Wikipedia

Rusi i Kievit

(Përcjellë nga Rusji i Kievit)

Rus Kievian, ndryshe Rusji e Kievit, [a] [b] e njohur gjithashtu si Kjiivan Rus ' [c] [4] [5] [6] [7] [8] ishte një shtet dhe më pas një bashkim principatash në Evropën Lindore dhe Veriore, që ekzistuan gjatë fundit të shekullit të 9-të deri në mesin e shekullit të 13. Edhe pse supozohet se është formuar që nga viti 750 pas Krishtit, të dhënat historike tregojnë se 862 ishte viti zyrtar i formimit të federatës politike mesjetare.[9]

Një hartë e përafërt etno-gjuhësore e Rusisë së Kievit në shekullin e 9-të: Pesë grupe finnike të Vollgës të Merya, Mari, Muromians, Meshchera dhe Mordvins janë paraqitur si të rrethuar nga sllavët në perëndim; tre grupet finnike të Veps, Ests dhe Chuds, dhe Baltët Indo-Evropianë në veriperëndim; permët në verilindje, bullgarët ( turqit ) dhe kazarët në juglindje dhe jug.

Me një përbërje të ndryshme popujsh, Kievan Rus u udhëhoq nga dinastia Rurik, e themeluar nga Princi që mbante të njëjtin emër. Shtete bashkëkohore si Bjellorusia, Rusia dhe Ukraina konsiderojnë këtë shtet historik si paraardhësin e tyre historik.

Sipas Kronikës Primare, sundimtari i parë që filloi të bashkonte tokat sllave lindore në atë që do të bëhej Rusia e Kievit ishte Princi Oleg ( r. 879-912 ). Ai zgjeroi kontrollin e tij nga Novgorod në jug përgjatë luginës së lumit Dnieper për të mbrojtur tregtinë nga inkursionet Khazare që vinin nga lindja, [10] dhe mori kontrollin e qytetit të Kievit (sot Kiev ). Princi Sviatoslav I ( r. 943–972 ) arriti zgjerimin e parë të madh territorial të shtetit, duke fituar një luftë pushtuese kundër kazarëve. Vladimiri i Madh ( r. 980–1015 ) përhapi krishterimin me pagëzimin e tij dhe e shtriu atë në të gjithë banorët e Kievit dhe më gjerë me anë të një dekreti. Kievan Rus arriti shtrirjen e saj më të madhe nën Princin Jaroslav i Urti ( r. 1019–1054 ) dhe vijoi gjatë sundimit të djemve të tij, të cilët mblodhën dhe nxorën kodin e parë ligjor të shkruar, Russkaya Pravda, menjëherë pas vdekjes së tij. [11]

"Toka e Rusisë" nga Kronika Primare, një kopje e Kodikut Laurentian.

Shteti filloi të bjerë në fund të shekullit të 11-të, duke u shpërbërë gradualisht në fuqi të ndryshme rivale rajonale gjatë shekullit të 12-të. [12] Ai u dobësua më tej nga faktorë të jashtëm, si rënia e Perandorisë Bizantine, partneri i saj kryesor ekonomik dhe zvogëlimi shoqërues i rrugëve tregtare nëpër territorin e tij. [13] Më në fund ra nën pushtimin mongol në mesin e shekullit të 13-të, megjithëse dinastia Rurik do të vazhdonte të sundonte deri në vdekjen e Feodorit I të Rusisë në 1598. [14]

Emrat

Redakto

Gjatë ekzistencës së saj, Kievan Rus ose Rusia e Kievit njihej si "toka e Rusisë" dhe prej shekullit të 12 si Rutenia.

Sipas teorisë mbizotëruese, emri Rus ', ashtu si emri proto-finnik për Suedinë ( *rootsi ), rrjedh nga një term norvegjez i vjetër për 'burra që vozisin' ( shufra - ) sepse kanotazhi ishte metoda kryesore e lundrimit në lumenj të Evropës Lindore dhe mund të lidhen me zonën bregdetare suedeze të Roslagen ( Rus-law ) ose Roden, siç njihej në kohët e mëparshme. [15] [16] Atëherë emri ' do të kishte të njëjtën origjinë si emrat finlandez dhe estonez për Suedinë: Ruotsi dhe Rootsi . [16] [17]

 
Toka e Rusisë në kuptimin e ngushtë. 1. pas Petro Toloçkos ; 2. pas A. M. Nasonov; 3. pas Boris Rybakov . [18]

Kur mbërritën princat Varangianë, emri Rus u lidh me ta dhe territoret që ata kontrollonin u quajtën toka Ruse ( rusĭskaę zemlę ): fillimisht qytetet e Kievit, Chernihiv dhe Pereiaslav dhe rrethinat e tyre. [19] [20]  Nga fundi i shekullit të dhjetë, Vladimir i Madh dhe Jaroslav i Urti u përpoqën të lidhnin emrin me të gjitha tokat e zgjeruara princërore, por në kuptimin specifik ai vazhdoi t'i referohej këtij territori trekëndor në lindje të Dnieperit të mesëm deri pas shpërbërjes së Kievan Rusisë. [19]

Termi Kievan Rus ' ( rusisht: Ки́евская Русь ) u krijua në shekullin e 19-të në historiografinë ruse për t'iu referuar periudhës kur qendra ishte në Kiev. [21] Në shekullin e 19-të u shfaq edhe në ukrainisht: Ки́ївська Русь . [22] Në anglisht, termi u prezantua në fillim të shekullit të 20-të, kur u gjet në përkthimin anglisht të vitit 1913 të "Historia e Rusisë" e Vasily Klyuchevsky, [23] për të dalluar politikën e hershme nga shtetet pasardhëse. Varianti Kyivan Rus ' u shfaq në studimet në gjuhën angleze në vitet 1950. [24]  

Drejtshkrimi historikisht i saktë por i rrallë Kyevan Rus ', bazuar në sllavishten e vjetër lindore Kyjevŭ ( Kыѥвъ ) 'Kiev', gjithashtu shihet herë pas here. [25] [26] [27]

Rusët Varangian nga Skandinavia përdorën emrin e vjetër norvegjez Garðaríki , "toka e qyteteve", sepse vendbanimet e fortifikuara ishin kaq të shumta në Rusinë e Kievit. [28]

Historia

Redakto

Origjina

Redakto

Para shfaqjes së Rusisë së Kievit në shekullin e 9-të, pjesa më e madhe e zonës në veri të Detit të Zi, e cila përafërsisht mbivendoset me Ukrainën dhe Bjellorusinë e sotme, ishte e populluar kryesisht nga fiset sllave lindore . [29] Në rajonin verior rreth Novgorodit ishin sllavët Ilmen [30] dhe fqinjë me to sllavët Krivichi, të cilët pushtuan territoret që rrethonin burimet e lumenjve Dvina Perëndimore, Dnieper dhe Vollga . Në veri të tyre, në rajonet Ladoga dhe Karelia, jetonte fisi finlandez Chud . Në jug, në zonën përreth Kievit, ishin fiset Poliane, një grup fisesh të sllavizuara me origjinë iraniane, [29] ato Drevliane në perëndim të Dnieper dhe Severiane në lindje. Në veri dhe lindje të tyre jetonin fiset Vyatichi, dhe në jug të tyre ishte toka e pyllëzuar e vendosur nga fermerët sllavë, duke i lënë vendin stepave të populluara nga barinjtë nomade.  Dikur nuk kishte polemika nëse rusët ishin varangianë apo sllavë, megjithatë, kohët e fundit vëmendja e studiuesve është përqendruar më shumë në debatin se sa shpejt një popull norvegjez me prejardhje u asimilua në kulturën sllave. [d] Kjo pasiguri është kryesisht për shkak të mungesës së burimeve bashkëkohore. [32] Në një farë mase polemika lidhet me mitet e themelimit të shteteve moderne në rajon. [19] Ky debat shpesh i pafrytshëm mbi origjinën ka kaluar periodikisht në narrativa konkurruese nacionaliste me vlerë të dyshimtë shkencore që promovohen drejtpërdrejt nga organe të ndryshme qeveritare, në një numër shtetesh. Kjo u pa në periudhën staliniste, kur historiografia sovjetike u përpoq të distanconte rusët nga çdo lidhje me fiset gjermanike, në një përpjekje për të shpërndarë propagandën naziste që pretendonte se shteti rus ia detyronte ekzistencën dhe origjinën e tij fiseve të supozuara racore superiore norvegjeze. [33] Kohët e fundit, në kontekstin e ringjalljes së nacionalizmit në shtetet post-sovjetike, akademia anglofone ka analizuar përpjekjet e reja për të përdorur këtë debat për të krijuar histori fondacioni etno-nacionalist, me qeveritë ndonjëherë të përfshira drejtpërdrejt në këtë projekt. [34] Konferencat dhe botimet që vënë në dyshim origjinën norvegjeze të Rusisë janë mbështetur drejtpërdrejt nga politika shtetërore në disa raste, dhe mitet e themelimit që rezultojnë janë përfshirë në disa tekste shkollore në Rusi. [35]

Ndërsa varangianët ishin tregtarë dhe vikingë norvezë, [36] [37] [38] disa historianë nacionalistë rusë dhe ukrainas argumentojnë se rusët ishin vetë sllavë (shih Anti-Normanizmi ). [19] [39] [40] Teoritë normaniste përqendrohen në burimin më të hershëm të shkruar për sllavët e Lindjes, Kronika Primare, [41]  i cili u prodhua në shekullin e 12-të. [42] Tregimet nacionaliste nga ana tjetër kanë sugjeruar se rusët ishin të pranishëm përpara ardhjes së varangëve, [43] duke vënë në dukje se vetëm një pjesë e vogël e fjalëve skandinave mund të gjenden në rusisht dhe se emrat skandinavë në kronikat e hershme u zëvendësuan shpejt me sllavisht. emrat. [44]

Megjithatë, lidhja e ngushtë midis rusëve dhe norvegjezëve konfirmohet si nga vendbanimet e gjera skandinave në Bjellorusi, Rusi dhe Ukrainë, ashtu edhe nga ndikimet sllave në gjuhën suedeze. [45] [46]

Studimet e fundit janë përpjekur të kalojnë debatin e ngushtë dhe të politizuar mbi origjinën, për t'u fokusuar në atë se si dhe pse asimilimi ndodhi kaq shpejt. Disa teste moderne të ADN-së tregojnë gjithashtu origjinën e vikingëve, jo vetëm të disa prej familjes së hershme princërore ruse dhe/ose pasardhësve të tyre, por gjithashtu lidhje me vëllezër të mundshëm nga vendet fqinje si Sviatopolk I i Kievit . 

Ahmad ibn Fadlan, një udhëtar arab gjatë shekullit të 10-të, dha një nga përshkrimet më të hershme të shkruara për rusët: "Ata janë të gjatë sa një hurmë, bionde dhe të kuqërremtë, kështu që nuk kanë nevojë të veshin tunikë dhe as mantel; më tepër burrat mes tyre veshin rroba që mbulojnë vetëm gjysmën e trupit të tij dhe ia lënë njërën dorë të lirë." [47] Liutprand i Kremonës, i cili ishte dy herë i dërguar në oborrin bizantin (949 dhe 968), identifikon "rusët" me norvegjezët ("rusët, të cilët ne i quajmë norvegjezët me një emër tjetër") por e shpjegon emrin si një Termi grek që i referohet tipareve të tyre fizike ("Një popull i caktuar i përbërë nga një pjesë e norvegjezëve, të cilët grekët i quajnë [...] rusë për shkak të veçorive të tyre fizike, ne e caktojmë si norvegjez për shkak të vendndodhjes së origjinës së tyre ." ). [48] Leo Dhjaku, një historian dhe kronist bizantin i shekullit të 10-të, i referohet rusëve si " skitanë " dhe vëren se ata prireshin të adoptonin ritualet dhe zakonet greke. [49] Por 'Scythians' në gjuhën greke përdoret kryesisht si një term i përgjithshëm për nomadët . 

Ftesa e Varangianëve

Redakto
 
Ftesa e Varangianëve nga Viktor Vasnetsov : Rurik dhe vëllezërit e tij Sineus dhe Truvor mbërrijnë në tokat e sllavëve të Ilmenit .

Sipas Kronikës Primare, territoret e sllavëve lindorë në shekullin e 9-të u ndanë midis varangëve dhe kazarëve. [19] Varangët përmenden për herë të parë duke imponuar haraç nga fiset sllave dhe finlandeze në vitin 859. [50] Në vitin 862, fiset finlandeze dhe sllave në zonën e Novgorodit u rebeluan kundër varangëve,  duke i çuar ata "mbrapa përtej detit dhe, duke i refuzuar haraç të mëtejshëm, u nisën për të qeverisur veten". [50] Megjithatë, fiset nuk kishin ligje dhe së shpejti filluan të bënin luftë me njëri-tjetrin, duke i shtyrë ata të ftonin varangët të ktheheshin për t'i sunduar ata dhe për të sjellë paqen në rajon: 

Kronika Primare raporton se Askoldi dhe Diri vazhduan në Konstandinopojë me një marinë për të sulmuar qytetin në vitet 863–66, duke kapur bizantinët në befasi dhe duke shkatërruar zonën përreth, [51] edhe pse rrëfime të tjera datojnë sulmin në 860. [52] [53] Patriarku Fotius përshkruan gjallërisht shkatërrimin "universal" të periferive dhe ishujve aty pranë, [54] dhe një tregim tjetër detajon më tej shkatërrimin dhe masakrën e pushtimit. [55] Rusët u kthyen mbrapa përpara se të sulmonin vetë qytetin, ose për shkak të një stuhie që shpërndau varkat e tyre, kthimit të Perandorit, ose në një tregim të mëvonshëm, për shkak të një mrekullie pas një thirrjeje ceremoniale nga Patriarku dhe Perandori drejtuar Virgjëreshës. [52] [53] Sulmi ishte takimi i parë midis rusëve dhe bizantinëve dhe e çoi Patriarkun të dërgonte misionarë në veri për t'u angazhuar dhe për t'u përpjekur të konvertonin rusët dhe sllavët. [53] [56]

Themelimi i shtetit Kievan

Redakto
 
Fiset dhe popujt sllavo-lindorë, shekujt VIII–IX

Ruriku udhëhoqi Rusët deri në vdekjen e tij në vitet 879 ose 882, duke lënë trashëgim mbretërinë e tij te të afërmit të tij, Princi Oleg, si regjent për djalin e tij të vogël, Igor. [32] Sipas Kornikës në 880–82, Olegu udhëhoqi një forcë ushtarake në jug përgjatë lumit Dnieper, duke kapur Smolenskun dhe Ljubekun përpara se të arrinte në Kiev, ku rrëzoi dhe vrau Askoldin dhe Dirin.

"Oleg u vendos si princ në Kiev, dhe deklaroi se Kievi duhej të ishte "nëna e qyteteve ruse". [51] [e]

Oleg filloi të konsolidonte pushtetin e tij mbi rajonin përreth dhe rrugët e lumenjve në veri të Novgorodit, duke imponuar haraç për fiset sllave lindore [58]

Në 883, ai pushtoi Drevlianët, duke u vendosur atyre një haraç për tregtimin e gëzofit. Deri në vitin 885 ai kishte nënshtruar fiset Poliane, Severiane, Vjatici dhe Radimic, duke i ndaluar ata të paguanin haraç të mëtejshëm për kazarët. Oleg vazhdoi të zhvillonte dhe zgjeronte një rrjet të kalave të Rusisë në tokat sllave, të filluar nga Ruriku në veri. [59]

Shteti i ri Kievan lulëzoi për shkak të furnizimit të tij të bollshëm me gëzof, dyll blete, mjaltë dhe skllevër për eksport, [60] dhe sepse kontrollonte tre rrugë kryesore tregtare të Evropës Lindore . Në veri, Novgorod shërbeu si një lidhje tregtare midis Detit Baltik dhe rrugës tregtare të Vollgës për në tokat e bullgarëve të Vollgës, Khazarëve dhe përtej Detit Kaspik deri në Bagdad, duke siguruar akses në tregje dhe produkte nga Azia Qendrore dhe Lindja e Mesme. [19] [58] Tregtia nga Balltiku u zhvendos gjithashtu në jug në një rrjet lumenjsh dhe portash të shkurtra përgjatë Dnieper të njohur si " rruga nga varangët te grekët ", duke vazhduar në Detin e Zi dhe në Konstandinopojë. [58]

Kievi ishte një post qendror përgjatë rrugës Dnieper dhe një qendër me rrugën tregtare tokësore lindje-perëndim midis kazarëve dhe tokave gjermanike të Evropës Qendrore. [58] dhe mund të ketë qenë një postim për tregtarët hebrenj radhanitë midis Evropës Perëndimore, Itilit dhe Kinës. [61] Këto lidhje tregtare pasuruan tregtarët dhe princat rusë, duke financuar forcat ushtarake dhe ndërtimin e kishave, pallateve, fortifikimeve dhe qyteteve të tjera. [58] Kërkesa për mallra luksoze nxiti prodhimin e bizhuterive të shtrenjta dhe mallrave fetare, duke lejuar eksportin e tyre, dhe një sistem i avancuar i kredisë dhe huadhënies mund të ketë qenë gjithashtu në vend. [60]

Marrëdhëniet e hershme të jashtme

Redakto

Zgjerimi i shpejtë i Rusisë në jug çoi në konflikt dhe marrëdhënie të paqëndrueshme me kazarët dhe fqinjët e tjerë në stepën pontike . [19] [29] Khazarët dominuan tregtinë nga stepat e Vollgës-Don në Krimenë lindore dhe Kaukazin verior gjatë shekullit të 8-të gjatë një epoke që historianët e quajnë ' Pax Khazarica ', [62] duke tregtuar dhe duke u bërë aleatë shpesh me Perandorinë Bizantine. kundër persëve dhe arabëve. Në fund të shekullit të 8-të, rënia e Kaganatit Göktürk i bëri Magjarët dhe Peçenegët, Ugrët dhe turqit nga Azia Qendrore, të migronin në perëndim në rajonin e stepës, [63] duke çuar në konflikt ushtarak, ndërprerje të tregtisë dhe paqëndrueshmëri brenda Khaganate Khazar. [19] Rusët dhe sllavët kishin bërë aleatë më parë me kazarët kundër sulmeve arabe në Kaukaz, por ata punuan gjithnjë e më shumë kundër tyre për të siguruar kontrollin e rrugëve tregtare. [59]

 
Rruga tregtare e Vollgës (e kuqe), " rruga nga varangët te grekët " (vjollcë) dhe rrugë të tjera tregtare të shekujve 8-11 (portokalli)

Perandoria Bizantine ishte në gjendje të përfitonte nga trazirat për të zgjeruar ndikimin e saj politik dhe marrëdhëniet tregtare, fillimisht me kazarët dhe më vonë me rusët dhe grupet e tjera që jetonin në Stepë.

Bizantinët themeluan themën e Khersonit, e njohur fillimisht si Klimata, në gadishullin e Krimesë në vitet 830 për tu mbrojtur nga sulmet që mund të vinin nga Rusët. Ata kthyen Khersonin në qytetin ndërlidhës tregtar dhe qendër diplomatike në Detin e Zi. at. Ata ndihmuan Kazarët dhe kthyen Khersonin nëëëëët Kevin stepë. [19] Bizantinët krijuan Temën e Khersonit, e njohur zyrtarisht si Klimata, në Krime në vitet 830 për t'u mbrojtur nga sulmet e Rusisë dhe për të mbrojtur dërgesat jetike të grurit që furnizonin Konstandinopojën. [53] Chersoni shërbeu gjithashtu si një lidhje kryesore diplomatike me kazarët dhe të tjerët në stepë, dhe u bë qendra e tregtisë së Detit të Zi. [64] Bizantinët i ndihmuan gjithashtu kazarët të ndërtonin një kështjellë në Sarkel në lumin Don për të mbrojtur kufirin e tyre veriperëndimor kundër inkursioneve nga emigrantët turq dhe rusët, dhe për të kontrolluar rrugët tregtare të karvanëve dhe portin midis lumenjve Don dhe Vollgë. [65]

Zgjerimi i Rusisë bëri presion të mëtejshëm ushtarak dhe ekonomik mbi kazarët, duke i privuar ata nga territori dhe tregtia. [29] Rreth vitit 890, Olegu zhvilloi një luftë në tokat e lumenjve Dniester të poshtëm dhe Dnieper me fiset Tivertsi dhe Ulichs, të cilët me gjasë po vepronin si vasalë të Magjarëve, duke bllokuar hyrjen e Rusisë në Detin e Zi. [59] Në 894, Magjarët dhe Peçenegët u tërhoqën në luftërat midis Bizantinëve dhe Perandorisë Bullgare . Bizantinët organizuan që Magjarët të sulmonin territorin bullgar nga veriu, dhe Bullgaria nga ana e saj i bindi peçenegët që të sulmonin Magjarët nga pjesa e pasme e tyre. [66] [67]

Të ngujuar, Magjarët u detyruan të migrojnë më tej në perëndim përmes maleve Karpate në fushën hungareze, duke i privuar kazarët nga një aleat i rëndësishëm. [66] [67] Migrimi i Magjarëve i lejoi Rusisë hyrjen në Detin e Zi, [59] dhe së shpejti ata filluan ekskursione në territorin Khazar përgjatë bregut të detit, deri në lumin Don dhe në rajonin e Vollgës së poshtme. Rusët po sulmonin dhe plaçkisnin në rajonin e Detit Kaspik që nga viti 864, [f] me ekspeditën e parë në shkallë të gjerë në 913, kur ata bastisën gjerësisht qytetet Baku, Gilan, Mazandaran dhe depërtuan në Kaukaz. [g] [59] [69] [70]

Ndërsa shekulli i 10-të përparonte, kazarët nuk ishin më në gjendje të merrnin haraç nga bullgarët e Vollgës dhe marrëdhëniet e tyre me bizantinët u përkeqësuan, pasi Bizanti u bë gjithnjë e më shumë aleat me Peçenegët kundër tyre. [71] Kështu, Peçenegët ishin të sigurt për të bastisur tokat e kazarëve nga baza e tyre midis lumenjve Vollga dhe Don, duke i lejuar ata të zgjeroheshin në perëndim. [19] Marrëdhëniet e Rusisë me Peçenegët ishin komplekse, pasi grupet në mënyrë alternative formuan aleanca me dhe kundër njëri-tjetrit. Peçenegët ishin nomadë që enden nëpër stepë duke rritur bagëti të cilat ata i tregtonin me Rusinë për mallra bujqësore dhe produkte të tjera. [29]

Tregtia fitimprurëse e Rusisë me Perandorinë Bizantine duhej të kalonte përmes territorit të kontrolluar nga Peçenegët, kështu që nevoja për marrëdhënie përgjithësisht paqësore ishte thelbësore. Peçenegët raportohet se ndihmuan Rusinë në fushatat e mëvonshme kundër bizantinëve, por në raste të tjera u bashkua me bizantinët kundër Rusisë. [72]

Marrëdhëniet Ruso-Bizantine

Redakto
 
Rusët në muret e Kostandinopojës (viti 860) nga Kronika Radziwiłł.

Pas sulmit rus në Kostandinopojë në vitin 860, Patriarku Bizantin Fotius dërgoi misionarë në veri për t'i kthyer rusët dhe sllavët në krishterim. Princi Rastislav i Moravisë i kishte kërkuar Perandorit që të siguronte mësues për të interpretuar shkrimet e shenjta, kështu që në vitin 863 vëllezërit Cirili dhe Metodi u dërguan si misionarë, për shkak të njohurive të tyre të gjuhës sllave. [56] [73]  [50] Sllavët nuk kishin gjuhë të shkruar, kështu që vëllezërit krijuan alfabetin glagolitik, që më vonë u zëvendësua nga ai cirilik (i zhvilluar në Perandorinë e Parë Bullgare ) dhe standardizuan gjuhën e sllavëve, më vonë e njohur si sllavishtja e vjetër kishtare .

Ata përkthyen pjesë të Biblës dhe hartuan kodin e parë civil sllav dhe dokumente të tjera, dhe gjuha dhe tekstet u përhapën në të gjithë territoret sllave, duke përfshirë Rusinë e Kievit.  Misioni i Kirilit dhe Metodit u shërbeu qëllimeve ungjillore dhe diplomatike, duke përhapur ndikimin kulturor bizantin në mbështetje të politikës së jashtme perandorake. [74]  Në vitin 867 Patriarku njoftoi se rusët kishin pranuar një peshkop, dhe në 874 ai flet për një "Arqipeshkëv të Rusisë". [53]

Marrëdhëniet midis rusëve dhe bizantinëve u bënë më komplekse pasi Olegu mori kontrollin mbi Kievin, duke reflektuar shqetësime tregtare, kulturore dhe ushtarake. [19] Pasuria dhe të ardhurat e Rusisë vareshin shumë nga tregtia me Bizantin. Konstandin Porfirogjeni përshkroi kursin vjetor të princave të Kievit, duke mbledhur haraç nga fiset në vars,i duke mbledhur produktin në një flotilje prej qindra varkash, duke i çuar ato poshtë Dnieper në Detin e Zi dhe duke lundruar në grykëderdhjen e Dniestër, delta e Danubit dhe më pas në Kostandinopojë. [29] [59] Në udhëtimin e tyre të kthimit ata sillnin pëlhura mëndafshi, erëza, verë dhe fruta. [53] [59]

Rëndësia e kësaj marrëdhënie tregtare çoi në veprime ushtarake kur u ngritën mosmarrëveshjet. Kronika Primare raporton se rusët sulmuan përsëri Kostandinopojën në vitin 907, ndoshta për të siguruar aksesin tregtar. Kronika lavdëron aftësinë ushtarake dhe mendjemprehtësinë e Olegut, një tregim i mbushur me detaje legjendare. [53] [59] Burimet bizantine nuk e përmendin sulmin, por një palë traktate në 907 dhe 911 përcaktuan një marrëveshje tregtare me Rusinë, [19] [75] kushtet që sugjeronin presion mbi bizantinët, të cilët dhanë lagjet dhe furnizimet e Rusisë për tregtarët e tyre dhe privilegjet e tregtisë pa taksa në Kostandinopojë. [53] [54]

Kronika ofron një përrallë mitike të vdekjes së Oleg. Një magjistar profetizon se vdekja e princit do të shoqërohej me një kalë të caktuar. Oleg e ka sekuestruar kalin dhe më vonë ai vdes. Oleg shkon për të vizituar kalin dhe qëndron mbi kufomë, duke u gëzuar se e kishte mbijetuar kërcënimin, kur një gjarpër e godet nga kockat e kalit, dhe së shpejti sëmuret dhe vdes. [59] [50] Kronika raporton se Princi Igor pasoi Olegun në 913, dhe pas disa konflikteve të shkurtra me Drevlianët dhe Peçenegët, pasoi një periudhë paqeje për më shumë se njëzet vjet. 

 
Hakmarrja e Princeshës Olga ndaj Drevlianëve, Kronika e Radziwiłł

Në vitin 941, Igori udhëhoqi një tjetër sulm të madh rus në Konstandinopojë, ndoshta për të drejtat tregtare përsëri. [53] Një marinë prej 10,000 anijesh, duke përfshirë aleatët Peçenegë, zbarkoi në bregun e Bitinisë dhe shkatërroi bregun aziatik të Bosforit. [52] Sulmi ishte në kohë të mirë, ndoshta për shkak të inteligjencës, pasi flota bizantine ishte e pushtuar nga arabët në Mesdhe dhe pjesa më e madhe e ushtrisë së saj ishte vendosur në lindje. Rusia dogji qytetet, kishat dhe manastiret, duke therur njerëzit dhe duke grumbulluar plaçkë. Perandori organizoi që një grup i vogël anijesh në pension të pajiseshin me hedhës grekë dhe i dërgoi të takonin rusët, duke i joshur ata të rrethonin kontigjentin përpara se të lëshonin zjarrin grek. [54]

Igori u kthye në Kiev i prirur për hakmarrje. Ai mblodhi një forcë të madhe luftëtarësh nga sllavët fqinjë dhe aleatët peçenegë dhe dërgoi për përforcime varangianësh nga "përtej detit". [54] [50] Në vitin 944 forca ruse përparoi përsëri mbi grekët, nga toka dhe deti, dhe një forcë bizantine nga Kherson u përgjigj. Perandori dërgoi dhurata dhe ofroi haraç në vend të luftës, dhe rusët pranuan. Në vitin 945 u dërguan të dërguar midis Rusisë, Bizantinëve dhe Bullgarëve dhe u përfundua një traktat paqeje . Marrëveshja u fokusua përsëri në tregti, por këtë herë me kushte më pak të favorshme për Rusinë, duke përfshirë rregullore të rrepta për sjelljen e tregtarëve rusë në Kherson dhe Konstandinopojë dhe dënime specifike për shkeljet e ligjit. [50]

Sviatosllavi

Redakto
 
Madrid Skylitzes, takim mes John Tzimiskes dhe Sviatoslav

Pas vdekjes së Igorit në 945, gruaja e tij Olga sundoi si regjente në Kiev derisa djali i tyre Sviatosllav arriti pjekurinë (rreth 963). [h] Sundimi i tij dhjetëvjeçar mbi Rusinë u shënua nga zgjerimi i shpejtë nëpërmjet pushtimit të kazarëve të stepës pontike dhe pushtimit të Ballkanit . Në fund të jetës së tij të shkurtër, Sviatosllavi krijoi për vete shtetin më të madh në Evropë, duke e zhvendosur përfundimisht kryeqytetin e tij nga Kievi në Pereyaslavets në Danub në vitin 969. 

Në kontrast me konvertimin e nënës së tij në krishterim, Sviatosllavi mbeti një pagan i vendosur. Për shkak të vdekjes së tij të papritur në një pritë në vitin 972, pushtimet e tij, në pjesën më të madhe, nuk u konsoliduan në një perandori funksionale, ndërsa dështimi i tij për të krijuar një trashëgimi të qëndrueshme çoi në një grindje vëllavrasëse midis djemve të tij, gjë që rezultoi në dy prej tre djemve të vrarë. 

Mbretërimi i Vladimirit dhe kristianizimi

Redakto
 
Rogneda i Polotsk, Vladimir I i Kievit dhe Izyaslav i Polotsk
 
Pagëzimi i Shën Princit Vladimir, nga Viktor Vasnetsov, në Katedralen e Shën Volodimirit

Rajoni i Kievit dominoi shtetin e Kievan Rus për dy shekujt e ardhshëm. Princi i madh ose duka i madh i Kievit kontrollonte tokat përreth qytetit dhe të afërmit e tij zyrtarisht si vartës sundonin qytetet e tjera dhe i paguanin haraç. Zeniti i fuqisë së shtetit erdhi gjatë mbretërimit të Vladimirit të Madh ( r. 980–1015 ) dhe Princit Jaroslav I i Urti ( r. 1019–1054 ). Të dy sundimtarët vazhduan zgjerimin e vazhdueshëm të Kievan Rus' që kishte filluar nën sundimin e Olegut. 

Edhe pse ndonjëherë i atribuohet vetëm Vladimirit, kristianizimi i Rusisë së Kievit ishte një proces i gjatë dhe i ndërlikuar që filloi përpara formimit të shtetit. [6] Qysh në shekullin e I të erës sonë, grekët në kolonitë e Detit të Zi u konvertuan në krishterim, dhe Kronika Primare madje regjistron legjendën e misionit të Apostullit Andrea në këto vendbanime bregdetare, si dhe bekimin e vendit të sotëm ditë Kiev. [6] Gotët migruan nëpër rajon në shekullin e 3-të, duke adoptuar krishterimin Arian në shekullin e 4-të, duke lënë pas kishat e shekullit të 4-të dhe të 5-të të gërmuara në Krime, megjithëse pushtimi Hunik i viteve 370 ndaloi kristianizimin për disa shekuj. [6] Disa nga princat dhe princeshat më të hershme të Kyivanit si Askold dhe Dir dhe Olha e Kievit thuhet se u konvertuan në krishterim, por Oleh i Urti, Ihori i Kievit dhe Svjatosllavi mbetën paganë. [6]

Vitet e arta

Redakto
 
Porta e Artë, Kiev

Jarosllavi, i njohur si "i Urti", luftoi për pushtet me vëllezërit e tij. Djali i Vladimirit të Madh ishte princ i Novgorodit në kohën e vdekjes së babait të tij në 1015. Më pas, vëllai i tij më i madh i mbijetuar, Svjatopolk i Mallkuari, sipas burimeve vendase, por jo të huaja,  vrau tre nga vëllezërit e tjerë të tij dhe mori pushtetin në Kiev. Jarosllavi, me mbështetjen aktive të Novgorodianëve dhe ndihmën e mercenarëve vikingë, mundi Svjatopolkun dhe u bë princi i madh i Kievit në 1019. [76] 

Megjithëse ai vendosi për herë të parë sundimin e tij mbi Kievin në vitin 1019, ai nuk kishte sundim të pakontestueshëm të gjithë Rusisë së Kievit deri në vitin 1036. Ashtu si Vladimir, Jarosllavi ishte ishte i etur për të përmirësuar marrëdhëniet me pjesën tjetër të Evropës, veçanërisht Perandorinë Bizantine. Mbesa e Yaroslav, Eupraxia, e bija e djalit të tij Vsevolod I, Princi i Kievit, ishte martuar me Henrikun IV, Perandorin e Shenjtë Romak . Jaroslav gjithashtu organizoi martesa për motrën dhe tre vajzat e tij me mbretërit e Polonisë, Francës, Hungarisë dhe Norvegjisë. 

Jarosllavi shpalli kodin e parë të ligjit sllavo-lindor, Russkaya Pravda ; ndërtoi Katedralen e Shën Sofisë në Kiev dhe Katedralen e Shën Sofisë në Novgorod ; patronizonte klerin dhe monastizmin vendas; dhe thuhet se ka themeluar një sistem shkollor. Djemtë e Jarosllavit zhvilluan Lavrën e madhe të Kievit Pechersk ( manastiri ), e cila funksionoi në Kievan Rusi si një akademi kishtare. 

Çështjet e trashëgimisë

Redakto

Sistemi jokonvencional i trashëgimisë së pushtetit nxiti urrejtje dhe rivalitet të vazhdueshëm brenda familjes mbretërore.  Familicidi u vendos shpesh për të marrë pushtetin dhe mund të gjurmohet veçanërisht gjatë kohës së Jaroslavici (djemve të Jaroslavit), kur sistemi i vendosur u anashkalua në vendosjen e Vladimir II Monomakh si Princi i Madh i Kievit. Pozicioni i Princit të Madh të Kievit u dobësua nga ndikimi në rritje i klaneve rajonale. 

 
Lindja e Krishtit, një ndriçim Kievan (ndoshta Galician) nga Psalteri Gertrude

Rënia e Kostandinopojës - një partner kryesor tregtar i Rusisë së Kievit - luajti një rol të rëndësishëm në rënien e Rusisë së Kievit. Rruga tregtare nga Varangët te Grekët, përgjatë së cilës mallrat lëviznin nga Deti i Zi (kryesisht Bizantin) përmes Evropës Lindore në Balltik, ishte një gur themeli i pasurisë dhe prosperitetit të Kievit. Këto rrugë tregtare u bënë më pak të rëndësishme pasi Perandoria Bizantine ra në fuqi dhe Evropa Perëndimore krijoi rrugë të reja tregtare për në Azi dhe Lindjen e Afërt. Ndërsa njerëzit mbështeteshin më pak në kalimin nëpër territoret e Rusisë së Kievit për tregti, ekonomia e Rusisë së Kievit vuajti. [77]

Sundimtari i fundit që mbajti një shtet të bashkuar ishte Mstisllavi i Madh. Pas vdekjes së tij në 1132, Rusia e Kievit ra në recesion dhe një rënie të shpejtë, dhe pasardhësi i Mstisllavit, Yaropolk II i Kievit, në vend që të fokusohej në kërcënimin e jashtëm të Kumanëve, u përfshi në konflikte me fuqinë në rritje të Republikës së Novgorodit . Në mars 1169, një koalicion i princërve vendas të udhëhequr nga Andrei Bogolyubsky i Vladimirit pushtoi Kievin . [78] Kjo ndryshoi perceptimin e Kievit dhe ishte dëshmi e fragmentimit të Rusisë së Kievit. [79] Nga fundi i shekullit të 12-të, shteti i Kievit u copëtua edhe më tej, në afërsisht dymbëdhjetë principata të ndryshme. [80]

Kryqëzatat sollën një ndryshim në rrugët tregtare evropiane që përshpejtuan rënien e Rusisë së Kievit. Në 1204, forcat e Kryqëzatës së Katërt plaçkitën Konstandinopojën, duke e bërë rrugën tregtare të Dnieperit margjinale. [13] Në të njëjtën kohë, Vëllezërit Livonian të Shpatës (të Kryqëzatave Veriore ) po pushtonin rajonin e Balltikut dhe po kërcënonin Tokat e Novgorodit . Njëkohësisht me të, Federata Rutenike e Rusisë së Kievit filloi të shpërbëhej në principata më të vogla me rritjen e dinastisë Rurik. Krishterimi ortodoks lokal i Rusisë së Kievit, ndërsa po luftonte për t'u vendosur në shtetin kryesisht pagan dhe duke humbur bazën e tij kryesore në Kostandinopojë, ishte në prag të zhdukjes. Disa nga qendrat kryesore rajonale që u zhvilluan më vonë ishin Novgorod, Chernigov, Halych, Kiev, Ryazan, Vladimir-upon-Klyazma, Volodimer-Volyn dhe Polotsk. 

 
Kufijtë e jargavanit: Mbretëria e Galicisë–Volhynia, një nga shtetet pasardhëse të Rusisë së Kievit

Pas pushtimit mongol të Kumanisë (ose Kipçakëve), shteti më në fund u shpërbë nën presionin e pushtimit mongol të Rusisë, duke e copëtuar atë në principata pasardhëse që paguanin haraç te Hordhia e Artë (e ashtuquajtura Zgjedha Tatare ). Pak para pushtimit mongol, Kievan Rus kishte qenë një rajon relativisht i begatë. Tregtia ndërkombëtare si dhe artizanët e aftë lulëzuan, ndërsa fermat e saj prodhonin mjaftueshëm për të ushqyer popullsinë urbane. Pas pushtimit të fundit të viteve 1230, ekonomia u shkatërrua dhe popullsia e saj ose u masakrua ose u shit në skllavëri; ndërsa punëtorët dhe artizanët e aftë u dërguan në rajonet e stepave të mongolëve. [81]

Në fund të shekullit të 15-të, Dukati i Madh Moskovit filloi të merrnte territoret e mëparshme të Kievit dhe u shpall pasardhës i vetëm ligjor i principatës së Kievit, sipas protokolleve të teorisë mesjetare të translatio imperii . 

Shoqëria

Redakto

Tokat e Rusisë së Kievit përbëheshin kryesisht nga pyje dhe stepa (shih stepën pyjore të Evropës Lindore dhe pyjet e përziera të Evropës Qendrore ), ndërsa lumenjtë kryesorë të saj buronin të gjithë në kodrat Valdai: Dnieper ( Belarusian , ukrainisht: Дніпро , rusisht: Днепр ), dhe kryesisht i populluar nga fise sllave dhe finlandeze . [32] Të gjitha fiset ishin gjahtarë-mbledhës deri në një farë mase, por sllavët ishin kryesisht bujqësi, duke rritur drithërat dhe të lashtat, si dhe duke rritur bagëtinë. [32] Përpara shfaqjes së shtetit të Kievit, këto fise kishin udhëheqësit dhe perënditë e tyre, dhe ndërveprimi midis fiseve shënohej herë pas here ose nga tregtia e mallrave ose nga betejat. [32] Mallrat më të vlefshme që tregtoheshin ishin skllevërit e robëruar dhe pëlhurat e leshit (zakonisht në këmbim të monedhave argjendi ose stolive orientale). [32] Nga fillimi i shekullit të 9-të, grupet e aventurierëve skandinavë të njohur si Varangianët dhe më vonë Rusët filluan të plaçkisnin fshatra të ndryshme (sllave) në rajon, më vonë duke nxjerrë haraç në këmbim të mbrojtjes kundër plaçkitjes nga varangët e tjerë. [32] Me kalimin e kohës, këto marrëdhënie të haraçit për mbrojtje u zhvilluan në struktura më të përhershme politike: zotërit e Rusisë u bënë princër dhe popullsia sllave nënshtetas të tyre. [32]

Ndryshimi i strukturës politike në shekullin e 11 solli zhvillimin e pashmangshëm të klasës së fshatarëve ose smerdëve. Smerd tishin njerëz të lirë pa tokë që gjetën punë duke punuar për paga në çifligjet që filluan të zhvilloheshin rreth vitit 1031, ndërsa vervi filloi të dominonte strukturën socio-politike. Smerdëve iu dha fillimisht barazia në kodin ligjor të Kievit; ata ishin teorikisht të barabartë me princin; kështu që ata gëzonin aq liri sa mund të pritet nga punëtorët krahu. Megjithatë, në shekullin e 13-të, ata ngadalë filluan të humbasin të drejtat e tyre dhe u bënë më pak të barabartë në sytë e ligjit. 

 
Rusi, 1015–1113

Referime

Redakto
  1. ^ Magocsi 2010, f. 55.
  2. ^ Martin 2009b, f. 1.
  3. ^ Plokhy 2006, f. 10.
  4. ^ Rubin, Barnett R.; Snyder, Jack L. (1998). Post-Soviet Political Order: Conflict and State Building. London: Routledge. fq. 93. As the capital of Kyivan Rus ... {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ "The Golden Age of Kyivan Rus´". gis.huri.harvard.edu (në anglisht). Marrë më 30 tetor 2022.
  6. ^ a b c d e Katchanovski etj. 2013.
  7. ^ "Ukraine – History, section "Kyivan (Kievan) Rus"". Encyclopedia Britannica (në anglisht). 5 mars 2020. Marrë më 2 korrik 2020.
  8. ^ Zhdan, Mykhailo (1988). "Kyivan Rus'". Encyclopedia of Ukraine. Marrë më 2 korrik 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ "Kievan Rus: Kombi nga i cili lulëzuan Rusia dhe Ukraina". Marrë më 2023-03-22.
  10. ^ John Channon & Robert Hudson, Penguin Historical Atlas of Russia (Penguin, 1995), p.14–16.
  11. ^ Bushkovitch 2011.
  12. ^ Paul Robert Magocsi, Historical Atlas of East Central Europe (1993), p.15.
  13. ^ a b "Civilization in Eastern Europe Byzantium and Orthodox Europe". occawlonline.pearsoned.com. 2000. Arkivuar nga origjinali më 22 janar 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Picková, Dana, O počátcích státu Rusů, in: Historický obzor 18, 2007, č.11/12, s. 253–261
  15. ^ Blöndal, Sigfús (1978). The Varangians of Byzantium. Cambridge University Press. fq. 1. ISBN 978-0-521-03552-1. Marrë më 2 shkurt 2014. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ a b Stefan Brink, 'Who were the Vikings?', in The Viking World, ed. by Stefan Brink and Neil Price (Abingdon: Routledge, 2008), pp. 4–10 (pp. 6–7).
  17. ^ "Russ, adj. and n."
  18. ^ Motsia, Oleksandr (2009). «Руська» термінологія в Київському та Галицько-Волинському літописних зводах ["Ruthenian" question in Kyiv and Halych-Volyn annalistic codes] (PDF). Arkheolohiia (1). doi:10.6084/M9.FIGSHARE.1492467.V1. ISSN 0235-3490. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ a b c d e f g h i j k l Magocsi 2010.
  20. ^ Melnikova, E. A.; Petrukhin, V. Ya.; Institute of World History of the Russian Academy of Sciences, red. (2014). Древняя Русь в средневековом мире: энциклопедия [Early Rus in the medieval world: encyclopedia]. Moscow: Ladomir. OCLC 1077080265. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Tolochko, A. P. (1999). "Khimera "Kievskoy Rusi"". Rodina (në rusisht) (8): 29–33.
  22. ^ Колесса, Олександер Михайлович (1898). Столїтє обновленої українсько-руської лїтератури: (1798–1898). Львів: З друкарні Наукового Товариства імені Шевченка під зарядом К. Беднарського. fq. 26. В XII та XIII в., в часі, коли південна, Київська Русь породила такі перли літературні ... (In the twelfth and thirteenth centuries, at a time when southern, Kyivan Rus' gave birth to such literary pearls ...) {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ Vasily Klyuchevsky, A History of Russia, vol. 3, pp. 98, 104
  24. ^ Oreletsky, Vasyl (1957). "The Leading Feature of Ukrainian Law" (PDF). The Ukrainian Review. 4 (3): 49. Marrë më 5 prill 2022. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ Sempruch, Justyna; Willems, Katharina; Shook, Laura (2006). Multiple Marginalities: An Intercultural Dialogue on Gender in Education Across Europe and Africa. Königstein: Helmer. the territory of Kyevan Rus {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ Wolynetz, Lubow K. (2005). The Tree of Life, The Sun, The Goddess: Symbolic Motifs in Ukrainian Folk Art. New York: Ukrainian Museum. fq. 22. early Kyevan Rus' princes {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  27. ^ Crawford, Ross (30 korrik 2021). "Joy as Coventry's Ukrainian Community Marks the Founding of the Church of St Volodymyr". Coventry Observer. Marrë më 28 tetor 2022. the Christianisation of 'Kyevan Rus' {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  28. ^ "Horod". Internet Encyclopedia of Ukraine. Marrë më 2023-01-24. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  29. ^ a b c d e f Martin 2004.
  30. ^ Carl Waldman & Catherine Mason, Encyclopedia of European Peoples (2006), p.415.
  31. ^ Logan 2005, f. 184.
  32. ^ a b c d e f g h Martin 2009b.
  33. ^ Elena Melnikova, 'The "Varangian Problem": Science in the Grip of Ideology and Politics', in Russia's Identity in International Relations: Images, Perceptions, Misperceptions, ed. by Ray Taras (Abingdon: Routledge, 2013), pp. 42–52.
  34. ^ Jonathan Shepherd, "Review Article: Back in Old Rus and the USSR: Archaeology, History and Politics", English Historical Review, vol. 131 (no. 549) (2016), 384–405 doi:10.1093/ehr/cew104 (p. 387), citing Leo S. Klejn, Soviet Archaeology: Trends, Schools, and History, trans. by Rosh Ireland and Kevin Windle (Oxford: Oxford University Press, 2012), p. 119.
  35. ^ Artem Istranin and Alexander Drono, "Competing historical Narratives in Russian Textbooks", in Mutual Images: Textbook Representations of Historical Neighbours in the East of Europe, ed. by János M. Bak and Robert Maier, Eckert.
  36. ^ "Kievan Rus". World History Encyclopedia. Marrë më 24 maj 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  37. ^ Nikolay Karamzin (1818). History of the Russian State. Stuttgart: Steiner. Arkivuar nga origjinali më 27 tetor 2020. Marrë më 22 mars 2023. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  38. ^ Sergey Solovyov (1851). History of Russia from the Earliest Times. Stuttgart: Steiner. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  39. ^ Nicholas V. Riasanovsky, A History of Russia, pp. 23–28 (Oxford Press, 1984).
  40. ^ Internet Encyclopedia of Ukraine Normanist theory
  41. ^ The Russian Primary Chronicle, Encyclopædia Britannica Online.
  42. ^ Riasanovsky, p. 25.
  43. ^ Riasanovsky, pp. 25–27.
  44. ^ David R. Stone, A Military History of Russia: From Ivan the Terrible to the war in Chechnya (2006), pp. 2–3.
  45. ^ Williams, Tom (28 shkurt 2014). "Vikings in Russia". blog.britishmuseum.org. The British Museum. Marrë më 15 janar 2021. Objects now on loan to the British Museum for the BP exhibition Vikings: life and legend indicate the extent of Scandinavian settlement from the Baltic to the Black Sea . . . {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  46. ^ Franklin, Simon; Shepherd, Jonathan (1996). The Emergence of Rus: 750–1200. Longman History of Russia. Essex: Harlow. ISBN 0-582-49090-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  47. ^ Fadlan, Ibn (2005). (Richard Frey) Ibn Fadlan's Journey to Russia. Princeton, NJ: Markus Wiener Publishers. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  48. ^ Gens quaedam est sub aquilonis parte constituta, quam a qualitate corporis Graeci vocant [.
  49. ^ Leo the Deacon, The History of Leo the Deacon: Byzantine Military Expansion in the Tenth Century (Alice-Mary Talbot & Denis Sullivan, eds., 2005), pp. 193–94.
  50. ^ a b c d e f Cross & Sherbowitz-Wetzor 1930.
  51. ^ a b Cross & Sherbowitz-Wetzor 1953.
  52. ^ a b c Ostrogorsky 1969.
  53. ^ a b c d e f g h i Majeska 2009.
  54. ^ a b c d Logan 2005.
  55. ^ The Life of St. George of Amastris describes the Rus' as a barbaric people "who are brutal and crude and bear no remnant of love for humankind."
  56. ^ a b Dimitri Obolensky, Byzantium and the Slavs (1994), p.245.
  57. ^ Martin 2009a, f. 37–40.
  58. ^ a b c d e Martin 2009a.
  59. ^ a b c d e f g h i Vernadsky 1973.
  60. ^ a b Walter Moss, A History of Russia: To 1917 (2005), p. 37.
  61. ^ Perrie, Maureen; Lieven, D. C. B.; Suny, Ronald Grigor (2006). The Cambridge History of Russia: Volume 1, From Early Rus' to 1689 (në anglisht). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-81227-6.
  62. ^ Victor Spinei, The Romanians and the Turkic Nomads North of the Danube Delta from the Tenth to the Mid-Thirteenth Century (2009), pp. 47–49.
  63. ^ Peter B. Golden, Central Asia in World History (2011), p. 63.
  64. ^ Angeliki Papageorgiou, "Theme of Cherson (Klimata)", Encyclopaedia of the Hellenic World (Foundation of the Hellenic World, 2008).
  65. ^ Kevin Alan Brook, The Jews of Khazaria (2006), pp. 31–32.
  66. ^ a b John V. A. Fine, The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century (1991), pp. 138–139.
  67. ^ a b Spanei (2009), pp. 66, 70.
  68. ^ B. N. Zakhoder (1898–1960). The Caspian Compilation of Records about Eastern Europe (online version) (in Russian).
  69. ^ Gunilla Larsson.
  70. ^ Cahiers du monde russe et soviétique, Volume 35, Number 4.
  71. ^ Moss (2005), p. 29.
  72. ^ Moss (2005), pp.29–30.
  73. ^ Saints Cyril and Methodius, Encyclopædia Britannica.
  74. ^ Obolensky (1994), pp..244–246.
  75. ^ John Lind, Varangians in Europe's Eastern and Northern Periphery, Ennen & nyt (2004:4).
  76. ^ "Yaroslav I (prince of Kiev) – Encyclopædia Britannica". Britannica.com. 22 maj 2014. Marrë më 7 gusht 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  77. ^ Thompson, John M. (John Means) (25 korrik 2017). Russia : a historical introduction from Kievan Rus' to the present. Ward, Christopher J., 1972– (bot. Eighth). New York, NY. fq. 20. ISBN 978-0-8133-4985-5. OCLC 987591571. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
  78. ^ Franklin, Simon; Shepard, Jonathan (1996), The Emergence of Russia 750–1200, Routledge, fq. 323–4, ISBN 978-1-317-87224-5 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  79. ^ Pelenski, Jaroslaw (1987). "The Sack of Kiev of 1169: Its Significance for the Succession to Kievan Rus'". Harvard Ukrainian Studies. 11: 303–316. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  80. ^ Kollmann, Nancy (1990). "Collateral Succession in Kievan Rus". Harvard Ukrainian Studies. 14: 377–387. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  81. ^ Halperin, Charles J. (1985). Russia and the Golden Horde : the Mongol Impact on Medieval Russian History (në anglisht). Bloomington: Indiana University Press. fq. 75–77. ISBN 978-0-253-35033-6.


Gabim referencash: Etiketat <ref> ekzistojnë për një grup të quajtur "lower-alpha", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="lower-alpha"/>

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Rusi_i_Kievit&oldid=2671708"