Labëria
Labëria është një krahinë historike që gjendet në Shqipërinë jugperëndimore. Banorët e saj janë të njohur si Labës (të referuara si shqip: nj.: Lab, sh. Lebër, gjithashtu nj. dialektor: Lap) dhe kufijtë e saj arrijnë nga Vlora në Himarë në jug, në kufirin grek pranë Sarandës, duke përfshirë Kurveleshin e Qarkut Gjirokastër dhe duke u shtrirë në lindje në qytetin e Tepelenës. Sipas gojëdhënës, krahina kufizohet me tri ura.
Shtrirja
RedaktoNë përkufizimin e tij më të gjerë, Labëria mund të përdoret për të përfshirë çdo gjë nga Mallakastra dhe Lumi Vjosa deri në Sarandë, dhe në përkufizimin e saj (më të zakonshëm) mund të referohet vetëm në Himarë, Tepelenë dhe Kurvelesh. Në përkufizimin më të gjerë, përveç këtyre tre rajoneve, rajone të tjera janë Vlora dhe rrethinat e saj në jug të lumit Vjosa, Lunxhëria, Mallakastra, Gjirokastër dhe rrethinat e saj, Delvinë dhe rrethinat e saj, Pogon, Dropull, Sarandë dhe nganjëherë (shumë rrallë) Këlcyra dhe Zagori. Rajonet kufizuese përfshijnë Pogon, Myzeqe, Çamëria, Dangëllia dhe Dishnica (si dhe kufiri me Greqinë).
Kultura
Redakto
Labëria dallon kulturisht nga pjesa tjetër e Shqipërisë në traditat dhe folklorin e saj. Labët ishin njerëz baritorë luftarakë që jetonin kryesisht në malet e Kurveleshit, Progonatit dhe Vlorës gjatë pushtimit osman të Shqipërisë. Megjithatë, për shkak të migrimeve masive në zonat urbane pas Luftës së Dytë Botërore, popullsia tani është e përqendruar në qytetet e Vlorës, Tepelenë, Gjirokastër dhe Sarandë. Pleqërishte është një zhanër e iso-polifonisë shqiptare e gjetur kryesisht në Labëri.
Historia
RedaktoHistorikisht, Labët ishin pasues të Krishterimit Ortodoks Lindor, por shumë u kthyen në Islam gjatë sundimit Osman, me pjesën më të madhe të konvertimit që ndodhën në shekullin e 18-të. Konvertimet ishin veçanërisht intensive gjatë viteve të konfliktit midis Rusisë Ortodokse dhe Perandorisë Osmane, gjatë së cilës disa sundimtarë u shtrënguan mbi krishterët ortodoksë nga sundimtarët osmanë, duke përfshirë edhe kthimin e detyruar të fshatrave në shkallë të ulët, duke kundërshtuar tolerancën zyrtare osmane për të krishterët.[1] Arsyet shtesë për konvertimin përfshijnë diskriminimin dhe shfrytëzimin e të krishterëve nga sundimtarët osmanë, modelet e mëparshme të konvertimit midis sekteve të ndryshme të krishtera dhe shpërndarjes së ndryshme para-osmane të besimeve të krishtera në rajon (përfshirë ortodoksinë, katolicizmin, Bogomilizmin dhe madje arianizmin). sondazhi që vetëm të krishterët duhej të paguanin, varfëria e kishës, analfabetizmi masiv i priftërinjve dhe fakti që gjuha e adhurimit nuk ishte gjuha shqipe.[2] Tradita pohon se një konvertim masiv i Labëve ndodhi gjatë një urie në të cilën peshkopët e Himarës dhe të Delvinës refuzuan të lejonin Labët të thyejnë shpejt dhe të pijnë qumësht.[3]
Shumë lebër u rekrutuan nga trupa osmane Jannisary për shkak të natyrës së tyre luftarake dhe preferencës fillestare të osmanëve për rekrutimin e shqiptarëve pas pushtimit të tyre në Ballkan. Pas shpërndarjes së trupave Jannissary nga Sulltan Mahmud II në 1826, dega sufi e Urdhrit Bektashi, një institucion bërthamor jazistar, u shpërnda gjithashtu dhe ndjekësit e tij ekzekutuan ose u internuan në jug të Shqipërisë. Si rezultat, shumica e Labëve sot i përkasin besimit bektashian me të krishterët ortodoksë të përqendruar në rajonin bregdetar të Himarës, si dhe disa xhepa në të gjithë qarkun e Vlorës dhe pjesët jugore dhe lindore të rajonit, rreth Gjirokastrës, Delvinës dhe Sarandës.
Ali Pasha nga Tepelena ose nga Janina (Ioannina), i mbiquajtur Aslan, "Luani" ose "Luani i Jannines" (1740-1822), ka lindur ne ketë rajon. Ai vendosi pjesën perëndimore të Rumelisë, territorin evropian të Perandorisë Osmane, i cili u quajt edhe Pashalik i Janinës. Gjykata e tij ishte në Janinë. Aliu kishte tre djem: Ahmet Muhtar Pasha (shërbeu në luftën e 1809 kundër rusëve), Veli Pasha nga Morea dhe Salih Pasha i Vlorës. Ali Pasha i Tepelenës vdiq duke luftuar më 5 shkurt 1822, në moshën 82 vjeçare.
Gjuha
RedaktoShiko edhe: Labërishtja
Dialekti i lidhur me Labërinë është dialekti Lab, i cili është i veçantë në rajon. Dialekti përzier karakteristikat novatore dhe arkaike dhe është i lidhur ngushtë me Arbëreshët e folur nga diaspora e vjetër shqiptare në Itali, Arvanishtja e Arvanitasve në Greqi dhe Çamërishtja.
Gjenetikë
RedaktoSipas projektit vullnetar mbi ADN shqiptare, www.rrenjet.com, linjat kryesore atërore të Labërisë janë E-V13, me 32.6%, dhe R1b-M269 (kryesisht nëndega e saj R-Z2705) me 22.8%, të dyja shumë të përhapura edhe në shqiptarë të krahinave të tjera.[4] Shpërndarja e linjave atërore në Labëri shfaq shenja të zhvillimit shoqëror fisnor të ngjashme me krahina të tjera malore në Shqipëri.[5]
Shiko edhe
RedaktoBurimet
Redakto40°10′N 19°50′E / 40.167°N 19.833°E
- ^ Giakoumis, Kosta. Kisha Orthodhokse në Shqipëri gjatë sundimit osman. Faqe 8.
- ^ Skendi, "Feja në Shqipërinë Osmane", f.319-320
- ^ Aravantinos, Perigraphi tis Epeiros, pp444-445
- ^ - Rrenjet: Prejardhja gjenetike e shqiptareve - Statistics - Projekti Rrënjët është nje vend ku shqiptarët që kanë kryer teste gjenetike mund të regjistrojnë rezultatet e tyre, për të pasur mundësi t’i krahasojnë me rezultatet në databazën tonë, si dhe me rezultate të tjera publike nga popullsi të lashta dhe bashkëkohore. Ky projekt drejtohet dhe mirëmbahet nga vullnetarë. Ky projekt nuk është kompani testimi.
- ^ - Rrenjet: Labëria - Si në përgjithësi në trojet shqiptare, gjasat janë që shumica e linjave atërore labe kanë prejardhje të lashtë ballkanike (nga Epoka e Bronzit dhe e Hekurit), kurse një pakicë kanë mbërritur në Ballkan prej Antikitetit të vonë ose Mesjetës së hershme me dyndjet gjermanike, sllave, apo të popullsive nomade nga stepat Evroazia.