisë më 1524 në Traktatin e Malmö.
Fillimi
RedaktoBashkimi ishte vepër e aristokracisë skandinave që dëshironte të kundërshtonte ndikimin e Lidhjes Hanseatike. Më personalisht, ajo u arrit nga Mbretëresha Margaret I e Danimarkës (1353–1412). Ajo ishte një vajzë e mbretit Valdemar IV dhe ishte martuar me mbretin Haakon IV të Norvegjisë dhe Suedisë, i cili ishte djali i mbretit Magnus IV të Suedisë, Norvegjisë dhe Skåne. Margaret arriti që ajo dhe djali i Haakon, Olaf të njiheshin si trashëgimtare të fronit të Danimarkës. Në vitin 1376 Olaf trashëgoi kurorën e Danimarkës nga gjyshi i tij nga nëna si Mbreti Olaf II, me nënën e tij si kujdestare; kur Haakon VI vdiq në 1380, Olaf trashëgoi gjithashtu kurorën e Norvegjisë.[1]
Margaret u bë regjente e Danimarkës dhe Norvegjisë kur Olaf vdiq në vitin 1387, duke e lënë atë pa trashëgimtar.[2] Ajo birësoi stërnipin e saj Erikun e Pomeranisë në të njëjtin vit.[3] Vitin e ardhshëm, 1388, fisnikët suedezë kërkuan ndihmën e saj kundër mbretit Albert.[4] Pasi Margaret mundi Albertin në vitin 1389, trashëgimtari i saj Eriku u shpall Mbret i Norvegjisë.[2] Eriku u zgjodh më pas Mbret i Danimarkës dhe Suedisë në 1396 nën flamurin e Shtëpisë së Griffin.[2] Kurorëzimi i tij u mbajt në Kalmar më 17 qershor 1397.[5]
Një shtysë kryesore për formimin e saj ishte bllokimi i zgjerimit gjerman drejt veriut në rajonin e Baltikut. Arsyeja kryesore për dështimin e saj për të mbijetuar ishte lufta e përhershme midis monarkut, i cili donte një shtet të fortë të bashkuar, dhe fisnikërisë suedeze dhe daneze, të cilat nuk e bënë.[6]
Bashkimi humbi territorin kur Orkney dhe Shetland u zotuan nga Christian I, në cilësinë e tij si Mbret i Norvegjisë, si siguri kundër pagesës së pajës së vajzës së tij Margaret, e fejuar me James III të Skocisë më 1468.[7] Paratë nuk u paguan kurrë, kështu që në 1472 ishujt u aneksuan nga Mbretëria e Skocisë.[8]
Konflikti i brendshëm
RedaktoInteresat e ndryshme (veçanërisht pakënaqësia e fisnikërisë suedeze me rolin dominues që luanin Danimarka dhe Holstein) shkaktuan një konflikt që pengoi bashkimin në disa intervale duke filluar nga vitet 1430. Rebelimi i Engelbrekt, i cili filloi në vitin 1434, çoi në përmbysjen e mbretit Erik (në Danimarkë dhe Suedi në 1439, si dhe në Norvegji në 1442).[9] Aristokracia u rreshtua në anën e rebelëve.[9]
Politika e jashtme e mbretit Erik, në veçanti konflikti i tij me Lidhjen Hanseatike, bëri të nevojshme taksimin më të madh dhe eksportet e komplikuara të hekurit, të cilat nga ana e tyre mund të kenë përshpejtuar rebelimin.[9] Pakënaqësia me natyrën e regjimit të mbretit Erik është cituar gjithashtu si një faktor motivues për rebelimin.[9] Mbretit Erik gjithashtu i mungonte një ushtri e përhershme dhe kishte të ardhura të kufizuara nga taksat.[9]
Vdekja e Kristoforit të Bavarisë (i cili nuk kishte trashëgimtarë) në 1448 i dha fund një periudhe në të cilën tre mbretëritë skandinave u bashkuan pandërprerë për një periudhë të gjatë.[9] Karl Knutsson Bonde sundoi si mbret i Suedisë (1448–1457, 1464–1465 dhe 1467–1470), dhe Christian i Oldenburgut ishte mbret i Danimarkës (1448–1481), Norvegjisë (1450–1481) dhe Suedisë (1445–1457). Karl dhe Christian luftuan për kontrollin e Suedisë, Norvegjisë dhe Danimarkës, duke e çuar Kristianin që t'i merrte Suedinë nga viti 1457 deri në 1464 përpara se një rebelim ta çonte Karlin të bëhej përsëri mbret i Suedisë.[9] Kur Karl vdiq në 1470, Christian u përpoq të bëhej mbret i Suedisë përsëri, por u mund nga Sten Sture Plaku në betejën e Brunkeberg të vitit 1471 jashtë Stokholmit.[9]
Pas vdekjes së Karlit, Suedia drejtohej kryesisht nga një seri "mbrojtësish të mbretërisë" (riksföreståndare), me mbretërit danezë që përpiqeshin të vendosnin kontrollin. I pari nga këta mbrojtës ishte Sten Sture, i cili e mbajti Suedinë nën kontrollin e tij deri në 1497 kur fisnikëria suedeze e rrëzoi atë. Një rebelim fshatar bëri që Sture të bëhej përsëri regjent i Suedisë në 1501. Pas vdekjes së tij, Suedia u sundua nga Svante Nilsson (1504–1512) dhe më pas djali i Svante, Sten Sture i Riu (1512–1520).[9] Sten Sture i Riu u vra në Betejën e Bogesund të vitit 1520 kur mbreti danez Christian II pushtoi Suedinë me një ushtri të madhe.[9] Më pas, Christian II u kurorëzua Mbret i Suedisë dhe mbështetësit e Sten Sture u ekzekutuan masivisht në Gjakderdhjen e Stokholmit.[9]
Lufta Çlirimtare Suedeze
RedaktoPas gjakderdhjes së Stokholmit, Gustav Vasa (babai i të cilit, Erik Johansson, u ekzekutua) udhëtoi për në Dalarna, ku organizoi një rebelim kundër Christian II.[9] Vasa bëri një aleancë me Lübeck dhe pushtoi me sukses pjesën më të madhe të Suedisë.[9] Ai u kurorëzua Mbret i Suedisë në 1523, duke i dhënë fund në fakt Bashkimit të Kalmarit.[9] Pas Luftës Shtatë Vjecare Veriore, Traktati i Stetinit (1570) e pa Frederikun II të hiqte dorë nga të gjitha pretendimet ndaj Suedisë.[10]
Shënime
Redakto- ^ Megjithatë, Norvegjia nuk mbajti asnjë nga zotërimet e saj të mëparshme. Christian I i premtoi Ishujt Veriorë në Skoci si sigurim për pajën e vajzës së tij më 1468; kur prika nuk u pagua, ishujt u transferuan në sovranitetin e përhershëm skocez në 1470. Pas shpërbërjes së Unionit, të gjitha zotërimet e mbetura jashtë shtetit të sjella në Union nga Norvegjia u bënë pronë e monarkut danez; i cili mbajti pronësinë pas transferimit të Mbretërisë së Norvegjisë nga kurora daneze në kurorën suedeze (diskutuar në detaje më poshtë) pas Luftërave Napoleonike.
- ^ Posedimi nominal. Ndonëse Norvegjia pretendonte sundimin mbi ishullin përpara formimit të Bashkimit, ajo prej kohësh kishte pushuar së ushtruari çdo kontroll administrativ mbi vendbanimet evropiane atje. Asnjë kontakt i drejtpërdrejtë nuk u zhvillua midis Grenlandës dhe Bashkimit të Kalmarit gjatë periudhës kohore.
Referime
Redakto- ^ Karlsson, Gunnar (2000). The History of Iceland (në anglisht). fq. 102.
- ^ a b c "Margaret I | queen of Denmark, Norway, and Sweden". Encyclopedia Britannica (në anglisht). Marrë më 2017-06-05.
- ^ "Erik VII | king of Denmark, Norway, and Sweden". Encyclopedia Britannica (në anglisht). Marrë më 2017-06-05.
- ^ "Sweden – Code of law | history – geography". Encyclopedia Britannica (në anglisht). Marrë më 2017-06-05.
- ^ "Kalmar Union | Scandinavian history". Encyclopedia Britannica (në anglisht). Marrë më 2017-06-05.
- ^ Për një pamje disi të ndryshme shihni Steinar Imsen, "The Union of Calmar: Northern Great Power or Northern German Outpost?" in Christopher Ocker, ed. Politics and Reformations: Communities, Polities, Nations, and Empires (BRILL, 2007) pp 471–72
- ^ Bagge, Sverre (2014). Cross and Scepter: The Rise of the Scandinavian Kingdoms from the Vikings to the Reformation (në anglisht). Princeton University Press. fq. 260–268. ISBN 978-1-4008-5010-5.
- ^ Nicolson (1972) p. 45
- ^ a b c d e f g h i j k l m n Bagge, Sverre (2014). Cross and Scepter: The Rise of the Scandinavian Kingdoms from the Vikings to the Reformation (në anglisht). Princeton University Press. fq. 251–259. ISBN 978-1-4008-5010-5.
- ^ R. Nisbet Bain, Karlskoga: A Political History of tågen, dagiset and the dungeon from 1513 to 1900, 2006 [1905], p. 83, ISBN 0-543-93900-6, ISBN 978-0-543-93900-5