Wikipedia

Mosmarrveshja e Ayodhyas

Mosmarrveshja e Ayodhyas (në gjuhën hindi:अयोध्या विवाद - Ayōdhyā Vivād, në gjuhën urdu: مسئلۂ ایودھیا - Masʾala-ē Ayōdhyā) është një mosmarreshje politike, historike dhe fetaro-shoqërore në Indi, e fokusuar mbi një terren në qytetin e Ayodhyas, të vendosur në distriktin e Faizabadit në Uttar Pradesh. Çështja kryesore vërtitet rreth aksesit në një sit tradicionalisht të adhuruar nga hindutë si vendi i lindjes së hyjnisë hindu Rama, vendndodhja e xhamisë historike Babri dhe nëse u shkatërrua ose modifikua një tempull i mëparshëm hindu për të ndërtuar këtë xhami. Xhamia Babri u shkatërrua nga ekstremistët hindu gjatë një tubimi politik i cili u kthye në një revoltë më 6 dhjetor 1992. Më pas u hap një proces gjyqësor mbi pronësinë e terrenit në Gjykatën e Lartë të Allahabadit, verdikti i të cilës u shpall më 30 shtator 2010. Në vendim tre gjykatësit e Gjykatës së Lartë të Allahabadit vendosën se 1.12 hektarët (2.77 akre) të terrenit të Ayodhyas të ndaheshin në tre pjesë, me një të tretën që shkonte për ndërtimin e tempullit të Ram Lallas ose Ramas fëmijë të përfaqësuar nga Hindu Maha Sabha, 1/3 që shkonte për myslimanët e Sunni Waqf Board dhe pjesa e mbetur prej 1/3 që shkonte për një shoqatë fetare hindu që quhej Nirmohi Akhara. Ndërsa trupa e tre gjykatësve nuk ishte unanime se struktura ishte ndërtuar pas shkatërrimit të një tempulli hindu, ajo binte dakord se një tempull ose një strukturë tempullore ishte përpara xhamisë në të njëjtin vend.[1] Gërmimet nga Archaeological Survey of India u përdorën shumë si dëshmi nga gjykata që struktura e mëparshme ishte një ndërtesë masive fetare hindu.[2]

Sfondi fetar Redakto

Ram Janmabhoomi Redakto

Mosmarrveshja e Ayodhyas vërtitet rreth terrenit të njohur sot si Ram Janmabhoomi, mbi të cilin ishte ndërtuar Xhamia Babri në vitin 1528. Në shkrimet hindu dhe tekste autentike, Ayodhya është vendlindja e hyjnisë Rama, djali i Dasharathas, sunduesit të Ayodhyas dhe mbretëreshës së tij Kausalya. Ai adhurohet nga shumë hindu si një avatar, ose mishërim i Vishnut. Sipas Garuda Puranas, një tekst fetar hindu, Ayodhya është një nga shtatë vendet e shenjta mund të arrihet moksha, ose shpëtimi përfundimtar nga cikli i vdekjes dhe rilindjes.[3]

Xhamia Babri Redakto

Artikulli kryesor: Xhamia Babri

Kur perandori mogul Babur pushtoi Indinë Veriore nga Kabuli në vitin 1525, ai në fillim mundi në betejë Ibrahim Lodinë në betejën e parë të Panipatit dhe pastaj mbretin Rajput të Chittorgarhut, Rana Sangram Singh, në Khanwa. Pas këtyre triumfeve, Baburi mori nën kontroll një pjesë thelbësore të Indisë Veriore. Një nga gjeneralët e tij, Mir Baqi shkoi në Ayodhya në vitin 1528 dhe pasi siç thuhet shkatërroi[4] një tempull të mëparshëm të Ramas në sit, ndërtoi një xhami, që do të quhej masjid-i-janmasthan (xhamia në vendin e lindjes)[5] ashtu si dhe Xhamia Babri (xhamia e Baburit).[6] Xhamia Babri ishte një nga xhamitë më të mëdha në shtetin indian të Uttar Pradeshit me popullsi të konsiderueshme myslimane.[7] Si hindutë ashtu dhe myslimanët thuhet se kanë adhuruar në "xhaminë-tempull", myslimanët brenda xhamisë ndërsa hindutë jashtë xhamisë brenda kompleksit. Pasi britanikët morën rajonin nën kontroll, vendosën një kangjell midis dy zonave për të parandaluar grindjet.[8]

Sfondi historik Redakto

Periudha Gupta Redakto

Në konë e Budës (600 p.e.s.) Ayodhya e sotme quhej Saketa dhe ishte një nga 6 qytetet më të mëdha të Indisë Veriore. Gjatë Periudhës Gupta, Kumaragupta ose Skandagupta e bënë atë kryeqytetin e tyre, pas të cilës filloi të quhej Ayodhya. Kalidasa këtu shkroi Raghuvamsan dhe e përmend si Gopratara tirtha (Guptar Ghati), ku Rama besohej se kishte hyrë në ujërat e lumit Saryu në ngjitjen e tij në parajsë. Sipas një tradite vendore të regjistruar nga Francis Buchanan dhe Alexander Cunningham, Ayodhya u braktis pas ngjitjes së Ramas në parajsë dhe "Vikramaditya" e rigjallëroi atë (Te Raghuvamsa atë e rigjallëroi djali i Ramas, Kusa). Prabhavatigupta, vajza e Chandraguptas së II, ishte një besimtare e përkushtuar e Ramas. Djali i saj, Pravarasena i II shkroi Sethubandhan, në të cilën Rama konsiderohej si identik me Vishnun. Ai ndërtoi gjithashtu një tempull për Raman në Pravarapura (Paunari pranë Ramtekut) rreth vitit 450 të e.s.[9]

Periudha Gahadavala Redakto

Pas sundimit të Dinastisë Gupta, kryeqyteti i Indisë Veriore u zhvendos në Kannauj dhe Ayodhya ra në neglizhim relativ. Ajo u rigjallërua nga Dinastia Gahadavala, që erdhi në pushtet në shekullin e XI. Dinastia Gahadavala ishte besimtare Vaishnavite (sekt i Hinduizmit). Ata ndërtuan mjaft tempuj të Vishnut në Ayodhya, pesë nga të cilët mbijetuan deri në fund të mbretërimit të Aurangzebit. Hans T. Bakker argumenton se mund të ketë qenë një tempull në vendin e supozuar të lindjes së Ramas i ndërtuar nga Dinastia Gahadavala. Në vitet pasues, kulti i Ramas mori një zhvillim të madh brenda Vaishnavizmit, me Raman të konsideruar si avatari më i shquar i Vishnut. Për rrjedhojë, rëndësia e Ayodhyas si një qendër pelegrinazhi u rrit. Në vecanti, versionet e shumë-fishta të Ayodhya Mahatmyas (Fuqitë Magjike të Ayodhyas) përshkruanin celebrimin e Ram Navamit (ditë lindja e Ramas).[10][11]

Periudha Mogule Redakto

Në kohët moderne, një xhami gjendej në vendin e supozuar të lindjes së Ramas, që është mbi një pirg të madh mbetjesh në qendër të Ayodhyas, të quajtur Ramadurg ose Ramkot (fortesa e Ramas). Xhamia mbante një mbishkrim që pohonte se u ndërtua në vitin 1528 nga Mir Baqi me urdhër të Baburit. Sipas një teksti të fillimit të shekullit të XX të shkruar nga Maulvi Abdul Ghaffari dhe burimet e afërta historike të shqyrtuara nga historiane Harsh Narain,[Shpjegimi 1] Baburi i ri erdhi nga Kabuli në Awadh (Ayodhya) i maskuar, i veshur si një kalandar (asketik sufi), me gjasa si pjesë e një misioni fakt-mbledhës. Këtu ai takoi shenjtët sufi Shah Jalal dhe Sayyid Musa Ashiqan dhe bëri një betim në kthim për bekimin e tyre për pushtimin e Hindustanit. Betimi nuk është paraqitur në botimin e vitit 1981 të librit të Ghaffarit, por është bërë i qartë se është në përmbushje të këtij betimi që ai ndërtoi Xhaminë Babri pasi pushtoi Hindustanin.[12] Libri origjinal u shkrua në gjuhën persiane nga Maulvi Abdul Karim, një pasardhës shpirtëror i Ashiqanin dhe u përkthye në gjuhën urdu nga nipi i tij Maulvi Abdul Ghaffari me komente shtesë. Botimet e vjetra të librit të Ghaffarit përmbajnë më shumë detaje që duket se kanë ekzistuar në botimin e vitit 1981. Studiuesi Harsh Narain, duke ju referuar faqes 40 të një botimi të mëparshëm, thotë: "Dhe tani ata e quajnë atë Janmasthan dhe Rasoi-i Sita ji. Duke pasur shkatërruar këto struktura, Baburi ndërtoi një xhami madhështore. Arsyeja për ndërtimin e kësaj xhamie do të jepet në vijim".[13][14] Lala Sita Ram-i, që kishte shqyruar botimin më të vjetër të vitit 1932 shkroi: "Fakirët u përgjigjën se ata do ta bekonin atë nëse ai premtonte të ndërtonte një xhami pas shkatërrimit të tempullit Janmasthan. Baburi e pranoi ofertën e fakirëve dhe u rikthye në atdheun e tij".[15][16][17] Fakti që Baburi erdhi i maskuar si një kalandar është konfirmuar te Tarikh-i Dawudi i Abdullahut, ku është përshkruar se ai u takua me sulltanin Sikandar Lodhi në Delhi në të njëjtin maskim.[18] Mbishkrimi në Xhaminë Babri vetë e përmend atë si Babur Kalandar.[19] Varri i Musa Ashiqanit është vendosur pranë sitit të Xhamisë Babri, faltorja e të cilit përdor dy nga kolonat prej bazalti të zi me skalitje hindu të përdorura në Xhaminë Babri, duke treguar për rolin e tij në shkatërrimin e tempullit të mëparshëm.[16][20] Ndërsa kishte një xhami që përmbante një mbishkrim që tregonte se ajo ishte ndërtuar me urdhrin e Baburit në vitin 1528, nuk ka të dhëna të xhamisë nga kjo periudhë. Babarnama (Kronikat e Baburit) nuk përmendin as xhami as shkatërrim të një tempulli. Tulsidasi, që filloi të shkruante Ramcharit Manasin në Ayodhya mbi ditëlindjen e Ramas në vitin 1574 (duke ardhur nga rezidenca e tij e zakonshme në Varanasi) përmendëte "festën e madhe të ditëlindjes" në Ayodhya por nuk përmend një xhami në vendin e lindjes së Ramas.[21] Abu'l-Fazl ibn Mubarak, që shkroi Akbarnaman, duke hartuar volumin e tretë Ain-i Akbari në vitin 1598, përshkruan festën e ditëlindjes në Ayodhya, "rezidenca e Ramas" dhe "vendi më i shenjtë në lashtësi", por nuk përmend një xhami.[22][23] William Finch, udhëtari anglez që vizitoi Ayodhyan rreth vitit 1611 dhe shkroi rreth "rrënojave të kështjellës Ranichand [Ramachand] dhe shtëpitë" ku hindutë besonin se zoti i madh "u mishërua për të parë tamashan e botës". Ai gjeti panda (priftërinj brahminë) në rrënojat e fortesës, që ishin duke regjistruar emrat e pelegrinëve, një praktikë që thuhet se rrjedh që nga lashtësia.[24]

Periudha e vonë Mogule Redakto

Përmendja e parë e njohur e xhamisë shfaqet në librin Sahifa-I-Chihil Nasaih Bahadur Shahi, që thuhet se është shkruar nga një vajzë e perandorit Bahadur Shah I (dhe mbesa e Aurangzebit) në fillim të shekullit të XVIII. Ai përmend xhamitë që ishin ndërtur pas shkatërrimit të "tempujve të hinduve idhujtarë të vendosur në Mathura, Banaras, Awadh etj". Hindutë thuhet se i quanin këta tempuj të shkatërruar Awadh "Sita Rasoi" (kuzhina e Sitas) dhe "Banesa e Hanumanit".[25][26] Ndërsa në këtë përshkrim nuk përmendet Baburi, Xhamia e Ayodhyas kishte qenë pranëvendosur me ato të ndërtuara nga Aurangzebi në Mathura dhe Banaras. Jai Singhu i II (në mënyrë popullore i quajtur "Sawai Jai Singh", 1688-1743) bleu tokë dhe ngriti Jaisinghpurat në të gjitha qendrat fetare hindu në Indinë Veriore, duke përfshirë Mathuran, Vrindavanin, Banarasin, Allahabadin, Ujjainin dhe Ayodhyan. Dokumentet e këtyre veprimtarive kanë qenë ruajtur në koleksionin Kapad-Dwar në Pallatin e Muzeut të Qytetit në Jaipur. Profesor R. Nath, që ka shqyruar këto përshkrime, argumenton se Jai Singhu kishte blerë tokën e Rama Janmasthanit në vitin 1717. Pronësia e tokës i atribuohej perëndisë. Titulli i trashëguar i pronësisë u njoh dhe përforcua nga shteti mogul nga viti 1717. Ai gjeti gjithashtu një letër nga një gumastha Trilokchand, të datuar nga viti 1723, që pohon se, ndërsa nën administrimin mysliman njerëzit kishin qenë parandaluar të bënin një banjë rituarle në lumin Saryu, ngritja e Jaisinghpuras ka hequr të gjitha ndalimet.[27] Prifti jezuit Joseph Tieffenthaler, që vizitoi Awadhin në vitet 1766-1771, shkroi se "Perandori Aurangzeb shkatërroi fortesën e quajtur Ramcot dhe ngriti një tempull mysliman, me kube të trefishta, e ndërtuar në të njëjtin vend. Të tjerë thonë se ishte u ndërtua nga 'Babori'. Katërmbëdhjetë kolona në gur të zi me 5 këmbë të larta, që kishin ekzistuar në sitin e fortesës, janë parë aty. Dymbëdhjetë nga këto kolona tani mbanjë harkadat e mbrendshme të xhamisë".[28] Kjo paqartësi midis Aurangzebit dhe Baburit mund të jetë domethënëse.[Shpjegimi 2] Tieffenthaler shkroi gjithashtu se hindutë adhuronin një kuti katrore të ngritur 5 inçë mbi tokë, që thuhet se quhej "Bedi, d.m.th., djepi". "Arsyeja për këtë është se dikur këtu ishte një shtëpi ku Beschani [Vishnu] kishte lindur në formën e Ramës". Ditëlindja e Ramës thuhej se zhvillohej çdo vit, me një grumbullim të madh njerëzish, që ishte "kaq e famshme në të gjithë Indinë".[29][30]

Fillimi i mosmarrveshjeve Redakto

Shembujt e parë të regjistruar të dhunës fetare në Ayodhya ndodhën në vitet 1850 mbi një xhami të afërt në Hanuman Garhi. Xhamia Babri u sulmua nga hindutë në procesion. Që atëherë, grupet vendore hindu bënë kërkesa të përsëritura që ata duhet të kishin procesionin në sit dhe që ata duhet të lejoheshin të ndërtonin një tempull në sit, kërkesa që ishin mohuar të gjitha nga qeveria koloniale. Në vitin 1946, një degë e Hindu Mahasabha e quajtur Akhil Bharatiya Ramayana Mahasabha (ABRM) filloi një agjitim për procesionin e sitit. Në vitin 1949, Sant Digvijay Nathi i Gorakhnath Mathës iu bashkua ABRM-së dhe organizuan një recitim 9-ditor të vazhdueshëm të Ramcharit Manas, në fund të të cilit nacionalistët hindu u futën me dhunë në xhami dhe vendosën brenda saj idhujt e Ramas. Njerëzit u bënë të besojnë se idhujt ishin shfaqur në mënyrë të mrekullueshme brenda xhamisë. Data e ngjarjes ishte 22 dhjetor 1949.[31][32][33] Jawaharlal Nehru insistoi se idhujt duhet të hiqeshin. Megjithatë, zyrtari vendor K. K. K. Nair, i njohur për lidhjet e tij me nacionalistët hindu, refuzoi të zbatonte urdhërat duke pohuar se kjo do të çonte në revolta të përgjithshme. Policia mbylli portat kështu që publiku (si hindutë ashtu dhe myslimanët) nuk mund të hynin. Megjithatë, idhujt mbetën brenda dhe priftërinjtë lejoheshin të hynin për të kryer adhurimin e përditshëm. Kështu, xhamia u shndërrua de fakto në një tempull. Si Sunni Wakf Board ashtu dhe ABRM-ja kryen padi civile duke mbështetur pretendimet e tyre respektive për sitin. Toka u shpall nën diskutim dhe portat mbetën të mbyllura.[34] Christophe Jaffrelot e ka quajtur krahun Gorakhnathi të nacionalizmit Hindu `shafrani tjetër', që ka mbajtur ekzistencën e tij në mënyrë të veçuar nga rryma kryesore e nacionalizmit hindu të Sangh Parivarit. Pasi Vishva Hindu Parishadi u formua në vitin 1964 dhe filloi agjitimin për sitin e Xhamisë Babri, dy rrymat e `politikanëve të shafranit' u bashkuan.[35] Magjistrati i distriktit K. K. K. Nair, që refuzoi të zbatonte urdhërat, dha më pas dorëheqjen, por u bë një herë vendor dhe për rrjedhojë një politikan i Bharatiya Jana Sanghut.[36]

Shkatërrimi i Xhamisë Babri Redakto

Në vitet 1980, Vishwa Hindu Parishadi (VHP), që i përkiste familjes së rrymës kryesore nacionalizmit Hindu, Sangh Parivar, nisi një lëvizje të re për "rimarr" sitin për hindutë dhe për të ngritur një tempull kushtuar Ramas fëmijë (Ramlala) në këtë vend. Partia Bharatiya Janata (PBJ), e formuar në vitin 1980 nga të mbeturit e Jana Sanghut, u bënë fytyra politike e fushatës. Në vitin 1986, një gjykatës i distriktit vendosi që portat duhet të rihapeshin dhe hindutë duhet të lejoheshin të adhuronin brenda, duke i dhënë një shtysë të rëndësishme lëvizjes.[33] Në shtatorin e vitit 1990, lideri i PBJ-së L. K. Advani filloi një "rath yatra" (procesion pelegrinazhi) për në Ayodhya në mënyrë që të gjeneronte mbështetje për lëvizjen. Advani më vonë, në kujtimet e tij, pohoi se "Nëse myslimanët janë të grumbulloheshin në një atmosferë islame në Mekë dhe nëse të krishterët grumbullohen në një atmosferë të krishterë në Vatikan, pse është e gabuar për hindutë të presin një atmosferë hindu në Ayodhya?" Yatra rezultoi në revolta të përgjithshme në shumë qytete me nisjen e saj, duke i kërkuar qeverisë së Biharit të arrestonte Advanin. Megjithatë, një numër i madh 'kar sevakësh' ose aktivistësh të Sangh Parivarit arritën në Ayodhya dhe u përpoqën të sulmonin xhaminë. Ata u ndaluan nga policia e Uttar Pradeshit dhe forcat paramilitare, duke krijuar një përleshje në të cilën u vranë mjaft kar sevakë. Duke akuzuar qeverinë qendrore të drejtuar nga V. P. Singhu se ishte e dobët, PBJ-ja e tërhoqi mbështetjen e saj për të, duke kërkuar zgjedhje të reja. Në këto zgjedhje, PBJ-ja fitoi shumicën në Asamblenë Legjislative të Uttar Pradeshit, dhe e rriti numrin e anëtarëve të saj në Lok Sabha (Kuvendi).[37]

Më 6 dhjetor 1992, VHP-ja dhe aleatët e saj, duke përfshirë edhe PBJ-në, organizuan një tubim ku u përfshinë 150,000 kar sevakë të VHP-së dhe PBJ-së në sitin e xhamisë. Ceremonitë përfshinë fjalime nga prijësit e PBJ-së ashtu si dhe Advani, Murli Manohar Joshi dhe Uma Bharti.[38] Turma u egërsua përgjatë fjalimeve dhe e sulmoi xhaminë menjëherë më pas. Një kordon policie i vendosur aty për të mbrojtur xhaminë ishte qartësisht e pakët. Xhamia u sulmua me mjete të sajuara në çast dhe u rrafshua në pak orë.[39][40] Kjo ndodhi pavarësisht angazhimit nga qeveria shtetërore ndaj Gjykatës Supreme Indiane që xhamia nuk do të dëmtohej.[41][42] Më shumë se 2000 veta u vranë në revoltat që ndoqën shkatërrimin.[43][44] Revoltat shpërthyen në shumë qytete të rëndësishme indiane duke përfshirë Bombejin, Delhin dhe Hyderabadin.[45] Më 16 dhjetor 1992, u krijua nga Qeveria e Indisë Komisioni Liberhan për të hetuar rrethanat që çuan në shkatërrimin e Xhamisë Babri.[46] Qe komisioni më i zgjatur në historinë e Indisë me mjaft zgjatje të dhëna nga qeveri të ndryshme. Raporti i komisionit konsideronte një numër njerëzish përgjegjës për shkatërrimin, duke përfshirë edhe prijësit e PBJ-së si Atal Bihari Vajpayee, Lal Krishna Advani, Murli Manohar Joshi, kryeminstrin e atëherëshëm të Uttar Pradeshit, Kalyan Singh, Pramod Mahajanin, Uma Bhartin dhe Vijayaraje Scindian, ashtu si dhe prijësit e VHP-së si Giriraj Kishore dhe Ashok Singhali. Prijës të tjerë të rëndësishëm politikë të konsideruar përgjegjës nga komisioni përfshinin kryetarin fundit të Shiv Senas, Bal Thackeray dhe ish prijësin e RSS-së K. Govindacharya. Duke u mbështetur në dëshmitë e mjaft dëshmitarëve okularë, raporti pohonte se shumë nga këta prijës kishin bërë fjalime provokuese në kangjella që provokuan shkatërrimin. Pohohej gjithashu se ata mund ta kishin ndaluar shkatërrimin nëse do të kishin dashur.[47] Shumë organizata myslimane kanë vijuar të shprehin indinjatën e tyre për shkatërrimin e strukturës së pretenduar. Në korrik të vitit 2005, terroristët sulmuan tempullin e sajuar në sitin e xhamisë së shkatërruar. Në vitin 2007, M. N. Gopal Dasi, drejtuesi i atëhershëm i Tempullit të Ramës, mori telefonata kërcënuese kundër gruas së tij.[48] Shumë sulme terroriste nga degë të ndaluara xhihadiste si Muxhahedinët Indianë përmendin shkatërrimin e Xhamisë Babri si një justifikim për sulmet terroriste.[49][50][51][52] Çështja ligjore vijoi në lidhje me terrenin të cilin e kontrollonte qeveria.[53]

Shqyrtime të hershme historike Redakto

Në vitin 1767, prifti jezuit Joseph Tieffenthaler regjistroi hindu duke adhuruar dhe festuar Ramanavamin në sitin e xhamisë. Në vitin 1788, vepra frëngjisht e Tieffenthalerit u publikua në Paris, e para që sugjeronte se Xhamia Babri ishte vendosur mbi vendin e lindjes së Ramas,[54] duke thënë se "Perandori Aurangzeb shkatërroi fortesën e quajtur Ramkot dhe ngriti në të njëjtin vend një tempull muhamedan me tre kupola" e pretenduar nga hindutë nëpërmjet luftrave të shumta pas vdekjes së Aurangzebit në vitin 1707 pasi ata e kishin fortifikuar atë gjatë sundimit të Jahangirit si Ramkot. Gjatë shekullit të XIX, hindutë në Ayodhya u regjistruan si vazhdues të një tradite të adhurimit të Ramas në kodrën Ramkot. Sipas burimeve britanike, hindutë dhe myslimanët nga zona e Faizabadit adhuronin bashkarisht në kompleksin e Xhamisë Babri në shekullin e XIX deri rreth vitit 1855. P. Carnegy në vitin 1870 shkroi:

Është thënës se deri në atë kohë, hindutë dhe muhamedanët me gjasa adhuronin në xhaminë-tempull. Që kur sundimi britanik ka vendosur një kangjellë për të parandaluar grindjet, brenda saj, në xhami muhamedanët luten, ndërsa jashtë kangjellave hindutë kanë një platformë të ngritur mbi të cilën vendosin ofertat e tyre.

— [55]

Kjo platformë e hinduve ishte jashtë strukturës së debatuar por brenda rrethimeve. Në vitin 1858, muezini i Xhamisë Babri në një peticion për qeverinë britanik tha se oborri kishte qenë përdorur nga hindutë për qindra vjet.[56] Britanikët e njohën tensionin fetar dhe politik midis myslimanëve dhe hinduve. Një census i hershëm, i bërë në vitin 1869, konstatonte se banorët hindu përbënin 66.4 përqind të popullsisë së përgjithshme në Ayodhya dhe pak më shumë se 60 përqind në Faizabadin e afërt. Britanikët pretendonin se zona e Ayodhyas ishte së pari hindu, jo bazuar mbi këtë cënsus, por bazuar mbi domethënie e rëndësishme shpirtërore të vendit të lindjes së Ramas.[57]

Çështja Mahant Ram Redakto

Në vitin 1885, Mahant Raghubar Ram zhvendosi oborret për të lejuar të ngrinte një tempull pak jashtë Xhamisë Babri. Megjithëse duke konsideruar të vlefshëm pretendimin e nënshkruesve të peticionit, Gjykata e Distriktit të Faizabadit e rrëzoi çështjen, duke përmendur kalimin e kohës.[58] Më 18 mars 1886, gjykata lëshoi një urdhër në të cilin shkruhej:[59]

E vizitova terrenin e kontestuar dje në praninë e të gjitha palëve. Konstatova se xhamia e ndërtuar nga perandori Babur qëndron në skajin e Ayodhyas, që do të thotë në perëndim dhe jug është e zbrazët nga banesat. Fakteqësia më e madhe është se një xhami duhet të ketë qenë ndërtuar mbi një tokë të konsideruar veçanërisht të shenjtë nga hindutë, por duke parë se ngjarja ka ndodhur 356 vjet më parë, tani është shumë vonë për të rënë dakord me pretendimet.

— Verdikti i gjykatës nga F.E.A. Chamier, gjykati i distriktit të Faizabadit (1886)

.

Post-pavarësia Redakto

Mjaft xhami të mëvonshme u ndërtuan në distriktin e Faizabadit, në të cilin bën pjesë qyteti i pelegrinazhit, Ayodhya. Ayodhya vetë ka një popullsi të vogël myslimane, megjithëse janë në përqindje thelbësore 7 km&nbsp:km më tej në qendrën e distriktit, në Faizabad. Në nga viti 1949, me urdhër të Qeverisë Indiane, myslimanët nuk u lejuan të afroheshin më afër se 200 jardë nga siti; porta kryesore mbeti e mbyllur, megjithëse pelegrinët hindu lejoheshin të hynin nëpërmjet një porte anësore. Gjykata e Lartë e Allahabadit në vitin 1986 urdhëroi hapjen e portës kryesore dhe e riktheu sitin tërësisht për hindutë. Grupet hindu më vonë kërkuan modifikime në Xhaminë Babri dhe krijuan plane për një tempull të ri madhështor me lejen e qeverisë; si pasojë nisën përleshjet midis grupeve hindu dhe myslimane. Që atëherë, çështja u la pezull dhe ky debat politik, historik dhe shoqëroro-fetar mbi historinë dhe vendndodhjen e Xhamisë Babri, është bërë i njohur si Mosmarrveshja e Ayodhyas.

Gërmimet Redakto

Gërmimet arkeologjike të ASI-t (Archaeological Survey of India) në vitet 1970, 1992 dhe 2003 brenda dhe përreth sitit të kontestuar kanë konstatuar qartësisht dëshmi që tregojnë se një kompleks i madh hindu ekzistonte më parë në sit.[60] Në vitin 2003, me urdhër të një gjykate indiane, ASI-t iu kërkua të zhvillonte gërmime dhe një studim të thelluar për të vërtetuar tipin e strukturës që ishte poshtë rrënojave për të treguar përfundimisht nëse kishte pasur një tempull nën xhami.[61] Megjithatë, nuk mund të vërtetohej nëse ishte një tempull i Ramas ai i mëparshmi pasi ai ka më shumë ngjashmëri me një tempull të Shivës.[61] Sipas fjalëve të studiuesve të ASI-t, ata zbuluan "veçori dalluese të lidhura me... tempujt e Indisë Veriore". Gërmimet e mëtejshme treguan se:

"tulla dhe gurë të dekoruar ashtu si dhe skulptura të dëmtuara të një çifti hyjnor dhe veçori të skalitura arkitekturore, duke përfshirë modele gjethnajash, amalaka, kapotapali, korniza dere me kolona faltoreje gjysëm rrethore, trungu i thyer tetë-këndor kolone shifti të zi, motive zambaku, faltore rrethore që ka pranjala në veri dhe bazat e 50 kolonave në lidhje me një strukturë të stërmadhe"

— [62]

Përpara se opinioni arkeologjik të publikohej, kishte disa pikëpamje të ndryshme. Në librin e tij Communal History and Rama's Ayodhya, të shkruar para studimeve të ASI-t, profesor Ram Sharan Sharma shkruante: "Ayodhya duket se është shfaqur si një vend fetar pelegrinazhi në kohët mesjetare. Megjithatë kapitulli 85 i listave Vishnu-Smriti si kishte deri në pesëdhjetë e dy vende pelegrinazhi, duke përfshirë qytete, liqene, lumenj, male etj., ajo nuk e përfshinte Ayodhyan në ktë listë.[63] Sharma vëren gjithashtu se Tulsidasi, që shkroi Ramcharitmanasin në vitin 1574 në Ayodhya, nuk e përmend atë si një vend pelegrinazhi. Kjo sugjeron se nuk kishte tempull të rëndësishëm hindu në sitin e Xhamisë Babri, ose se ai kishte pushuar së ekzistuari, më pas ishte ndërtuar xhamia. Pas shkatërrimit të xhamisë në vitin 1992, profesor Ram Sharan Sharma bashkë me historianët Suraj Bhan, M. Athar Ali dhe Dwijendra Narayan Jha shkroi Historian's report to the nation duke thënë se hamendësimi se kishte një tempull në sitin e kontestuar ishte i gabuar dhe se nuk kishte arsye të vlefshme për të shkatërruar xhaminë.[64] Gjykimi i vitit 2010 i Gjykatës së Lartë të Allahabadit u nxituar mbi këta historianë të shquar, me njërin prej gjykatësve që ishte "i befasuar të shikonte zellin e ndihmit… të palëve në favor të të cilave ata po shfaqeshin, këta dëshmitarë vazhduan… dhe shkruan një histori tërësisht të re".[65] Buddha Education Foundation i Udit Rajit pretendoi se struktura e zbuluar nga ASI në vitin 2003 iahrë njq stupë budiste e shkatërruar gjaë pushtimit mysliman të Indisë.[66]

Procsesi gjyqësor Redakto

Në vitin 1950, Gopal Singh Visharadi bëri një padi civile në Gjykatën e Lartë të Allahabadit duke kërkuar të ofronte 'puxha' (rituale adhurimi) në sitin e kontestuar. Një padi e ngjashme u bë menjëherë më pas por më vonë u tërhoq nga Paramhans Dasi i Ayodhyas.[67] Në vitin 1959, Nirmohi Akhara, një institucion fetar hindu,[68] bënë një padi të tretë duke kërkuar të zotëronin sitin e kontestuar, duke pretenduar të ishin kujdestarët e tij. Një padi e katërt u bë nga Muslim Central Board of Wakf për zotërimin dhe kujdestarinë e stitit. Trupa e Gjykatës së Lartë të Allahabadit filloi të dëgjonte çështjen në vitin 2002, që u përfundua në vitin 2010. Megjithatë, trupa nuk e shpalli verdiktin e saj deri më 24 shtator. Pasi Gjykata Supreme e Indisë hodhi poshtë një apelim për të shtyrë verdiktin e Gjykatës së Lartë, Gjykata e Lartë vendosi 30 shtatorin 2010 si datën përfundimtare të shpalljes së verdiktit.[69][70] Më 30 shtator 2010, Gjykata e Lartë e Allahabadit, me trupën e përbërë nga tre anëtarë që përfshinte gjykatësit S. U. Khan, Sudhir Agarwal dhe D. V. Sharma, shpalli se toka e kontestuar duhet të ndahej në tre pjesë të barabarta. Siti i idhullit Ramlala do të shkonte për palën që përfaqësonte Ram Lalla Virajmanin (hyjnia e vendosur e Ramas fëmijë), Nirmohi Akhara për të marr Sita Rasoin dhe Ram Chabutara, si dhe Sunni Wakf Board për të marr pjesën tjetër. Gjykata vendosi gjithshtu se status quo-ja duhet të mbahej për tre muaj.[71][72] Duke reaguar ndaj verdiktit, të tre palët shpallën se do ta apelonin vendimin për tokën e kontestuar në Gjykatën Supreme të Indisë.[73] Të treja palët, megjithatë, pranuan se ky vendim ishte një hap i rëndësishëm drejt zgjidhjes së një kontestimi të gjatë.

Kronologjia Redakto

Viti Data Ngjarja[74][75]
1527 Gjatë mbretërimit të Baburit, perandorit të parë mogul, disa kanë thënë se u shkatërrua një tempull i vjetër hindu dhe në të njëjtin vend u ndërtua një xhami në Ayodhya dhe e emërtuan atë sipas Baburit.
1853 Përmendja e parë e regjistruar e përplasjeve mbi sitin datojnë nga ky vit.
1859 Administrimi kolonial britanik vendosi një gardh rreth sitit, duke shënuar ndarjen e zonës në adhurimit të hinduve dhe myslimanëve. Kjo mundi të qëndronte për 90 vjet.
1949 dhjetor Brenda xhamisë vendosen idhuj. Të dy krahët pretendues bënë padi civile. Qeveria mbylli portat, duke thënë se çështja ishte nën gjykim dhe e shpalli zonë të kontestuar. Paditë civile për pronësinë e ngastrës nr. 583 të zonës.
1961 Bëhet padi në gjykatat indiane kundër zaptimit me forcë të Xhamisë Babri dhe vendosjes së idhujve brenda saj.
1984 Lëvizja për të ndërtuar një tempull në sit, që hindutë pretendonin se ishte vendi i lindjes së hyjnisë Rama, arritën kulmin kur grupet hindu formuan një komitet organizuar ndërtimin e një tempulli në sitin e Ramjanmabhoomit.
1986 Një gjykatës i distriktit urdhëroi që portat e xhamisë të hapeshin pas pothuajse pesë dekadave dhe i lejoi hinduytë të adhuronin brenda “strukturës së kontestuar”. Pasi myslimanët protestuan që të hiqej lejimi i adhurimit hindu në sit u formua një komiteti Babri Mosque Action Committee. Portat u hapën në më pak se një orë pas vendimit të gjykatës.
1989 Zhurma për ndërtimin e një tempulli të Ramës po rritej. Në shkurt, Vishwa Hindu Parishadi (VHP) shpalli se një shila ose gurë do të vendosej për ndërtimin e tempullit pranë zonës. Në nëntor, VHP vendosi themelet e një tempulli mbi tokën pranë "strukturës së kontestuar" në prani të ministrit vendas Sh. Boota Singh dhe kryeministrit të atëhershëm të shtetit Sh. N.D. Tiwari. Pati përleshje sporadike në vende si Bhagalpuri në Bihar.
1990 Sh. V. P. Singhu u bë kryeministri i Indisë me mbështetjen e PBJ-së, që kishte fituar 58 vende në zgjedhje, një rritje konsiderueshme nga zgjedhjet e mëparshme ku kishte fituar vetëm 2 vende. Kryetari i atëhershëm i PBJ-së Lal Krishna Advani zhvilloi njhë rath yatra (procesion pelegrinazhi) përgjatë gjithë vendit për të grumbulluar mbështetës për të ndërtuar një tempull për Ramën në sit. Më 23 tetor u arrestua në Bihar gjatë yatras, në vijim të të cilit PBJ-ja tërhoqi mbështetjen e saj për qeverinë. Sh. Chandrashekhari u bë kryeministri i Indisë me mbështetjen e kongresit. Më 30 tetor, u qëlluan shumë përkrahës të çështjes nga policia me urdhër të kryeministrit të atëhershëm të Uttar Pradeshit, Mulayam Singh Yadavit, kur ata u grumbulluan në Ayodhya si pjesë-marrës të Rath-Yatras; trupat e tyre u hodhën në lumin Saryu.[76][77][78][79]
1991 Partia e Kongresit erdhi në pushtet në qendër pas zgjedhjeve të vitit 1991, ndërsa PBJ-ja u bë partia kryesore e opozitës në qendër dhe erdhi në pushtet në shumë shtete si Madia Pradeshi, Raxhastani, Himachal Pradeshi dhe Uttar Pradeshi. Kalyan Singhu u bë kryeministri i Uttar Pradeshit. Qeveria shtetërore bleu 2.77 akre tokë në zonë dhe e dha atë me qera për RamJanmBhoomi Nyas Trust. Gjykata e Lartë e Allahbadit pezulloi çdo veprimtari ndërtimi në zonë. Kalyan Singhu e përkrahu publikisht lëvizjen ndërsa qeveria qendrore nuk ndërmori veprime për të mos rritur tensionet. Megjithë vendimin e Gjykatës së Lartë zona e kontestuar u nivelua.
1992 Kalyan Singhu ndërmori veprime për të mbështetur lëvizjen duke e bërë hyrjen në zonë më të lehtë, duke premtuar se nuk do të qëllonte mbi karsevakët, duke kundërshtuar vendimin e qeverisë qendrore për të dërdguar forcat e policisë qendrore në zonë etj. Në korrik, disa mijëra karsevakë u mblodhën në zonë dhe filluan punën për ndërtimin e tempullit. Puna u ndërpre pas ndërhyrjes së kryeministrit. Nisën takimet midis Babri Masjid Action Committee dhe drejtuesve të VHP-së në prani të të dërguarit. Më 30 tetor, Dharam Sansadi i VHP-së shpalli në Delhi se bisedimet kishin dështuar dhe Karseva do të rinisi në 6 dhjetor. Qeveria qendrore po konsideronte vendosjen e forcave të policisë qendrore në zonë dhe shpërndarjen e qeverisë shtetërore, por në fund vendosi kundër saj. Çështja po zhvillohej në Gjykatën Supreme që tha se qeveria shtetërore është përgjegjëse për sigurimin e ligjit në zonë. Qeveria po e diskutonte atë në takimin e komitetit të kabinetit dhe Rashtriya Ekta Parishad. PBJ-ja e bojkotoi Parishadin. Gjykata e Lartë e Allahbadit po dëgjonte çështjen e ligjshmërisë së strukturës së ndërtuar në vitin 1989.
1992 6 dhjetor Xhamia Babri u shkatërrua nga një turmë prej afro 200,000 karsevakësh. Pasuan revolta në të gjithë Indinë.
1992 16 dhjetor Dhjetë ditë pas shkatërrimit, Qeveria e Kongresit në qendër e drejtuar nga P.V. Narasimha Rao, krijoi një komision për të hetuar nën drejtimin e Justice Liberhanit.
1993 Tre muaj pasi u konstitua, Komisioni Liberhan filloi hetimet se kush dhe çfarë çoi në shkatërrimin e Xhamisë Babri.
2001 Tensionet u rritën gjatë përvjetorit të shkatërrimit të xhamisë pasi VHP-ja riafirmoi qëndrimin e saj për të ndërtuar një tempull në sit.
2002 27 shkurt Të paktën 58 njerëz u vranë në Godhra, Guxharat, në një sulm mbi një tren që besohej se tejçonte vullnetarë hindu nga Ayodhya. Revoltat pasuan në shtet dhe raportohet jo zyrtarisht se gjatë tyre vdiqën mbi 2000 njerëz.
2003 Gjykata urdhëroi një shqyrtim për të zbuluar nëse një tempull i perëndisë Rama ekzistonte më parë në sit. Në gusht, studimi paraqiti dëshmi të një tempulli nën xhaqmi. Grupet myslimane i kundërshtuan gjetjet.
2003 shtator Një gjykatë vendosi se shtatë udhëheqës hindu, duke përfshirë dis udhëheqës së rëndësishëm të PBJ-së, duhet të procesoheshin për nxitjen e shkatërrimit të Xhamisë Babri.
2004 nëntor Një gjykatë e Uttar Pradeshit vendosi se një urdhër i mëhershëm që që shkarkonte L.K. Advanin për rolin e tij në shkatërrimin e xhamisë duhej të rishikohej.
2007 Gjykata Supreme refuzoi të pranonte një apelim të çështjes së Ayodhyas.
2009 Komisioni Liberhan, që ishte krijuar dhjetë ditë pas shkatërrimit të Xhamisë Babri në vitin 1992, nxori raportin e tij më 30 qershor — pothuajse 17 vjet pasi filli hetimet e tij. Përmbajtja e tij nuk u bë publike.
2010 30 shtator Gjyakata e Lartë e Allahabadit shpalli verdiktin e saj mbi katër paditë civile në lidhje me mosmarrveshjen e Ayodhyas më 30 shtator 2010. Terreni i Ayodhyas u nda në tre pjesë. 1/3 iu dha Ram Lallas të përfaqësuar nga Hindu Maha Sabha, 1/3 për Sunni Wakf Board, 1/3 për Nirmohi Akharan.[70]
2010 dhjetor Akhil Bharatiya Hindu Mahasabha dhe Sunni Waqf Board shkuan në Gjykatën Supreme të Indisë, duke kërkuar shfuqizimin e pjesshëm të verdiktit të Gjykatës së Lartë të Allahabadit.[80][81]
2011 9 maj Gjykata Supreme e Indisë prani vendimin e gjykatës së lartë për ta ndarë sitin e konstestuar në tre pjesë dhe tha se status quo-ja do të mbetej. Trupla prej dy gjyqtarësh e Gjykatës Supreme vuri në dukje se verdikti i gjykatës së lartë ishte befasues pasi asnjë palë nuk donte një ndarje të terrenit.

Shiko edhe Redakto

Shpjegime Redakto

  1. ^ burimet e cituara nga Harsh Narain: Karim, Maulvi Abdul (1885). Tarikh-i Parnia Madinatul Awliya [History of Parnia city of Sufis] (në persisht). Lucknow.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja); Ghaffar, Maulvi Abdul (1981) [1932]. Gumgamashtah Halat-i Ajodhya [Forgotten Events of Ayodhya] (në urduisht). Lucknow: Nami Press.; Sita Ram, Avadh-vasi Lala (1932). Ayodhya ka Itihasa [History of Ayodhya] (në indisht). Allahabad.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
  2. ^ Disa studiues argumentojnë se çfardo gjëje që ndërtoi Baburi ajo u braktis dhe ishte në rrënoja në kohën e Akbarit dhe hindutë vazhduan të adhurojnë aty. Xhamia e parë në kohët e tanishme duhet të ketë qenë ndërtuar nga Aurangzebi.

Referime Redakto

  1. ^ "Ram Janm Bhumi Babri Masjid - Ayodhya Bench". 6 tetor 2010. {{cite web}}: |archive-url= ka nevojë për |archive-date= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh |url= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Është injoruar "http://www.allahabadhighcourt.in/ayodhyabench4.html" (Ndihmë!)
  2. ^ "Issues For Briefing" (PDF). Marrë më 11 qershor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Stella Kramrisch; Raymond Burnier (1976). The Hindu temple. Vëll. 1. fq. 3. ISBN 9788120802230. Marrë më 2 tetor 2010. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ "Subject matter of the decided cases" (PDF). Marrë më 11 qershor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Sayyid Shahabuddin Abdur Rahman (1987). Babri Masjid (në anglisht). Darul Musannifin Shibli Academy. fq. 29–30.
  6. ^ "Baburnama, përkthyer në anglisht nga Annette Susannah Beveridge" (në anglisht). Archive.org. 10 mars 2001 [1922]. fq. 656, shënimi 3. Marrë më 11 qershor 2012.
  7. ^ "Indian Census". Censusindia.gov.in. Arkivuar nga origjinali më 15 tetor 2010. Marrë më 26 shtator 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ van der Veer, Peter (1992). "Ayodhya and Somnath: Eternal Shrines, Contested Histories". Social Research. 59 (1): 97–8, shënimi 25. JSTOR 40970685. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Jain, Meenakshi (2013). Rama and Aydhya. Aryan Books. fq. 3–5. ISBN 8173054517. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Bakker, Hans (1982). "The rise of Ayodhya as a place of pilgrimage". Indo-Iranian Journal. 24 (2): 103–26. doi:10.1007/BF00209819. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Paramasivan, Vasudha (2009). "Yah Ayodhya Vah Ayodhya: Earthly and Cosmic Journeys in the Anand-lahari". përmbledhur nga Heidi R. M. Pauwels (red.). Patronage and Popularisation, Pilgrimage and Procession. Otto Harrassowitz Verlag. fq. 101–16. ISBN 3447057238. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Ghaffar, Maulvi Abdul (1981) [1932]. Gumgamashtah Halat-i Ajodhya [Forgotten Events of Ayodhya] (në urduisht). Nami Press. fq. 61–2. cituar nga Narain, Harsh (1993). The Ayodhya Temple Mosque Dispute: Focus on Muslim Sources. Delhi: Penman Publishers. fq. 31–2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Narain, Harsh (1993). The Ayodhya Temple Mosque Dispute: Focus on Muslim Sources. Delhi: Penman Publishers. fq. 31. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ "Ram Janm Bhumi Babri Masjid - Ayodhya Bench". 6 tetor 2010. fq. 279. {{cite web}}: |archive-url= ka nevojë për |archive-date= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh |url= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Është injoruar "http://www.allahabadhighcourt.in/ayodhyabench4.html" (Ndihmë!)
  15. ^ Sita Ram, Avadh-vasi Lala (1932). Ayodhya ka Itihasa [History of Ayodhya] (në indisht). fq. 151. cituar te Narain, Harsh (1993). The Ayodhya Temple Mosque Dispute: Focus on Muslim Sources. Penman Publishers. fq. 33. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) dhe Sharma, Dharam Veer (30 gusht 2010), Judgement in OOS No. 4 of 1989 (Decision of Hon'ble Special Full Bench hearing Ayodhya Matters), vëll. 2, Allahabad High Court, fq. 281, arkivuar nga origjinali më 27 gusht 2014, marrë më 27 dhjetor 2014 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ a b van der Veer, Peter (1987). "'God must be Liberated!' A Hindu Liberation Movement in Ayodhya". Modern Asian Studies. 21 (2): 286. doi:10.1017/s0026749x00013810. JSTOR 312648. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ van der Veer, Peter (1989). Gods on Earth: The Management of Religious Experience and Identity in a North Indian Pilgrimage Centre. fq. 20–1. ISBN 0485195100. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ Narain, Harsh (1993). The Ayodhya Temple Mosque Dispute: Focus on Muslim Sources. Penman Publishers. fq. 33–4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ Narain, Harsh (1993). The Ayodhya Temple Mosque Dispute: Focus on Muslim Sources. Penman Publishers. fq. 34. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ Jain, Meenakshi (2013). Rama and Aydhya. Aryan Books. ISBN 8173054517. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Jain, Meenakshi (2013). Rama and Aydhya. Aryan Books. fq. 165–66. ISBN 8173054517. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Narain, Harsh (1993). The Ayodhya Temple Mosque Dispute: Focus on Muslim Sources. Penman Publishers. fq. 17. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ Jain, Meenakshi (2013). Rama and Aydhya. Aryan Books. fq. 166. ISBN 8173054517. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Jain, Meenakshi (2013). Rama and Aydhya. Aryan Books. fq. 9, 120, 164. ISBN 8173054517. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ Narain, Harsh (1993). The Ayodhya Temple Mosque Dispute: Focus on Muslim Sources. Penman Publishers. fq. 23–5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ Layton, R.; Thomas, P. (2003). "Introduction". Destruction and Conservation of Cultural Property. Routledge. fq. 8. ISBN 1134604971. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  27. ^ Jain, Meenakshi (2013). Rama and Aydhya. Aryan Books. fq. 112–4. ISBN 8173054517. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  28. ^ Jain, Meenakshi (2013). Rama and Aydhya. Aryan Books. fq. 120–1. ISBN 8173054517. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  29. ^ Jain, Meenakshi (2013). Rama and Aydhya. Aryan Books. fq. 121. ISBN 8173054517. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  30. ^ Layton, R.; Thomas, P. (2003). "Introduction". Destruction and Conservation of Cultural Property. Routledge. fq. 8–9. ISBN 1134604971. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  31. ^ Bacchetta, Paola (2000). "Sacred Space in Conflict in India: The Babri Masjid Affair". Growth and Change. 31 (2): 255–84. doi:10.1111/0017-4815.00128. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  32. ^ Jha, Krishna; Jha, Dhirendra K. (2012). Ayodhya: The Dark Night. HarperCollins India. ISBN 978-93-5029-600-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  33. ^ a b "Timeline: Ayodhya holy site crisis". BBC News. Marrë më 19 mars 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  34. ^ van der Veer, Peter (1992). "Ayodhya and Somnath: Eternal Shrines, Contested Histories". Social Research. 59 (1): 98–9. JSTOR 40970685. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  35. ^ Jaffrelot, Christophe (6 tetor 2014). "The other saffron". Indian Express. Marrë më 6 tetor 2014. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  36. ^ van der Veer, Peter (1992). "Ayodhya and Somnath: Eternal Shrines, Contested Histories". Social Research. 59 (1): 99. JSTOR 40970685. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  37. ^ Guha, Ramachandra (2007). India After Gandhi. MacMillan. fq. 633–59. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  38. ^ Tully, Mark (5 dhjetor 2002). "Tearing down the Babri Masjid". BBC News. Marrë më 29 shtator 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  39. ^ Guha, Ramachandra (2007). India After Gandhi. MacMillan. fq. 582–98. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  40. ^ "Report: Sequence of events on December 6". Ndtv.com. Marrë më 20 qershor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  41. ^ "Tearing down the Babri Masjid – Eye Witness BBC's Mark Tully". BBC. 5 dhjetor 2002. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  42. ^ "Babri Masjid demolition was planned 10 months in advance – PTI". Newindpress.com. Arkivuar nga origjinali më 17 janar 2008. Marrë më 26 shtator 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  43. ^ "Article – Untitled Article". Londër: Archive.guardian.co.uk. 8 dhjetor 1992. Marrë më 11 qershor 2012. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  44. ^ "Timeline: Ayodhya holy site crisis". BBC News. 30 shtator 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  45. ^ Nelson, Dean (29 shtator 2010). "India braced for violence ahead of Muslim v Hindu Ayodhya verdict". The Telegraph. Londër. Marrë më 7 korrik 2012. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  46. ^ "Six more months for Liberhan Commission". The Hindu. 12 mars 2004. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  47. ^ "Vajpayee, Advani severely indicted by Liberhan Commission – India – DNA". Dnaindia.com. 24 nëntor 2009. Marrë më 11 qershor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  48. ^ "Ram Janambhoomi trust chief threatened". The Times of India. 22 nëntor 2007. Arkivuar nga origjinali më 18 tetor 2012. Marrë më 26 shtator 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  49. ^ "The Latest 'Indian Mujahideen Mail' | B. Raman". Outlookindia.com. Marrë më 11 qershor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  50. ^ "Blast a revenge for Babri: mail". The Indian Express. 14 shtator 2008. Marrë më 11 qershor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  51. ^ "Refworld | Chronology for Hindus in Bangladesh". UNHCR. 16 tetor 1993. Arkivuar nga origjinali më 18 tetor 2012. Marrë më 2 nëntor 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  52. ^ "Refworld | World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Bangladesh: Hindus". UNHCR. Arkivuar nga origjinali më 18 tetor 2012. Marrë më 11 qershor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  53. ^ Obeying court orders only course open: Muslim board, Times of India
  54. ^ Sharma, Dharam Veer, Ram JanmBhoomi Babri Masjid Judgement – Annexure IV (PDF) (në anglisht), fq. 129–62, arkivuar nga origjinali (PDF) më 26 gusht 2011, marrë më 15 prill 2011
  55. ^ P. Carnegy: A Historical Sketch of Tehsil Fyzabad, Lucknow 1870, cituar nga Harsh Narain (1993). The Ayodhya Temple Mosque Dispute: Focus on Muslim Sources. New Delhi: Penman Publications. fq. 8–9. ISBN 81-85504-16-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) dhe nga Peter Van der Veer: Religious Nationalism; fq. 153.
  56. ^ Ashok Pant (2012). The Truth of Babri Mosque. IUniverse.com. fq. 184. ISBN 1475942893. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  57. ^ Arshad Islam (2007), "Babri Mosque: A Historic Bone of Contention", Muslim World 97.2, Academic Search Elite. Web, fq. 259–86 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  58. ^ Gumaste, Vivek (17 shtator 2010). "Can court verdict resolve Ayodhya dispute?". Rediff News. Arkivuar nga origjinali më 20 shtator 2010. Marrë më 28 shtator 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  59. ^ Sarvepalli Gopal (1993). Anatomy of a confrontation: the rise... (në anglisht). Palgrave Macmillan. ISBN 1-85649-050-5, 9781856490504. Marrë më 26 shtator 2010.
  60. ^ "Ancient Temple Found Beneath Disputed Mosque". About.com. Arkivuar nga origjinali më 18 nëntor 2012. Marrë më 20 dhjetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  61. ^ a b R. Prasannan (7 shtator 2003). "Layers of truth". The Week. Arkivuar nga origjinali më 23 mars 2005. Marrë më 20 dhjetor 2012. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  62. ^ "Evidence of temple found: ASI". The Triubune. 25 gusht 2003. Marrë më 20 dhjetor 2012. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  63. ^ Sikand, Yoginder (5 gusht 2006). "Ayodhya's Forgotten Muslim Past". Counter Currents. Arkivuar nga origjinali më 21 dhjetor 2007. Marrë më 12 janar 2008. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  64. ^ Ali, M. Athar (2008). Mughal India. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-569661-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  65. ^ "How Allahabad HC exposed 'experts' espousing Masjid cause". The Times of India. 9 tetor 2010. Arkivuar nga origjinali më 4 nëntor 2012. Marrë më 3 korrik 2013. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  66. ^ Nitish K. Singh (16 janar 2011). "Buddhist body lays claim to the disputed Ayodhya site". Sunday Guardian. Arkivuar nga origjinali më 5 shkurt 2017. Marrë më 2 nëntor 2016. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  67. ^ Das, Anil (28 shtator 2010). "Chronolgy of Ayodhya's Ram Janambhoomi-Babri Masjid title suit issue". International Business Times. Arkivuar nga origjinali më 1 tetor 2010. Marrë më 29 shtator 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  68. ^ Muralidharan, Sukumar (12 prill 2002). "Temple Interrupted". Frontline. Arkivuar nga origjinali më 30 shtator 2010. Marrë më 29 shtator 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  69. ^ PTI (28 shtator 2010). "Time-line of Ayodhya dispute and slew of legal suits". DNA India. Arkivuar nga origjinali më 2 tetor 2010. Marrë më 29 shtator 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  70. ^ a b Venkatesan, J. (28 shtator 2010). "Ayodhya verdict tomorrow". The Hindu. Chennai. Arkivuar nga origjinali më 1 tetor 2010. Marrë më 29 shtator 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  71. ^ "India holy site 'split between Hindus and Muslims'". BBC News. 30 shtator 2010. Arkivuar nga origjinali më 1 tetor 2010. Marrë më 30 shtator 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  72. ^ S. U. Khan; S. Agarwal; D. V. Sharma. "Decision of the hon'ble special full bench hearing Ayodhya matters". Arkivuar nga origjinali më 27 gusht 2014. Marrë më 2 nëntor 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  73. ^ PTI (30 shtator 2010). "Court orders 3-way division of disputed Ayodhya land". The Hindu. Chennai. Arkivuar nga origjinali më 3 tetor 2010. Marrë më 30 shtator 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  74. ^ "'Timeline: Ayodhya crisis'". BBC News. 17 tetor 2003. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  75. ^ "Pradhanmantri - Episode 9: Split in Congress - Indira Gandhi and Morarji Desai". YouTube. 7 shtator 2013. Marrë më 18 gusht 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  76. ^ "1990 decision to order firing on 'kar sevaks' painful, Mulayam Singh Yadav says". The Times Of India. 16 korrik 2013. Arkivuar nga origjinali më 19 korrik 2013. Marrë më 2 nëntor 2016. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  77. ^ "Mulayam warns rioters, recalls order to shoot kar sevaks". Articles.timesofindia.indiatimes.com. 1 nëntor 2013. Arkivuar nga origjinali më 18 gusht 2014. Marrë më 18 gusht 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  78. ^ "Mulayam indulging in votebank politics through Ayodhya Kar Sevak firing comment: JD (U) | Business Standard News". Business-standard.com. 16 korrik 2013. Marrë më 18 gusht 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  79. ^ "Taming of the VHP". Frontline.in. 22 tetor 2003. Arkivuar nga origjinali më 19 gusht 2020. Marrë më 18 gusht 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  80. ^ "Hindu Mahasabha moves SC against part of Ayodhya verdict". The Indian Express. 29 dhjetor 2010. Marrë më 11 qershor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  81. ^ "Sunni Waqf Board moves Supreme Court against high court's Ayodhya order". Dnaindia.com. 15 dhjetor 2010. Marrë më 11 qershor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Bibliografia Redakto

  • Ali, M. Athar (2008). Mughal India (në anglisht). New Delhi: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-569661-5.
  • Ali, inxh. Asghar, red. (1990). Babri Masjid Ramjanambhumi Controversy (në anglisht). Delhi: Ajanta Publications.
  • Bacchetta, Paola (2000). "Sacred Space in Conflict in India: The Babri Masjid Affair". Growth and Change. 31 (2): 255–84. doi:10.1111/0017-4815.00128. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Bajaj, Jitendra, red. (1993). Ayodhya and the Future of India (në anglisht). Madras: Centre for Policy Studies.
  • Bakker, Hans (1982). "The rise of Ayodhya as a place of pilgrimage". Indo-Iranian Journal. 24 (2): 103–26. doi:10.1007/BF00209819. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Elst, Koenraad (2002). Ayodhya: The Case Against the Temple (në anglisht). ISBN 81-85990-75-1.
  • Elst, Koenraad (1990). Ram Janmabhoomi Vs Babri Masjid (në anglisht). New Delhi: Voice of India.
  • Emmanuel, Dominic (27 gusht 2003). "The Mumbai bomb blasts and the Ayodhya tangle". National Catholic Reporter (në anglisht). Marrë më 7 dhjetor 2014.
  • Ghaffar, Maulvi Abdul (1981) [1932]. Gumgamashtah Halat-i Ajodhya [Forgotten Events of Ayodhya] (në urduisht). Lucknow: Nami Press.
  • Guha, Ramachandra (2007). India After Gandhi (në anglisht). MacMillan.
  • Hassner, Ron E. (2009). War on Sacred Grounds (në anglisht). Ithaca: Cornell University Press.
  • Arshad Islam (2007), "Babri Mosque: A Historic Bone of Contention", Muslim World 97.2 (në anglisht), Academic Search Elite. Web
  • Jain, Meenakshi (2013). Rama and Aydhya (në anglisht). New Delhi: Aryan Books. ISBN 8173054517.
  • Jha, Krishna; Jha, Dhirendra K. (2012). Ayodhya: The Dark Night (në anglisht). HarperCollins India. ISBN 978-93-5029-600-4.
  • Karim, Maulvi Abdul (1885). Tarikh-i Parnia Madinatul Awliya [History of Parnia city of Sufis] (në persisht). Lucknow.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
  • Stella Kramrisch; Raymond Burnier (1976). The Hindu temple (në anglisht). Vëll. 1. ISBN 9788120802230. Marrë më 2 tetor 2010.
  • Lal, B. B. (2003). "A note on the excavations at Ayodhya with reference to the Mandir-Masjid issue". përmbledhur nga Layton, R.; Stone, P.; Thomas, J. (red.). Destruction and Conservation of Cultural Property (në anglisht). Routledge. fq. 117–26. ISBN 1134604971.
  • Layton, R.; Thomas, P. (2003). "Introduction". përmbledhur nga Layton, R.; Stone, P.; Thomas, J. (red.). Destruction and Conservation of Cultural Property (në anglisht). Routledge. fq. 1–21. ISBN 1134604971.
  • Nandy, Ashis; Trivedy, S.; Mayaram, S.; Yagnik, Achyut (1998). Creating a Nationality: The Ramjanmabhumi Movement and Fear of the Self (në anglisht). Oxford University Press. ISBN 0-19-564271-6.
  • Narain, Harsh (1993). The Ayodhya Temple Mosque Dispute: Focus on Muslim Sources (në anglisht). Delhi: Penman Publishers.
  • Nath, R. (1990). Babari Masjid of Ayodhya (në anglisht). Jaipur: The Historical Research Documentation program.
  • Ashok Pant (2012). The Truth of Babri Mosque (në anglisht). IUniverse.com. ISBN 1475942893.
  • Paramasivan, Vasudha (2009). "Yah Ayodhya Vah Ayodhya: Earthly and Cosmic Journeys in the Anand-lahari". përmbledhur nga Heidi R. M. Pauwels (red.). Patronage and Popularisation, Pilgrimage and Procession (në anglisht). Otto Harrassowitz Verlag. ISBN 3447057238.
  • Sayyid Shahabuddin Abdur Rahman (1987). Babri Masjid (në anglisht) (bot. botimi i III-të). Azamgarh: Darul Musannifin Shibli Academy.
  • Rajaram, N. S. (2000). Profiles in Deception: Ayodhya and the Dead Sea Scrolls (në anglisht). New Delhi: Voice of India.
  • Ratnagar, Shereen (2004). "Archaeology at the Heart of a Political Confrontation: The Case of Ayodhya". Current Anthropology (në anglisht). 45 (2): 239–59. JSTOR 381044.
  • Sharma, Ram Sharan, red. (1999). Communal History and Rama's Ayodhya (në anglisht) (bot. botimi i II-të). Delhi: People's Publishing House.
  • Sharma, Ram Sharan (2003). "The Ayodhya issue". përmbledhur nga R. Layton; P. Stone; J. Thomas (red.). Destruction and Conservation of Cultural Property (në anglisht). Routledge. fq. 127–38. ISBN 1134604971.
  • Sharma, Dharam Veer (30 gusht 2010), Judgement in OOS No. 4 of 1989 (Decision of Hon'ble Special Full Bench hearing Ayodhya Matters), Allahabad High Court, arkivuar nga origjinali më 27 gusht 2014, marrë më 27 dhjetor 2014 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Sita Ram, Avadh-vasi Lala (1932). Ayodhya ka Itihasa [History of Ayodhya] (në indisht). Allahabad.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
  • Srivastava, Sushil (1991). Disputed Mosque, A historical inquiry (në anglisht). New Delhi: Vistaar Publication.
  • Thacktson, Wheeler M., red. (1996). Baburnama: Memoirs of Babur, Prince and Emperor (në anglisht). New York dhe Londër: Oxford University Press.
  • Thapar, Romila, red. (2000). "A Historical Perspective on the Story of Rama". Cultural Pasts: Essays in Early Indian History (në anglisht). New Delhi: Oxford University Press. ISBN 0-19-564050-0.
  • van der Veer, Peter (1987). "'God must be Liberated!' A Hindu Liberation Movement in Ayodhya". Modern Asian Studies (në anglisht). 21 (2): 283–301. doi:10.1017/s0026749x00013810. JSTOR 312648.
  • van der Veer, Peter (1989). Gods on Earth: The Management of Religious Experience and Identity in a North Indian Pilgrimage Centre (në anglisht). Oxford University Press. ISBN 0485195100.
  • van der Veer, Peter (1992). "Ayodhya and Somnath: Eternal Shrines, Contested Histories". Social Research (në anglisht). 59 (1): 85–109. JSTOR 40970685.
  • Varma, Thakur Prasad; Gupta, Swarajya Prakash. Ayodhya ka Itihas evam Puratattva — Rigveda kal se ab tak (History and Archaeology of Ayodhya— From the Time of the Rigveda to the Present) (në indisht). New Delhi: Bharatiya Itihasa evam Samskrit Parishad and DK Printworld.

Lidhje të jashtme Redakto

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Mosmarrveshja_e_Ayodhyas&oldid=2631713"