Hyrem Sultan

Hurrem Sulltan (shqiptimi turk: [hyɾˈɾæm suɫˈtan], turqisht osmanlli: خرم سلطان, romaniz: Ḫurrem Sulṭān, Turqishtja moderne: Hürrem Sultan; rreth 1502 - 15 prill 1558), i njohur edhe si Roxelana (lit. 'Ruthenian'), ishte bashkëshorti kryesor dhe bashkëshortja e ligjshme e Sulltanit Osman Sulejmani i Madhërishëm. Ajo u bë një nga gratë më të fuqishme dhe me ndikim në historinë otomane dhe një figurë e shquar dhe e diskutueshme gjatë epokës së njohur si Sulltanesha e Grave. Ajo ishte “sulltanesha më e fuqishme në tërë botën”.

Lindur në Ruthenia (asokohe një rajon lindor i Mbretërisë së Polonisë), Hurrem u kap nga Tatarët Krimesë gjatë një sulmi skllevër dhe përfundimisht u dërgua në Stamboll, kryeqytetin osman. Ajo hyri në Harem Perandorak, duke u ngritur nëpër radhët për t'u bërë e preferuara e Sulltan Suleimanit. Duke shkelur traditën osmane, Sulejmani u martua me Hurrem, duke e bërë atë gruan e tij legale. Ajo ishte bashkëshortja e parë perandorake që mori titullin Haseqi Sulltan. Hurremi mbeti në oborrin e Sulltanit për pjesën tjetër të jetës së saj dhe pati gjashtë fëmijë me të, përfshirë Sulltan Selim II të ardhmen. Ajo ishte gjyshja e Murad III.

Hurrem arriti pushtetin dhe ndikoi në politikën e Perandorisë Osmane përmes burrit të saj, duke luajtur një rol aktiv në punët e Perandorisë. Ajo veproi si këshilltarja kryesore e Sulltanit, korrespondoi për çështjet shtetërore me mbretin Sigismund II Augustus të Polonisë (r. 1548-1572), dhe patronizoi vepra të mëdha publike (që përfshinin Kompleksin e Haseki Sultan dhe Hurrem Sultan Bathhaus). Ajo vdiq në 1558 në Stamboll dhe u varros në një mauzole brenda kompleksit të Xhamisë Süleymaniye.

Emrat

Emri i lindjes i Hurrem është i panjohur. Leslie P. Peirce ka shkruar se mund të ketë qenë ose Anastasia, ose Aleksandra Lisowska. Në mesin e osmanëve, ajo njihej kryesisht si Haseki Hurrem Sultan ose Hurrem Haseki Sulltan. Hurrem ose Khorram (Persisht: خرم) do të thotë "i gëzuar" në Persisht.

Origjina

Burimet tregojnë se Hurrem Sulltan ishte me origjinë nga Ruthenia, e cila asokohe ishte e pushtuar nga Kurora Polake. Ajo lindi në qytetin e Rohatyn 68 km (42 mi) në juglindje të Lwów, një qytet i madh i Voivodeship Ruthenian në Kurorën e Mbretërisë së Polonisë. Sipas burimeve të fundvitit të 16-të dhe fillimit të shekullit të 17-të, siç është poeti polak Samuel Twardowski (vdiq 1661), i cili hulumtoi këtë temë në Turqi, Hurrem në dukje kishte lindur nga një njeri i mbiemër Lisovsky, i cili ishte një prift ortodoks me origjinë Ruthenian. Gjuha e saj amtare ishte rutheniane.

Në vitet 1510, Tatarët e Krimesë e rrëmbyen atë gjatë një prej sulmeve të tyre skllevër të Krimesë-Nogai në Evropën Lindore. Tatarët mund ta kenë marrë më parë në qytetin e Krimesë Kaffa, një qendër kryesore e tregtisë së skllevërve osmanë, përpara se të çohej në Stamboll. Në Stamboll, Valide Hafsa Sultan përzgjodhi Hurremin si dhuratë për djalin e saj, Suleiman. Hurrem më vonë arriti të bëhej Sulltani Haseki ose "konkubina e preferuar" e haremit perandorak osman. Michalo Lituanus shkroi në shekullin e 16-të se "gruaja më e dashur e perandorit të tanishëm turk - nëna e [birit] të tij primogjenital, i cili do të qeverisë pas tij, u rrëmbye nga toka jonë".

Shejh Kutb ed-Din el-Nahravali, një figurë fetare mekase, i cili vizitoi Stambollin në fund të vitit 1557, vuri në dukje në kujtimet e tij se Hurrem Sulltan ishte me origjinë rutheniane. Ajo kishte qenë shërbëtore në shtëpinë e Hançerli Fatma Sulltan, e bija e Şehzade Mahmudit, birit të Sulltan Bayezidit II. Ajo u paraqit te Sulejmani kur ai ishte akoma princ.

Marrëdhënia me Suleiman

Roxelana, e quajtur Hurrem Sulltan nga osmanët, me siguri hyri në harem rreth moshës pesëmbëdhjetë vjeç. Viti i saktë që ajo hyri në harem është i panjohur, por studiuesit besojnë se ajo u bë konkubina e Sulejmanit të Madhërishëm rreth kohës kur ai u bë sulltan në 1520.

Ngritja e paparë e Hurremit nga skllavi i haremit tek gruaja e ligjshme e Sulejmanit dhe "mbretëresha e Perandorisë Osmane" tërhoqi xhelozi dhe mosmiratim jo vetëm nga rivalët e saj në harem, por edhe nga popullsia e përgjithshme. Ajo shpejt u bë bashkëshortja më e shquar e Sulejmanit përkrah Mahidevran Sultan (e njohur edhe si Gjylbahar). Ndërsa diskutohen datat e sakta për lindjen e fëmijëve të saj, ekziston konsensusi akademik se lindja e pesë fëmijëve të saj —Şehzade Mehmed, Mihrimah Sulltan, Şehzade Abdullah, Sultan Selim.