Jeta detare
Jeta detare ose jeta oqeanike janë bimët, kafshët dhe organizmat e tjerë që jetojnë në ujin e kripur të deteve ose oqeaneve, ose në ujin e njelmët të grykëderdhjeve bregdetare. Në një nivel themelor, jeta detare ndikon në natyrën e planetit. Organizmat detarë, kryesisht mikroorganizmat, prodhojnë oksigjen dhe sekuestrojnë karbonin. Jeta detare, pjesërisht, formëson dhe mbron brigjet, dhe disa organizma detarë madje ndihmojnë në krijimin e tokës së re (p.sh. shkëmbinj nënujorë të ndërtimit koral).
Shumica e formave të jetës evoluan fillimisht në habitatet detare. Për nga vëllimi, oqeanet sigurojnë rreth 90% të hapësirës së jetesës në planet.[1] Kurrizorët më të hershëm u shfaqën në formën e peshqve,[2] të cilët jetojnë vetëm në ujë. Disa prej tyre evoluan në amfibë, të cilët kalojnë një pjesë të jetës së tyre në ujë dhe një pjesë në tokë. Një grup amfibësh evoluoi në zvarranikë dhe gjitarë dhe disa nëngrupe të secilit u kthyen në oqean si gjarpërinj deti, breshka deti, foka, lopa e detit dhe balena. Format e bimëve si leshterikët dhe algat e tjera rriten në ujë dhe janë baza për disa ekosisteme nënujore. Planktoni formon themelin e përgjithshëm të zinxhirit ushqimor të oqeanit, veçanërisht fitoplanktonet që janë prodhuesit kryesorë fillestarë.
Jokurrizorët detarë shfaqin një gamë të gjerë modifikimesh për të mbijetuar në ujërat me oksigjen të dobët, duke përfshirë tubat e frymëmarrjes si në sifonët e molusqeve. Peshqit kanë gushë në vend të mushkërive, megjithëse disa lloje peshqish, si peshku i mushkërive, i kanë të dyja. Gjitarët detarë (p.sh. delfinët, balenat, lundërzat dhe fokat) duhet të dalin në sipërfaqe periodikisht për të thithur ajrin.
Që prej 2023[update], më shumë se 242 000 specie detare janë dokumentuar, dhe ndoshta 2 milionë specie detare nuk janë dokumentuar ende. Rreth 2 332 specie të reja përshkruhen çdo vit.[3][4]
Llojet detare variojnë në madhësi nga ato mikroskopike si fitoplanktoni, i cili mund të jetë deri në 0,02 mikrometra, deri te cetacetë e mëdhaja si balena e kaltër – kafsha më e madhe e njohur, duke arritur 33 m në gjatësi.[5][6] Mikroorganizmat detarë, duke përfshirë protistët dhe bakteret dhe viruset e tyre të lidhura, janë vlerësuar në mënyra të ndryshme se përbëjnë rreth 70%[7] ose rreth 90%[8] të biomasës detare gjithshej. Jeta detare studiohet shkencërisht si në biologjinë detare ashtu edhe në oqeanografinë biologjike.
Shiko edhe
RedaktoReferime
Redakto- ^ "National Oceanic and Atmospheric Administration – Ocean". NOAA. Marrë më 20 shk 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Tiny Fish May Be Ancestor of Nearly All Living Vertebrates". Live Science. 11 qershor 2014.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Drogin, B (2 gusht 2009). "Mapping an ocean of species". Los Angeles Times. Marrë më 18 gusht 2009.
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Bouchet, Philippe; Decock, Wim; Lonneville, Britt; Vanhoorne, Bart; Vandepitte, Leen (qershor 2023). "Marine biodiversity discovery: the metrics of new species descriptions". Frontiers in Marine Science. 10 (3389). doi:10.3389/fmars.2023.929989 – nëpërmjet ResearchGate.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Paul, GS (2010). "The Evolution of Dinosaurs and their World". The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Princeton: Princeton University Press. fq. 19. ISBN 978-0-691-13720-9.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Bortolotti, Dan (2008). Wild blue: a natural history of the world's largest animal. New York: Thomas Dunn Books. ISBN 978-0-312-38387-9. OCLC 213451450.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Bar-On YM, Phillips R, Milo R (qershor 2018). "The biomass distribution on Earth". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 115 (25): 6506–6511. Bibcode:2018PNAS..115.6506B. doi:10.1073/pnas.1711842115. PMC 6016768. PMID 29784790.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Census Of Marine Life". Smithsonian. 30 prill 2018. Marrë më 29 tetor 2020.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)