Wikipedia

Mangosteni

lloj i bimëve

Mangosteni ( Garcinia mangostana ), i njohur gjithashtu si mangosteni vjollcë, [2] është një pemë tropikale me gjelbërim të përhershëm me fruta të ngrënshme vendase në tokat tropikale që rrethojnë Oqeanin Indian . Origjina e tij është e pasigurt për shkak të kultivimit të përhapur parahistorik. [3] [4] Ajo rritet kryesisht në Azinë Juglindore, Indinë jugperëndimore dhe zona të tjera tropikale si Kolumbia dhe Puerto Riko, [3] [5] [6] ku pema është paraqitur nga kolonizimi.

Mangosteni
Ilustrim nga Fleurs, Fruits et Feuillages Choisis de l'Ile de Java 1863–1864 nga Berthe Hoola van Nooten (Pieter De Pannemaeker litografist)
Photograph of a whole mangosteen fruits, and one partially peeled to show the horizontal cross section which reveals the white internal flesh divided into seven sections.
Fruti i tërë dhe prerja tërthore
Klasifikimi shkencor Edit this classification
Mbretëria: Plantae
Klada: Tracheophytes
Klada: Angiosperms
Klada: Eudicots
Klada: Rosids
Rendi: Malpighiales
Familja: Clusiaceae
Gjinia: Garcinia
Lloji:
G. mangostana
Emri binomial
Garcinia mangostana

Sinonime[1]
  • Mangostana garcinia Gaertn

Fruti i mangoseenit është i ëmbël dhe i fortë në shije, lëngor, disi fijor, me fshikëza të mbushura me lëngje ( si tuli i frutave të agrumeve ), me një lëkurë të pangrënshme, me ngjyrë të kuqe-vjollcë të thellë ( ekzokarp ) kur piqet . [3] [5] Në çdo frut, tuli aromatik i ngrënshëm që rrethon çdo farë është botanikisht endokarp, dmth, shtresa e brendshme e vezores . [7] [8] Farat kanë madhësi dhe formë të ngjashme me bajamet .

Gjinia Garcinia përmban gjithashtu disa lloje frutash më pak të njohura, të tilla si mangosten butona ( G. prainiana ) dhe charichuelo ( G. madruno ).

Historia

Redakto

Mangosteni është një bimë vendase në Azinë Juglindore. Shumë i vlerësuar për strukturën e tij të lëngshme, delikate dhe aromën paksa të ëmbël dhe të thartë, mangosteen është kultivuar në Malajzi, Borneo, Sumatra, Azinë Juglindore kontinentale dhe Filipine që nga kohërat e lashta. Regjistrimi kinez i shekullit të 15-të, Yingya Shenglan e përshkroi mangostenin si mang-chi-shih (që rrjedh nga manggis në gjuhën malaje ), një bimë vendase e Azisë Juglindore me mish të bardhë me një shije të këndshme të ëmbël dhe të thartë. [9]

 
Lulet dhe frutat e mangostenit dhe majmuni i Singaporit, nga Marianne North, para 1890

Përmbajtja ushqyese

Redakto

Endokarpi – pjesa e bardhë e frutit që ka një aromë të butë – është i ngrënshëm, [5] [10] por përmbajtja e tij ushqyese është modeste, pasi të gjithë lëndët ushqyese të analizuara janë në një përqindje të ulët të vlerës ditore (shih tabelën për frutat e konservuara në shurup, USDA FoodData Central; vini re se vlerat ushqyese për frutat e freskëta ka të ngjarë të jenë të ndryshme, por nuk janë publikuar nga një burim me reputacion). [10] [11]

Përdorimet

Redakto

Gatimi

Redakto

Pa tymosje ose rrezatim (me qëllim që të vritet miza e frutave aziatike), mangostenët e freskët ishin të paligjshëm për t'u importuar në Shtetet e Bashkuara deri në vitin 2007. [12] Pas eksportit nga rajonet e saj natyrore të rritjes në Azinë Juglindore (veçanërisht Tajlanda), frutat e freskëta ofrohen sezonalisht në disa tregje vendore në Amerikën e Veriut, si ato të lagjeve kineze . [5] [13] Mangostenët gjenden të freskët, të konservuar dhe të ngrirë në vendet perëndimore. Fruti mund të shërbehet si ëmbëlsirë ose të bëhet reçel. [10] Në Vietnam, fruti i pjekur përdoret gjithashtu si një përbërës sallate. [14]

Mjekësia tradicionale

Redakto

Pjesë të ndryshme të bimës kanë një histori përdorimi në mjekësinë tradicionale, kryesisht në Azinë Juglindore; mund të jetë përdorur për të trajtuar infeksionet e lëkurës, plagët, dizenterinë, infeksionet e traktit urinar dhe ankesat gastrointestinale, [3] [15] edhe pse nuk ka prova klinike me cilësi të lartë për asnjë nga këto efekte. [16]

Bojë natyrale

Redakto

 

 
 
Lëvore të mangostenëve dhe fije të lyera me bojë me bazë mangosteni.

Ekstrakti i lëvozhgave të mangostenit përdoret tradicionalisht në Indonezi si bojë natyrale për ngjyrosjen e nuancave kafe, kafe të errët, vjollcë ose të kuqe të aplikuara në tekstile tenun ikat dhe batik . [17]

  1. ^ "Garcinia mangostana L." Plant of the World Online. Royal Botanic Gardens, Kew. 2023. Retrieved 8 January 2022.
  2. ^ Stone D (26 maj 2016). "Meet the mangosteen". The Plate. National Geographic. Marrë më 14 nën 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ a b c d Morton, Julia F. (1987). Fruits of warm climates. Miami, Florida, USA: Center for New Crops & Plant Products, Department of Horticulture and Landscape Architecture, Purdue University. fq. 301–304. Marrë më 4 dhjetor 2012. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Nazre, M. (2014-02-19). "New evidence on the origin of mangosteen (Garcinia mangostana L.) based on morphology and ITS sequence". Genetic Resources and Crop Evolution. 61 (6): 1147–1158. doi:10.1007/s10722-014-0097-2. ISSN 0925-9864. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ a b c d Karp D (9 gusht 2006). "Forbidden? Not the Mangosteen". The New York Times. Marrë më 22 maj 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Karp D (8 gusht 2007). "Mangosteens Arrive, but Be Prepared to Pay". The New York Times. Marrë më 22 maj 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Mabberley, D.J. 1997.
  8. ^ "Garcinia mangostana (Clusiaceae)". Montoso Gardens. Arkivuar nga origjinali më 12 mars 2009. Marrë më 4 dhjetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Ma H, Feng C, Mills JV (2 dhjetor 1970). Ying-yai Sheng-lan: 'The Overall Survey of the Ocean's Shores' (1433). fq. 92. ISBN 9780521010320. Marrë më 2 maj 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ a b c "Science: Mangosteen information". Mangosteen.com. The mangosteen website. 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ "Mangosteen, canned, syrup pack, per 100 g". FoodData Central, National Nutrient Database, US Department of Agriculture. 1 prill 2019. Arkivuar nga origjinali më 3 prill 2019. Marrë më 31 maj 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Karp D (27 qershor 2007). "Welcome at the border: Thai fruits, once banned". The New York Times. Marrë më 22 maj 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Hannah Beech (2020-06-22). "Eating Thai fruit demands serious effort but delivers sublime reward". The New York Times. Marrë më 2020-06-29. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ "Mangosteen salad". Binh Duong Government. 1 janar 2017. Marrë më 9 prill 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Obolskiy D, Pischel I, Siriwatanametanon N, Heinrich M (gusht 2009). "Garcinia mangostana L.: a phytochemical and pharmacological review". Phytotherapy Research. 23 (8): 1047–65. doi:10.1002/ptr.2730. PMID 19172667. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ "The Mangosteen Controversy". New Hope Network. 21 maj 2009. Arkivuar nga origjinali më 3 nëntor 2013. Marrë më 4 janar 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Kusumawati, Nita; Santoso, Agus Budi; Sianita, Maria Monica; Muslim, Supari (2017). "Extraction, Characterization and Application of Natural Dyes from the Fresh Mangosteen (Garcinia mangostana L.) Peel". International Journal on Advanced Science, Engineering and Information Technology (në anglisht). 7 (3): 878. doi:10.18517/ijaseit.7.3.1014.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Mangosteni&oldid=2715218"