Wikipedia

COVID-19

sëmundje ngjitëse e shkaktuar nga SARS-CoV-2
(Përcjellë nga Sëmundja koronavirus 2019)

Sëmundja koronavirus 2019 (COVID-19) është një sëmundje infektive e shkaktuar nga sindromi i rëndë akut i frymëmarrjes koronavirus 2 (SARS-CoV-2).[1] Sëmundja është përhapur globalisht që nga viti 2019, duke rezultuar në pandeminë e COVID-19 (2020-2022).[2] Simptomat e zakonshme përfshijnë ethe, kollë dhe gulçim. Dhimbja e muskujve, prodhimi i pështymës dhe dhimbja e fytit janë simptoma më pak të zakonshme.[3][4] Ndërsa shumica e rasteve rezultojnë në simptoma të buta,[5] disa përparojnë në pneumoni dhe dështim shumë-organesh.[6] Vdekjet për një numër të rasteve të diagnostikuara vlerësohen në mes 1% dhe 5% por ndryshojnë sipas moshës dhe kushteve të tjera shëndetësore.[7][8]

COVID-19
Emra të tjerë
  • Sëmundja akute e frymëmarrjes 2019-nCoV
  • Wuhan coronavirus
  • "Coronavirus"
  • Në mediet sociale nganjëherë vetëm "Corona (Korona)"
Imazh mikroskopik i SARS-CoV-2
SpecialitetInfektologji, pneumologjia, Virologjia, epidemiologjia, emergency medicine Edit this on Wikidata
SimptomatEthe, kollitje, vështirësi në frymëmarrje
KomplikimetPneumonia, ARDS, Lëndim i veshkës
Shkaktar(ë)SARS-CoV-2
Metoda diagnoztifikueseTestim i transkriptimit të polimerazës, testim i imunitetit, CT scan
ParandalimiPastrimi i duarve, vënia e maskave, shmangia e kontakteve të afërta me njerëzit e infektuar
TrajtimiSipas simptomave dhe me mbështetje
Shpeshtësia16,296,635 raste të konfirmuara që nga 30 dhjetori 2019 - Gusht 2021
Vdekje649,662 (4.0% e rasteve)

Infeksioni përhapet nga një person tek të tjerët përmes stërkalave të pështymës apo nxjerrjes së frymës, që shpesh prodhohen gjatë kollitjes dhe teshtitjes. [9] [10] Koha nga ekspozimi deri në fillimin e simptomave është përgjithësisht midis 2 dhe 14 ditë, me një mesatare prej 5 ditësh. [11] [12] Metoda standarde e diagnozës është me anë të reaksionit të zinxhirit të polimerazës me transkriptim të kundërt (rRT-PCR) nga një shtupë nazofaringeale ose pllaka e fytit. Infeksioni gjithashtu mund të diagnostikohet nga një kombinim i simptomave, faktorëve të rrezikut dhe një skanimi i gjoksit që tregon veçoritë e pneumonisë. [13] [14]

Masat e rekomanduara për të parandaluar sëmundjen përfshijnë larjen e shpeshtë të duarve, ruajtjen e distancës nga njerëzit e tjerë dhe mos prekjen e fytyrës së dikujt. [15] Përdorimi i maskave rekomandohet për ata që dyshojnë se kanë virusin dhe kujdestarët e tyre por jo për publikun e gjerë. [16] [17] Nuk ka asnjë vaksinë ose trajtim specifik antiviral për COVID-19; menaxhimi përfshin trajtimin e simptomave, kujdesin mbështetës dhe masat eksperimentale. [18]

Organizata Botërore e Shëndetit (OBSH) ka shpallur shpërthimin e koronavirusit 2019-2020 një pandemi dhe një Urgjencë e Shëndetit Publik të Shqetësimit Ndërkombëtar (PHEIC). [19] [20] Dëshmi e transmetimit lokal të sëmundjes është gjetur në shumë vende në të gjashtë rajonet e OBSH-së . [21]

Shenjat dhe simptomat

Redakto

Ata që janë të infektuar me virus mund të jenë asimptomatikë ose të zhvillojnë simptoma të ngjashme me gripin që përfshijnë ethe, kollë dhe gulçim. [3] [22] [23] Diarreja dhe simptomat e sipërme të frymëmarrjes si teshtima, hundë rrufe ose dhimbja e fytit janë më pak të zakonshme. [24] Rastet mund të përparojnë në pneumoni, dështim të shumë organeve dhe vdekje te më të prekurit. [2] [6]

Periudha e inkubacionit varion nga 2 deri në 14 ditë, me një periudhë mesatare të inkubacionit nga 5 deri në 6 ditë, sipas Organizatës Botërore të Shëndetit (WHO). [25] [26] Koha mesatare nga fillimi deri në rikuperimin klinik për raste të buta është afërsisht 2 javë dhe është 3-6 javë për pacientët me sëmundje të rëndë ose kritike. Të dhënat paraprake sugjerojnë që periudha kohore nga fillimi deri në zhvillimin e sëmundjes së rëndë, përfshirë hipoksinë, është 1 javë. Në mesin e pacientëve që kanë vdekur, koha nga fillimi i simptomave deri në rezultatin varion nga 2-8 javë. [27]

Është vërejtur se fëmijët kanë simptoma më të buta sesa të rriturit. [28]

Shkalla e simptomave [29]
Simptomat Përqindja
Ethe 87.9%
Kolle e thate 67.7%
Lodhje 38.1%
Prodhimi i pështymës 33.4%
Gulçimi 18.6%
Dhimbje muskulore ose dhimbje në nyje 14.8%
Dhimbje të fytit 13.9%
Dhimbje koke 13.6%
Të dridhura 11.4%
Nauze ose të vjella 5.0%
Ngjeshja e hundës 4.8%
Diarre 3.7%
Haemoptysis 0.9%
Kongjestioni konjuktiv 0.8%

Shkaktari

Redakto

Sëmundja është shkaktuar nga virusi i rëndë i sindromës akute të frymëmarrjes koronavirus 2 (SARS-CoV-2), i referuar më parë si novel koronavirus 2019 (2019-nCoV). [30] Kryesisht përhapet midis njerëzve përmes pikave të frymëmarrjes nga kollitjet dhe teshtitjet . [10]

Mushkëritë janë organet më të prekura nga COVID-19 sepse virusi akseson qelizat pritëse përmes enzimës ACE2, e cila është më e bollshme në qelizat alveolare të tipit II të mushkërive. Virusi përdor një glikoproteinë të veçantë sipërfaqësore, të quajtur "spike", për t'u lidhur me ACE2 dhe ndërhyn qelizën pritëse. [31] Dendësia e ACE2 në secilin ind lidhet me ashpërsinë e sëmundjes në atë ind dhe disa kanë sugjeruar që zvogëlimi i aktivitetit ACE2 mund të jetë mbrojtës, [32] [33] megjithëse një pamje tjetër është se rritja e ACE2 duke përdorur barna bllokues të receptorëve të Angiotensin II mund të jetë mbrojtës dhe që këto hipoteza duhet të testohen. [34] Ndërsa sëmundja alveolare përparon dështimi i frymëmarrjes mund të zhvillohet dhe vdekja mund të pasojë. ACE2 mund të jetë gjithashtu rruga që virusi të sulmojë zemrën duke shkaktuar lëndime akute të zemrës. Njerëzit me gjendje kardiovaskulare ekzistuese kanë prognozë më të dobët. [35]

 
Simptomat e COVID-19

Virusi mendohet të ketë një origjinë shtazore. [36] Është transmetuar për herë të parë te njerëzit në Wuhan, Kinë, në nëntor ose dhjetor 2019, dhe burimi kryesor i infeksionit u bë konsumimi i kafshëve të egra, nga ku u mor dhe virusi, e më pas vazhdoi transmetimi njeri-tek-njeri në fillim të janarit të vitit 2020. [37] [38] Më 14 mars 2020, lajmet kineze njoftoi se rasti i parë i konfirmuar i sëmundjes COVID-19, shkaktuar nga SARS-cov-2 virus, ka qenë në një pacient 55-vjeçar në provincën Hubei, dhe është raportuar në një gazetë kineze më 17 nëntor 2019. Deri më sot (15 Mars 2020), 67,790 raste dhe 3,075 vdekje nga virusi janë raportuar në provincën Hubei; një shkallë fataliteti në raste (CFR) prej 4.54%. [39]


 
Pamje e kujdesit intensiv për pacientin me COVID-19


Parandalimi

Redakto

Për shkak se një vaksinë kundër SARS-CoV-2 nuk pritet të bëhet e disponueshme deri më 2021, [40] një pjesë kryesore e menaxhimit të pandemisë COVID-19 është duke u përpjekur të ulë kulmin e epidemisë, i njohur si rrafshim i kurbës së epidemisë . [41] Kjo ndihmon në zvogëlimin e rrezikut të tejkalimit të shërbimeve shëndetësore dhe siguron më shumë kohë për të zhvilluar një vaksinë dhe trajtim.

Masat parandaluese për të zvogëluar shanset e infeksionit në vendet me një shpërthim të sëmundjes janë të ngjashme me ato të publikuara për koronaviruset e tjera: qëndroni në shtëpi, shmangni udhëtimet dhe aktivitetet publike, lani duart me sapun dhe ujë të nxehtë sa më shpesh, praktikoni higjienë të mirë të frymëmarrjes dhe shmangni prekjen e syve, hundët ose gojën, me duar të palara. [42] [43] Strategjitë e distancës sociale synojnë të zvogëlojnë kontaktin e personave të infektuar me grupe të mëdha duke mbyllur shkollat dhe vendet e punës, duke kufizuar udhëtimin dhe duke anuluar tubimet masive.

Larja e duarve

Redakto
Shiko gjithashtu: Larja e duarve

Qendrat për Kontrollimin dhe Parandalimin e Sëmundjeve rekomandojnë larjen e duarve rregullisht me sapun për të paktën 20 sekonda, veçanërisht pasi të shkoni në tualet, para se të hani, dhe pas shtrëngimit të hundës, kollitjes ose teshtitjes. Nëse sapuni nuk është i disponueshëm, atëherë rekomandohet çdo larëse dore me të paktën 60% alkool. [42] OBSH këshillon individët që të mos prekin sytë, hundën ose gojën me duar të palara. [43] Duhet të shmanget edhe pështymja në vendet publike. [44]

 
Organizata Botërore e Shëndetit për SARS-CoV-2 rekomandon përdorimin e dezinfektuesve, të cilët kanë të paktën 69% të përmbajtjes bazë të alkoolit në përbërjen e tyre, në parandalimin e përhapjes së tij.

Masat tjera

Redakto

Sipas OBSH-së, përdorimi i maskave rekomandohet vetëm nëse një person kollitet ose teshtitet ose kur dikush kujdeset për dikë me një infeksion të dyshuar. [45] Për të parandaluar transmetimin e virusit, Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (SHBA) rekomandojnë që personat e infektuar të qëndrojnë në shtëpi përveç që të marrin kujdesin e duhur mjekësor, telefononi përpara se të vizitoni një ofrues të kujdesit shëndetësor, të vishni një maskë për fytyrën kur ekspozoheni ndaj një individi ose vendndodhjeje të një infeksion të dyshuar, mbuloni kollën dhe teshtitjet me një faculetë ose leckë, lani rregullisht duart me sapun dhe ujë dhe shmangni ndarjen e sendeve personale shtëpiake. [46] [47] [42]

Përhapja

Redakto
Pandemia e koronavirusit 2019–20 nga shteti dhe territori
Vendet Raste Vdekje Shërime
157 225,252 9,276 85,826
SHBA 522000 20086 28600
Kinë 80,928 3,245 70,420
Itali 153000 19500 32500
Iran 18,407 1,284 5,710
Spanjë 17,395 803 1,107
Gjermani 13,744 42 113
Francë 9,134 264 602
Korea e Jugut 8,565 91 1,947
Zvicër 3,438 33 15
Britani 2,626 103 65
Hollandë 2,468 77 –
Austria 1,843 5 9
Belgjia 1,795 21 31
Norvegjia 1,716 7 1
Suedia 1,231 10 15
Danimarkë 1,206 6 –
Japoni 923 32 191
Malajzi 900 2 75
Portugali 785 3 3
Kanada 727 9 11
Australia 709 6 46
Republika Çeke 631 0 3
Brazil 529 4 2
Izrael 529 0 12
Katar 452 0 4
Greqi 418 5 14
Finlandë 400 0 10
Pakistan 384 2 13
Irlandë 366 2 5
Singapor 345 0 124
Luksemburg 335 4 0
Islandë 330 0 5
Polandë 325 5 13
Indonezia 309 25 15
Sllovenia 286 1 0
Romania 277 0 25
Tailandë 272 1 42
Estonia 267 0 1
Arabia Saudite 238 0 8
Filipine 217 17 8
Egjipt 210 6 32
Hong Kong 208 4 98
Rusia 199 0 5
Turkqi 191 2 0
India 173 4 20
Irak 164 12 41
Ekuador 155 3 0
Africa Jugore 150 0 0
Peru 145 0 1
San Marino 144 14 4
Emiratet e Bashkuara Arabe 140 0 31
Armenia 122 0 1
Meksikë 118 0 4
Panama 109 1 0
Taivan 108 1 26
Sllovakia 105 0 0
Kolumbia 102 0 1
Kroacia 99 1 5
Argjentina 97 3 3
Serbia 97 0 1
Bullgaria 94 3 0
Latvia 86 0 1
Uruguaj 79 0 0
Vietnam 76 0 16
Algjeria 75 7 32
Brunei 73 0 0
Hungari 73 1 2
Kosta Rika 69 1 0
Shqipëri 64 2 0
Qipro 58 0 0
Andora 53 0 1
Siri Lanka 53 0 3
Bjellorusia 51 0 5
Malta 48 0 2
Palestina 47 0 0
Bosnja e Herzegovina 45 0 2
Kazakhistan 44 0 0
Maqedonia 43 0 1
Gjeorgjia 40 0 1
Oman 39 0 13
Kambodia 37 0 1
Lithuania 36 0 1
Moldova 36 1 1
Senegal 36 0 2
Venezuela 36 0 0
Azerbaijxhan 34 1 10
Tunisia 29 0 1
Litenshtein 28 0 0
Zerlanda e Re 28 0 0
Uzbekistan 23 0 0
Afghanistan 22 0 1
Qipro Verior 20 0 0
Bangladesh 18 1 3
Makau 17 0 10
Ukraina 16 2 0
Bolivia 15 0 0
Xhamaika 15 1 2
Kamerun 13 0 0
Maldives 13 0 0
Kosovë 13 0 0
Kuba 11 1 0
Paraguaj 11 0 0
Monako 9 0 0
Guatemala 8 1 0
Mali i Zi 8 0 0
Nigeria 12 0 1
Kenia 7 0 0
Ethiopia 6 0 0
Mongolia 6 0 0
Seishells 6 0 0
Tanzania 6 0 0
Barbados 2 0 0
Liberia 2 0 0
Mauritania 2 0 0
Namibia 2 0 0
Santa Luçia 2 0 0
Sudan 2 1 0
Zambia 2 0 0
Bahamas 1 0 0
Republika e Afrikës Qendrore 1 0 0
Republika e Kongo 1 0 0
El Salvador 1 0 0
Fixhi 1 0 0
Gujnea 1 0 0
Nepal 1 0 1
Somalia 1 0 0
Vatikan 1 0 0

Prognoza

Redakto

Shumë prej atyre që vdesin nga COVID-19 kanë edhe parakushte ekzistuese, përfshirë hipertensionin, diabetin dhe sëmundjet kardiovaskulare. [48] Në një studim të rasteve të hershme, koha mesatare nga shfaqja e simptomave fillestare deri në vdekje ishte 14 ditë, me një gamë të plotë nga 6 deri në 41 ditë. [49] Në një studim të Komisionit Kombëtar të Shëndetit (NHC) të Kinës, burrat kishin një vdekje prej 2.8% ndërsa gratë kishin një normë vdekjeje prej 1.7%. [50] Te personat nën moshën 50 vjeç rreziku i vdekjes është më pak se 0.5%, ndërsa tek ata mbi moshën 70 vjeç është më shumë se 8%. Asnjë vdekje nuk kishte ndodhur në njerëz nën moshën 10 vjeç, (deri më 26 shkurt 2020). Disponueshmëria e burimeve mjekësore dhe socioekonomia e një rajoni gjithashtu mund të ndikojnë në vdekshmërinë. [51]

Shkalla e vdekshmërisë së rasteve (%) sipas moshës dhe vendit
Mosha 80+ 70-79 60-69 50-59 40-49 vjeç 30-39 20-29 10-19 0-9
Kina që nga 11 shkurt [52] 14.8 8.0 3.6 1.3 0.4 0.2 0.2 0.2 0.0
Italia që nga 9 Mars [53] 13.2 6.4 2.5 0.2 0,1 0.0 0.0 0.0 0.0
Koreja e Jugut që nga 12 Mars [54] 8.2 4.8 1.4 0.4 0,1 0,1 0.0 0.0 0.0

Vaksina

Redakto

Rezultatet përfundimtare të testeve për vaksinën e koronavirusit të zhvilluar nga firma gjermane BioNTech dhe partneri amerikan Pfizer treguan se ajo kishte një normë efikasiteti prej 95%, bënë të ditur të dyja firmat farmaceutike të mërkurën. Kjo bazohet në teste dymujore, që siguruan gjithashtu të dhëna me vlerë për sigurinë e vaksinës.

Rezultatet e fundit erdhën në përfundim të fazës së tretë të testimit të vaksinës. Të dyja kompanitë thanë më tej se ato e kanë përmbushur piketën e sigurisë të kërkuar nga Administrata Amerikane e Ushqimit dhe Medikamenteve të SHBA. Ato tani planifikojnë të kërkojnë zyrtarisht "brenda ditësh" nga rregullatori amerikan të lejojë përdorimin emergjent të vaksinës. Të dyja firmat farmaceutike gjithashtu thanë se ato ia kanë dërguar të dhënat e testimit të vaksinës rregullatorëve të tjerë në Evropë, Britani të Madhe dhe Kanada.

Artikulli kryesor: Vaksina për COVID-19


Trajtimi

Redakto

Keshilla te pergjithshme: [55] [56]

Masat higjenike si mbajtja e maskave, respektimi i distances me te pakten 1,5 m largësi dhe densinfektimi i rregullt i duarve janë tre masat kryesore te parandalimit të infektsionit. Ndjekja dhe izolimi gjithsej14 ditë i rasteve te infektuara përbën një hap tjetër në parandalimin e përhapjes së virusit SARS-CoV-2. Gjithashtu këshillohet vaksinimi sezonal kundra influencës si dhe vaksinimi kundra pneumokokeve. Aktualish nuk ka evidencë shkencore që perdorimi barnave antiinflamatore si përshëmbull Aspirina tn cojnë në përkeqësimin e gjendjes së pacientit. Keshillohet thithja e avullit të ujit të kryposur ose Salbutamolit për hapjen e rrugëve të frymarrjes. Marrja e statinave për pacientet me komorbiditete kardiovaskulare mund të ulin numrin e te shtruarve ne reanimacion. Marrja e imunsupresanteve e rrit resikun e një infeskioni të rendë. Marrja e antibiotikeve ështe arsyeshme vetëm në rastin e një infeksioni bakterial.


Trajtimi specifik i COVID 19: [55][56]

Glukokortikoidet: (P.sh. Deksametazon 6 mg/ditë për maksimalisht 10 ditë ose pas mbarimit të terapisë me oksigjen, pa nevoje ulje dose ne mënyre te shkallëzuar). Glukokorikoidet janë terapi standarte te pacientet me COVID-19 që u duhet të marrin oksigjen. Këta pacientë duhen monitoruar për shkak të rrezikut të infeksioneve bakteriale apo rritjes së nivelit të sheqerit. Remdesevir si monoterapi (P.sh. Dita e pare 200 mg dhe 4 ditet e tjera 100 mg nepermjet eneve te gjakut) ka avantazhe vetëm në 7 ditet e parat e infeksionit. Nëqoftese në momentin që pacienti tesohet positiv dhe kërkon oksigjen, atëherë terapia me Remdesivir nuk ka më efekt. Plasma rekovaleshente, Azithromycina, Remdesivir plus baricitinib, Vitamina D3, Hydroxychloroquin, Anakinra, Ivermectin, Tocilizumab, Lopinovir/Ritonavir nuk këshillohen për shkak se disavantazhet i mbikalojnë avantazhet. Casirivimab/Imdevimab është një kokteil antitrupash në fazën studimore me rezultate shumë premtuese.


Trajtimi me oksigjen: [55][56]

Trajtimi me oksigjen ka për qëllim mbajtje konstante te saturimit te gjakut me oksigjen mbi 90%. Matja e saturimit të gjakut është një nga masat më kryesore për mbikqyrjen e sëmundjes për pacientët me marrje fryme. Kjo keshillë është për rrethet mjekesore: Nëqoftese një pacient e ka Kuocientin e Horowitz-it (PaO2/FiO2 = 100-300 mmHg), atëherë këshillohet mbikqyrja në pavionin e reanimacionit. Shkallët e zëvendësimit të oksigjenit janë:

a.      Dhënie oksigjeni nëpërmjet kanulave te hundës deri në 6 L

b.      Dhënie oksigjeni me maskë deri në 15 L

c.      Dhënie e oksigjenit me fluks te lartë (Airvo)

d.      Frymëmarrja artificiale jo invasive (Variable Positive Airway Pressure)

e.      Frymëmarrja artificiale invasive me intubim (p.sh. Biphasic Positive Airway Pressure ose synchronized intermittent mandatory ventilation)

f.       ECMO (extracorporeal membrane oxygenation)


Trajtimi i mpiksjes se gjakut: [55][56]

Duke qenë se mpiksja e gjakut është një fenomen që paraqitet shpesh te pacientet me COVID-19, ajo merr nje pjese te rendesishme te trajtimit specifik. Trajtimi me dose parandaluese: (p.sh. Enoxaparin 40 mg/ditë s.c.): këshillohet tek të gjithe pacientet që e kane te nevojshme shtrimin ne spital, apo kerkojnë terapi me oksigjen në shtëpi. Trajtimi me gjysëm dose terapike: (p.sh. Enoxaparin 40 mg s.c. 2x dite): keshillohet te pacientet me rreziqet e poshtepermendura:

a.      Mbipesha (BMI > 35 kg/m2)

b.      Trombozë në historikun mjekesor

c.      Tendencë për Tromboembolizëm

d.      Trajtim në pavion reanimacioni

e.      D-dimere te ngritura > 2 herë te normës

Trajtimi me dosë të plotë (p.sh. Enoxaparin kg KG mg s.c. 2x dite, Rivaroxaban 20 mg 1x dite) këshillohet vetëm në raste të siguruara tromboembolizimi dhe kur behët terapi me ECMO.


Shih edhe

Redakto

Referime

Redakto
  1. ^ "Naming the coronavirus disease (COVID-19) and the virus that causes it". World Health Organization (WHO). Arkivuar nga origjinali më 28 shkurt 2020. Marrë më 28 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ a b Hui DS, I Azhar E, Madani TA, Ntoumi F, Kock R, Dar O, etj. (shkurt 2020). "The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health – The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China". Int J Infect Dis. 91: 264–66. doi:10.1016/j.ijid.2020.01.009. PMID 31953166. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ a b "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Symptoms". Centers for Disease Control and Prevention. United States. 10 shkurt 2020. Arkivuar nga origjinali më 30 janar 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ "Q&A on coronaviruses (COVID-19)". World Health Organization (WHO). Marrë më 11 mars 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Wang, Vivian (5 mars 2020). "Most Coronavirus Cases Are Mild. That's Good and Bad News". The New York Times (në anglisht).
  6. ^ a b "Q&A on coronaviruses". World Health Organization (WHO). Arkivuar nga origjinali më 20 janar 2020. Marrë më 27 janar 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ "Wuhan Coronavirus Death Rate". www.worldometers.info. Arkivuar nga origjinali më 31 janar 2020. Marrë më 2 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ "Report 4: Severity of 2019-novel coronavirus (nCoV)" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 10 shkurt 2020. Marrë më 10 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ "Q&A on coronaviruses". World Health Organization (WHO). 11 shkurt 2020. Arkivuar nga origjinali më 20 janar 2020. Marrë më 24 shkurt 2020. The disease can spread from person to person through small droplets from the nose or mouth which are spread when a person with COVID-19 coughs or exhales ... The main way the disease spreads is through respiratory droplets expelled by someone who is coughing. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ a b "2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV)". Centers for Disease Control and Prevention. 11 shkurt 2020. Arkivuar nga origjinali më 7 mars 2020. Marrë më 18 shkurt 2020. The virus is thought to spread mainly from person-to-person ... through respiratory droplets produced when an infected person coughs or sneezes. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ "Symptoms of Novel Coronavirus (2019-nCoV)". www.cdc.gov. 10 shkurt 2020. Arkivuar nga origjinali më 30 janar 2020. Marrë më 11 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Velavan TP, Meyer CG (mars 2020). "The COVID-19 epidemic". Tropical Medicine & International Health. n/a (n/a): 278–80. doi:10.1111/tmi.13383. PMID 32052514. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Jin YH, Cai L, Cheng ZS, Cheng H, Deng T, Fan YP, etj. (shkurt 2020). "A rapid advice guideline for the diagnosis and treatment of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) infected pneumonia (standard version)". Military Medical Research. 7 (1): 4. doi:10.1186/s40779-020-0233-6. PMC 7003341. PMID 32029004. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ "CT provides best diagnosis for COVID-19". ScienceDaily. 26 shkurt 2020. Marrë më 2 mars 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ "Advice for public". World Health Organization (WHO). Arkivuar nga origjinali më 26 janar 2020. Marrë më 25 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ CDC (11 shkurt 2020). "2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV)". Centers for Disease Control and Prevention. Arkivuar nga origjinali më 14 shkurt 2020. Marrë më 15 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ "Advice for public". World Health Organization (WHO). Arkivuar nga origjinali më 26 janar 2020. Marrë më 15 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)". Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 15 shkurt 2020. Arkivuar nga origjinali më 26 shkurt 2020. Marrë më 20 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ "Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV)". World Health Organization (WHO). Arkivuar nga origjinali më 31 janar 2020. Marrë më 11 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ "Hundreds of evacuees to be held on bases in California; Hong Kong and Taiwan restrict travel from mainland China". The Washington Post. 6 shkurt 2020. Arkivuar nga origjinali më 7 shkurt 2020. Marrë më 11 shkurt 2020. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ World Health Organization (mars 2020). "Coronavirus disease 2019 (‎COVID-19)‎: situation report, 47". {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Chen N, Zhou M, Dong X, Qu J, Gong F, Han Y, etj. (shkurt 2020). "Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study". Lancet (në anglisht). 395 (10223): 507–13. doi:10.1016/S0140-6736(20)30211-7. PMID 32007143.
  23. ^ Hessen, Margaret Trexler (27 janar 2020). "Novel Coronavirus Information Center: Expert guidance and commentary". Elsevier Connect. Arkivuar nga origjinali më 30 janar 2020. Marrë më 31 janar 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, etj. (shkurt 2020). "Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China". Lancet. 395 (10223): 497–506. doi:10.1016/S0140-6736(20)30183-5. PMID 31986264. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ World Health Organization (19 shkurt 2020). "Coronavirus disease 2019 (‎‎COVID-19)‎‎: situation report, 29". {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ "Q&A on coronaviruses (COVID-19): How long is the incubation period for COVID-19?". World Health Organization (WHO). Arkivuar nga origjinali më 20 janar 2020. Marrë më 26 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  27. ^ "Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19); 16-24 February 2020" (PDF). who.int. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  28. ^ "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)". Centers for Disease Control and Prevention (në anglisht). 11 shkurt 2020. Marrë më 2 mars 2020.
  29. ^ World Health Organization. "Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)" (PDF): 11–12. Marrë më 5 mars 2020. {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  30. ^ Gorbalenya, Alexander E. (11 shkurt 2020). "Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus – The species and its viruses, a statement of the Coronavirus Study Group". BioRxiv (preprint). doi:10.1101/2020.02.07.937862. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  31. ^ Letko M, Marzi A, Munster V (2020). "Functional assessment of cell entry and receptor usage for SARS-CoV-2 and other lineage B betacoronaviruses". Nature Microbiology: 1–8. doi:10.1038/s41564-020-0688-y. PMID 32094589. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  32. ^ Zhang H, Penninger JM, Li Y, Zhong N, Slutsky AS (mars 2020). "Angiotensin-converting enzyme 2 (ACE2) as a SARS-CoV-2 receptor: molecular mechanisms and potential therapeutic target". Intensive Care Medicine. doi:10.1007/s00134-020-05985-9. PMID 32125455. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  33. ^ Xu H, Zhong L, Deng J, Peng J, Dan H, Zeng X, etj. (shkurt 2020). "High expression of ACE2 receptor of 2019-nCoV on the epithelial cells of oral mucosa". International Journal of Oral Science. 12 (1): 8. doi:10.1038/s41368-020-0074-x. PMC 7039956. PMID 32094336. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  34. ^ Gurwitz D (mars 2020). "Angiotensin receptor blockers as tentative SARS‐CoV‐2 therapeutics". Drug Development Research. doi:10.1002/ddr.21656. PMID 32129518. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  35. ^ Zheng YY, Ma YT, Zhang JY, Xie X (mars 2020). "COVID-19 and the cardiovascular system". Nature Reviews Cardiology. doi:10.1038/s41569-020-0360-5. PMID 32139904. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  36. ^ Zhou P, Yang XL, Wang XG, Hu B, Zhang L, Zhang W, etj. (23 janar 2020). "Discovery of a novel coronavirus associated with the recent pneumonia outbreak in humans and its potential bat origin". bioRxiv (preprint). doi:10.1101/2020.01.22.914952. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  37. ^ "The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19) – China, 2020" (PDF). China CDC Weekly. 2. 20 shkurt 2020. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 18 shkurt 2020. Marrë më 19 shkurt 2020 – nëpërmjet unpublished master. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  38. ^ Heymann DL, Shindo N (shkurt 2020). "COVID-19: what is next for public health?". Lancet. 395 (10224): 542–45. doi:10.1016/S0140-6736(20)30374-3. PMID 32061313. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  39. ^ Walker, James (14 mars 2020). "China Traces Cornovirus To First Confirmed Case, Nearly Identfying 'Patient Zero'". Newsweek (në anglisht). Marrë më 14 mars 2020.
  40. ^ Grenfell, Rob (17 shkurt 2020). "Here's Why It's Taking So Long to Develop a Vaccine for the New Coronavirus". Science Alert. Arkivuar nga origjinali më 28 shkurt 2020. Marrë më 26 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  41. ^ Anderson, Roy M; Heesterbeek, Hans; Klinkenberg, Don; Hollingsworth, T Déirdre (mars 2020). "How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic?". The Lancet. doi:10.1016/S0140-6736(20)30567-5. A key issue for epidemiologists is helping policy makers decide the main objectives of mitigation – eg, minimising morbidity and associated mortality, avoiding an epidemic peak that overwhelms health-care services, keeping the effects on the economy within manageable levels, and flattening the epidemic curve to wait for vaccine development and manufacture on scale and antiviral drug therapies. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  42. ^ a b c Centers for Disease Control (3 shkurt 2020). "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Prevention & Treatment" (në anglishte amerikane). Arkivuar nga origjinali më 15 dhjetor 2019. Marrë më 10 shkurt 2020.
  43. ^ a b "Advice for Public". Arkivuar nga origjinali më 26 janar 2020. Marrë më 10 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  44. ^ M, Serena Josephine (2020-02-14). "Watch out! Spitting in public places too can spread infections". The Hindu (në anglisht). Marrë më 2020-03-12.
  45. ^ "When and how to use masks". World Health Organization (WHO) (në anglisht). Marrë më 8 mars 2020.
  46. ^ "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Prevention & Treatment" (në anglisht). 2020-03-10.
  47. ^ Centers for Disease Control and Prevention (11 shkurt 2020). "What to do if you are sick with 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV)" (në anglishte amerikane). Arkivuar nga origjinali më 14 shkurt 2020. Marrë më 13 shkurt 2020.
  48. ^ "WHO Director-General's statement on the advice of the IHR Emergency Committee on Novel Coronavirus". World Health Organization (WHO) (në anglisht).
  49. ^ Wang W, Tang J, Wei F (prill 2020). "Updated understanding of the outbreak of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in Wuhan, China". Journal of Medical Virology. 92 (4): 441–47. doi:10.1002/jmv.25689. PMID 31994742. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  50. ^ "Coronavirus Age, Sex, Demographics (COVID-19)". www.worldometers.info. Arkivuar nga origjinali më 27 shkurt 2020. Marrë më 26 shkurt 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  51. ^ Ji Y, Ma Z, Peppelenbosch MP, Pan Q (shkurt 2020). "Potential association between COVID-19 mortality and health-care resource availability". Lancet Global Health. doi:10.1016/S2214-109X(20)30068-1. PMID 32109372. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  52. ^ http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51
  53. ^ "Cosa dice il nuovo rapporto dell'Istituto Superiore di Sanità sul coronavirus" [What the new report of the Istituto Superiore di Sanità says about coronavirus]. Il Post (në italisht). 2020-03-11. Marrë më 2020-03-12.
  54. ^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 29 shkurt 2020. Marrë më 15 mars 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  55. ^ a b c d "UpToDate: Evidence-based Clinical Decision Support". www.wolterskluwer.com (në anglisht). Marrë më 2021-05-16.
  56. ^ a b c d Empfehlungen zur stationären Therapie von Patienten mit COVID-19, AWMF S3-Leitlinie
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=COVID-19&oldid=2712112"