J. R. R. Tolkien
John Ronald Reuel Tolkien lindi më 3 janar 1892 në Bloemfontein, sot Afrika Jugore, dhe vdiq më 2 shtator 1973 Bournemouth, Britania e Madhe. Ishte shkrimtar dhe filolog.
J. R. R. Tolkien | |
|---|---|
| U lind më | 3 Janar 1892 Bloemfontein, Afrika Jugore |
| Vdiq më | 2 Shtator 1973 (81 vjeç) Bournemouth, Britania e Madhe |
| Kombësia | Britanik |
| Edukimi | Universiteti i Oksfordit |
| Gjinitë letrare | filolog, shkrimtar, poet |
| Punët e shquara | |
John Ronald Reuel Tolkien u lind më 3 janar te vitit 1892, ne Blumfonteinte Qytetit të Lirë të Orangit (pjesë e Afrikës së Jugut të sotme). Pas vdekjes së parakohshme të të Atit, kur ai ishte vetëm 4 vjeç u kthye për të jetuar në Angli, në qytetin Searhool të Birmingamit së bashku me të jëmën dhe të vëllain.
Ronaldi i influencuar nga e jëma, që ishte kaligrafe, filloi të krijonte dalë ngadalë mënyrën e hijshme të të shkruarit që në moshën fëminore të tij. Nga e jëma mori edhe bazën e gjuhës latine dhe më vonë edhe gjuhën franceze. Në përgjithësi Tolkinit i pëlqente shumë të dëgjonte, të lexonte dhe të recitonte, pa i interesuar shumë përmbajtja e këtyre teksteve. Ishte shumë i talentuar edhe në pikturë. I pëlqente jo vetëm për të pikturuar pemët, por i pëlqente edhe të ndodhej afër tyre. Dhe ajo që i pëlqente më shumë që kur ishte i vogël ishin përrallat. Pas shumë vitesh, në një lekture që dha në Skoci, tha ‘’Më pëlqenin përrallat që atëherë kur fillova të mësoja të lexoja, dhe dëshiroja shumë të lexoja për dragojtë, pavarësisht se nuk i doja në lagjen time’’. Në moshën 7 vjeçare filloi të shkruante një histori të tijën me një dragua.
Vajti në shkollë në moshën 8 vjeçare dhe filloi të mësonte greqisht, një gjuhë që i pëlqente shumë. Atëherë erdhi në kontakt me Chauser, gjuha e të cilit i tërhoqi vëmendjen jashtë mase.
E jëma vdiq, kur Tolkin ishte vetëm dymbëdhjetë vjeç. Humbja e saj i kushtoi shumë dhe ishte dashuria për fenë ajo që do të zëvendësonte dashurinë e së ëmës. Kujdestarinë e dy vëllezërve mori përsipër një prift i krishterë i kishës lokale i cili ishte dhe një mik i familjes.
Tolkin vazhdoi studimet e tij në shkollë dhe filloi të tregonte interesim të madh parimeve mbi të cilat ndërtohen dhe funksionojnë gjuhët. Filloi të kërkonte skeletin e përbashkët të të gjitha gjuhëve, domethëne filloi të merrej me Filologjinë, me shkencën e fjalës. Studioi gjuhën Anglosaksone dhe gjuhën e lashtë Norvegjeze. Nga kjo dashuri që kishte për fjalët, filloi të krijonte gjuhë të tija. Gjuhën e parë që shpiku quhej ‘’Animalic’’ dhe përbëhej sidomos nga emra kafshësh. Më vonë do të krijoje fjalë të bazuara në modelin grek dhe do të krijojë gjuhë përsëmbrapshti.
Në verën e vitit 1911 do të udhëtoje në Evropë. Aty do të bleje disa kartolina, midis së cilave ndodhej dhe një pikture e Madelener, me titull, Shpirti i Malit. Në këtë kartolinë shfaqej një plak me mjekërr të bardhe dhe një kapele të gjere, i veshur me një mantel. Plaku po i fliste një dreri. Shumë më vonë do të shkruante në këtë kartolinë: ‘’Prejardhja e Gandalfit’’.
Në vazhdim vajti të studionte në Oksford, atje ku dhe do të mësojë dhe gjuhën Kelte dhe atë Finlandeze. Nga gjuha e vjetër Finlandeze më vonë do të lindte dhe gjuha ‘’Quenya’’, gjuha superiore e elfeve. Në vitin 1913 u fejua me Edithin, e cila do të ishte modeli i saj për Luthienën e ‘’Simarrilion’’. Në të njëjtin vit filloi të studionte gjuhën Angleze të Mesjetës. Atëherë do të binte në duart e tij teksti i Crist of Cyneëulf, një antologji poezish fetare anglosaksone, ku një varg i bëri shumë përshtypje:
‘’Eala Earendel engla beorthtast Ofer middandeard monnum sended’’
‘’Përshëndetje Earendel, më i ndrituri nga ëngjëjt
Mbi mes-tokën i dërguar tek njerëzit’’.
Më vonë do të merret me studimin e Norvegjishtes së lashtë, që sollën Norvegjezët në Islandë. Aty lexoi oluvspa, Profecinë e Proftides, që tregon historinë e botës qe nga krijimi i saj, e deri në fatin e saj përfundimtar. Ky tekst e influencoi thelle imagjinatën e Tolkin.
Fillimi i mitologjisë së tij, filloi me ‘’Udhëtimin e Earendel, yllit të mbrëmjes’’, me një poezi që shkruajti. Ishte udhëtimi i yll-anijes në qiell dhe ideja e yje-detarit që me anijen e tij shfaqet nga Dyert e Natës dhe udhëton në qiell. Ishte në kohën kur filloi dhe Lufta e Parë Botërore. Në atë periudhe Tolkin shkruajti dhe poezi të tjera, që më vonë do të botoheshin në librin ‘’Aventurat e Tom Mbandill’’.
Në vitin 1915, u rimor me poezinë e Earendel duke e ripërpunuar dhe duke e zgjeruar . Gjuhën ‘’Quenya’’ që kishte krijuar fillimisht e quante si një ‘’hobi të çmendur’’, por më vonë konkludoi se në këtë gjuhë i flisnin Earendelit elfet dhe zanat që takonte në udhëtimin e tij të çuditshëm. Në këtë poezi ndodhen shumë elemente që më vonë do të shohim tek Silmarrilion.
Kur shkruajti Silmarrilion, ai vetë besonte se po shkruante të vërtetën. Nuk besonte se qëniet që ai përshkruante, elfet, xhuxhat, Orket, ekzistonin ndonjëherë, por ndjente se historitë e tij në një farë mënyre ishin mishërimi i një të vërtete të thellë. Përsa u përket emrave të personazheve dhe të vendeve, ato erdhën nga gjuhët që kishte shpikur Tolkin. Gjuhët që kishte krijuar, më fillimtare ‘’Quenya’’ përmbanin qindra fjalë.
Disa probleme shëndeti e larguan nga vija e parë e luftës në Angli, ku edhe ndenjti deri në fund të luftës. Në spital shkruajti historinë e fëmijëve te Hurin. Gjirot e tij me Edithin, në një pyll te vogël, i frymëzuan historine e Berenit dhe të Luthienes. Edithi ishte Luthiena dhe për këtë arsye këmbënguli të shkruhej tek pllaka e varrit të saj edhe ky emër, dhe më vonë Beren tek varri i tij.
Tolkin la frymën e tij të fundit në moshën 81 vjeçare, më 2 shtator të vitit 1973. U varros përkrah gruas së tij, në varrezat e Oksfordit.
Për shumë vite me radhe punonte mbi Silmarrilion, të cilin kurrë nuk arriti të mbaronte por që vazhdimisht e përmirsonte dhe e rikonsideronte. Sipas tij Silmarrilion ishte vepra kryesore e tij.
Shumë njerëz e akuzuan Tolkin se përse nuk ekzistonte Zoti në veprat e tij. Por duhet të mos harrojmë se bota e përrallave nuk është një botë fetare dhe se Tolkin respekton shumë këtë botë dhe hyn me kujdes pasi nuk dëshiron ta ndosë duke i shtuar elementë të huaj kundrejt kësaj bote. I pëlqenin shumë përrallat dhe për këtë, të gjithë ata që gjithashtu u pëlqejnë dhe duan të lexojnë një përrallë që nuk është për fëmijë, le të lexojnë Zotin e Unazave.
Hobit fillon si një përralle për fëmijë të vegjël dhe arrin në histori për te rritur. Zoti i Unazave përfundon si diçka shumë më e thellë dhe më madhështore. Silmarrilion vjen për të na dhënë prehistorinë e Zotit të Unazave, por edhe Mitologjinë e mes-tokës.
Sensacionale është mënyra e vënies së datave të fakteve që ndodhin në veprat e profesor Tolkin, që kanë të bëjnë me Mes-Tokën. Në përgjithësi bazohet në idenë e epokave të botës. Epokat pra janë një mënyrë me të cilën njerëzit e mençur dhe kronografët e Mes-Tokës matnin vitet. Duke llogaritur bazën e supozuar të krijimit të Diellit dhe të Hënës nga Valaret. Sipas traditave të elfëve, dhe për këtë dhe quhen epoka të Diellit. Dihen dhe tre të tjera që erdhën në vijim. Më përpara këtyre ishin dy epoka të tjera : Epoka e Valareve, që zgjat gati 35.000 vite dhe Epoka e Pemëve.
Karakteristika e librave të tij është kujdesi i madh që Tolkin ka për detajet më të vogla, dhe për këtë arsye i duhej të rikthehej shpesh herë mbrapa për të korrigjuar gabime të mundshme. Kujdesohej edhe se sa dite kishin kaluar, në mënyrë që të mos përshkruante gabimisht fazat e Hënës.
Por më e rëndësishmja është dashuria e tij për botën imagjinare që ai përshkruan, të cilën arrin të transmetojë tek lexuesit e tij. Nuk shkruan me qëllim për të dhënë mesazhe të veçantë, por shkruan për të shprehur atë që lind brenda tij në një mënyrë krejt spontane dhe ndoshta kjo është arsyeja që i bën librat e tij kaq joshës. Akoma dhe Mitologjia dhe Prehistoria e tij tek Simarrilion kanë diçka spontane dhe reale.
Përdor enkas kombinime të pazakonshme fjalësh dhe shprehjesh dhe, sigurisht, kjo gjë ka krijuar probleme të mëdha tek përkthyesit, pasi fjala e tij fillimisht duket e e ngurtë, nëse vetë lexuesi nuk koncepton në kohën e duhur këtë formë të shkruari të Tolkin. Përdor gjithmonë fjalët e tij me kuptimin me të rrallë dhe zanafillës në kombinime të tij, diçka që fenomenikisht duket sikur është në dëm të hijeshisë së fjalës letrare ashtu siç është bërë zakon.
Tolkin nuk priste kurrë që librat e tij do të bëheshin kaq të famshëm, përkundrazi besonte se do të lexoheshin nga një pjesë shumë e vogël e lexuesve të këtij lloji. Dhe megjithatë, vizioni i Mes-tokës, duke pasur rrënjët e tij tek dashuria e tij për bukurinë ëngjëllore të pyjeve të gjelbërta të Oksfordit e deri tek kodrat e lulëzuara të Jorkshairit, kapi frymën e kohës dhe u bë një burim frymëzimi për shumë shkrimtarë, artistë dhe filmbërës bashkëkohorë.
I njohur në gjithë botën është J. R. R. Tolkien si autor i trilogjisë The Lord of the Rings, në shqip Kryezoti i Unazave.
|
Ky artikull nga Letërsia është një faqe cung. Mund të ndihmoni Wikipedian duke e përmirësuar. |