|
[[Skeda:Evo Morales.jpg|parapamje|200px|Evo Morales (2009)]]
'''Juan Evo Morales Ayma''' u lind më [[26 tetor]] [[1959]] në Isallawi, në [[Kantonet e Bolivisë|Kantonin]] [[Kantoni Orinoca|Orinoca]] në departementin [[Oruro (Departament)|Oruro]], [[Bolivi]] dhe është që nga [[22 janar|22 janari]]i [[2006]] [[Lista e presidentëve të Bolivisë|president i Bolivisë]]. Ai i përket etinisëetnisë [[Populli ajmara|ajmara]]. Është udhëheqës i partisë [[socializmi|sozialistesocialiste]] boliviane [[Lëvizja për socializëm (Bolivi)|Lëvizja për socializëm]] (shkurt ''MAS'') si dhe i lëvizjes për të drejtat e [[Cocalero|bujqve të bimës Koka]].
Evo Morales i fitoi zgjedhjet e parakohshme për president, më [[18 dhjetor]] [[2005]], me 53.7% të votave; <ref>[http://www.democracynow.org/2008/8/12/bolivian_president_evo_morales_wins_critical Bolivian President Evo Morales Wins Critical Referendum on His Presidency], ''Democracy Now!'', August 12, 2008</ref><ref>Zaa Nkweta, [http://www.coha.org/morales-wins-referendum-but-opposition-hits-back/ Morales wins referendum but opposition hits back], ''Council on Hemispheric Affairs'', 26 Aug 2008</ref> duke u bërë presidenti i parë [[Popujt indigjenë|indigjen]] që drejtonte njenjë shtet, pikërisht Bolivinë. Në zgjedhjet për president në dhjetor të vitit 2009 u rizgjodh president me 63% të votave.<ref>[http://www.guardian.co.uk/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory Guardian.co.uk -– Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections] Retrieved on 18 December 2009</ref>
Shenja dalluese të Morales janë ''pulovra Chompa'' dhe ''xhaketa Chamarra'', e hedhur jo rregullsihtrregullisht mbi supe. Këto janë veshje tradicionale të indigjenëve dhe ai i mban për të theksusrtheksuar rrëenjetrrënjët e tij indigjene edhe në rastet e takimeve ndërkombëtare, që në fillimit e karrierës së tij si president.
Kritik i politikës së jashtme të [[SHBA|Shteteve të Bashkuara]] dhe përfshirjes së [[korporata|korporatave]] në [[Amerika Latine|Amerikën latine]], ai ka qënë aleat i ngushtë i qeverive socialiste të [[Hugo Çavez]] në Venezuelë dhe [[Fidel Kastro]]s në Kubë. Në tetor të vitit 2009 Morales mori nga [[Organizata e Kombeve të Bashkuara|Asambleja e Përgjithshme e Kobeve të Bashkuara]] titullin "World Hero of Mother Earth".<ref>{{cite news| url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=342574&CategoryId=14919 | work=Latin American Herald Tribune | title=Morales Named "World Hero of Mother Earth" by UN General Assembly | accessdate=November 15, 2010}}</ref> ▼
▲Kritik i politikës së jashtme të [[SHBA|Shteteve të Bashkuara]] dhe përfshirjes së [[korporata |korporatave]] ve në [[Amerika Latine|Amerikën latine]], ai ka qënëqenë aleat i ngushtë i qeverive socialiste të [[Hugo Çavez]] it në Venezuelë dhe [[Fidel Kastro]]s në Kubë. Në tetor të vitit 2009 Morales mori nga [[Organizata e Kombeve të Bashkuara|Asambleja e Përgjithshme e KobeveKombeve të Bashkuara]] titullin "World Hero of Mother Earth".<ref>{{cite news| url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=342574&CategoryId=14919 | work=Latin American Herald Tribune | title=Morales Named "World Hero of Mother Earth" by UN General Assembly | accessdate=November 15, 2010}}</ref>
== Rinia dhe shkollimi ==
Morales e kaloi rininë e tij nenë [[Oruro (Departamento)|Departamento Oruro]] nenë [[Altiplano]] nenë njenjë [[varfëri]] ekstremisht tetë madhe. KaterKatër nga vellezeritvëllezërit etije tij vdiqen nevdiqën në vitete vitet e hershme tetë riniserinisë. Ai vjen nga njenjë familje [[Aymara (Volk)|Aymara]] nga njenjë fshat i vogelvogël [[Orinoca]] nenë pjesenpjesën boliviane tetë [[Altiplano]]. Shpesh kishte per te dhe vellezerit dhe motrat vetme tre here ne dite suppen e misrit per te ngrene. Gjatë koheskohës sesë shkollesshkollës Morales punonte nenë njenjë [[furrë buke]] dhe shiste embelsiraembëlsira nenë shkollen,shkollën tetë cilencilën e ndoqi deri nenë klasenklasën e gjashtegjashtë. Në fundjavë, ai luante gjithashtu në një grup të muzikës në mënyrë për të fituar jetesën e tij. Kur acari shkaerroishkatërroi përsëri të gjithë të korrat, babai i tij vendosi të shkojë në [[Yungas]]. Por duke qene se si vend ishte përtej mundësive të familjes së tij, ai qendroiqëndroi nga viti 1978 në [[Provinz Chapare|Chapare]], qendra boliviane e kultivimit të kokas. PasPasi Morales kishte përfunduar [[Streitkräfte Boliviens|përfundoi shërbimin e tij ushtarak]], ai shkoi përsëri në Chapare.
== Karriera politike ==
Morales morri me kohekohë gjithmonegjithmonë e memë tepertepër pergjegjesipërgjegjësi nenë ''Sindicato'', ku jeta u organizua në komunitete fshatare . Atje u mblodh para, sipër tetë themindërtuar [[taksa]],per te ndertuar [[shkolla]], [[Straßenbau|rruge]]rrugë dhe stacione [[shëndetësore]]. I riu Evo u zgjodh me ne fund ''Dirigente'' (drejtues ) i sindicatos sesë tij, memë venonevonë edhe Dirigente edhe te njesise tjeter tetë asajnjësisë qendrore tetë quajtur, ''Central''.
Morales ishte qe nga viti 1993 parlamentar, si fillim per ''Izquierda Unida''.<ref name="Goedeking">Goedeking 2000: 91</ref>
Në vitet nëntëdhjetë ai themeloi me shokët IPSP (Instrumenti Politik për Sovranitetin e Popujve). Pasi gjykata e zgjedhjeve kishte penguar në mënyrë të përsëritur një pranim të partisë në zgjedhje, ata morën me MAS (Movimento al Socialismo) emrin e njenjë partie, qeqë ishte pak perparapërpara shperberjesshpërbërjes sesë saj. FaleFalë kesajkësaj liste kjo parti mund itë temerrte marrepjesë pjese nenë zgjedhje dhe tetë futen nenë parlament. Morales mundi tetë fitojefitojë në ne zonenzonën Chapare mbeme mbi 60% perqind tetë votave dhe tetë kalonte si kandidat direkt serisht nenë parlament.<ref name="Goedeking" />
Ne nendornëntor tetë 2007 Evo Morales mori nga [[Universidad Autónoma de Santo Domingo]] njenjë titull [[Doktor Nderi]] si mirenjohjemirënjohje perpër jetenejetën e tirtij si luftetarluftëtar perpër permiresimepërmirësime sociale.<ref>{{Cite web |url=http://www.dominicantoday.com/app/article.aspx?id=25969 |title=Dominican university honors Bolivian president |accessdate=6 mars 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071107010443/http://www.dominicantoday.com/app/article.aspx?id=25969 |archivedate=7 nëntor 2007 |url-status=dead }}</ref>
=== Zgjedhjet 2002 ===
NeNë janar tetë 2002 iu hoq e drejta e pranisepranisë ne kongressnë kongres, me gjasegjasë për teshkak shkakuttë te njenjë padije perpër terrorizemterrorizëm nenë lidhje me ngjarjet nenë [[Sacaba]] kunderkundër asgjesimitasgjësimit tetë plote tetë bimës [[Cocastrauch|bimessë se kokes]]kokës, nenë ketekëtë rast u vranevranë katerkatër fshatrefshatar qeqë kultivonin kokan dhe tre ushtareushtarë dhe njenjë ushtar dhe njenjë oficer policie. ▼
Morales njoftoi kandidaturën e tij për [[president]] dhe [[zgjedhjet e kongresit]] në vijim permë 27. qershorinqershor. NeNë mars 2002 përjashtimi i Morales nga Kongresi u shpall jokushtetues, e megjithatemegjithatë ai nuk e pretendoi prezenceneprezencën e tij nenë kongres, parasepara tese mbrohejtë mbahej kongresi i ri me 4 gusht. Partia e tij fitoi njenjë pjesmarrjepjesëmarrje shumeshumë tetë ngushtengushtë me kater perqind4% nenë zgjedhjet epergjithshmee përgjithshme, por i perdoripërdori burimet e saj të pakta, perpër tetë kryer një fushatë zgjedhore me shume fantazi, e cila ushtroi një tërheqje e madhe. Partia e tij ndryshoi menyrenmënyrën e qendrimitshpenzimit tradicional tetë mjeteve per për fushatat zgjedhore , kugjatë shperndaheshinsë cilave shpërndaheshin [[T-Shirt]]e , kapele bejsbolli, [[kalendar]]e dhe „konfetti“ të tjera politike. Në Ne njenjë spot televiziv tetë diskutueshemdiskutueshëm doli njenjë vajzevajzë indigjene , qeqë i mesontemësonte masat , qeqë tetë ndiqnin [[ndërgjegjen]] dhe jo urdheraturdhrat e „Bosë“ve„Bosëve“ tetë tyre perpër rastin e zgjedhjeve. MAS-i morri njenjë [[pagesashumë kostosh perpër zgjedhje ]] memë tetë vogel sesa se 200.000 [[US-Dollar]], qeqë morri cdoçdo parti politike. ▼▲Ne janar te 2002 iu hoq e drejta e pranise ne kongress , me gjase te shkakut te nje padije per terrorizem ne lidhje me ngjarjet ne [[Sacaba]]kunder asgjesimit te plote te [[Cocastrauch|bimes se kokes]], ne kete rast u vrane kater fshatre qe kultivonin kokan dhe tre ushtare dhe nje ushtar dhe nje oficer policie.
ResentimentetPakënaqësitë kundërndaj amabasadoritambasadorit tetë ShBASHBAA-së nenë Bolivi [[Manuel Rocha]] , MAS- i i publikoi njenë një pllakat tetë madh nenë tetë gjithëgjitha qytetet boliviane me njenjë foto tetë madhe tetë Morales nenë mes ku shkruhej me shkronja tetë medhamëdha: '' „Boliviane„Bolivianë: Ju vendosni. Kush qeverisqeverisë? Rocha oseapo zerizëri i popullt.“'' Pllakati pati njenjë ndikim tetë madh – u desh që të shtypeshin me qindarqindra mijeramijëra më tepër sesa ishin planifikuar. ▼▲Morales njoftoi kandidaturën e tij për [[president]] dhe [[zgjedhjet e kongresit]] në vijim per 27. qershorin. Ne mars 2002 përjashtimi i Morales nga Kongresi u shpall jokushtetues, e megjithate ai nuk e pretendoi prezencene e tij ne kongres, parase te mbrohej kongresi i ri me 4 gusht. Partia e tij fitoi nje pjesmarrje shume te ngushte me kater perqind ne zgjedhjet epergjithshme, por i perdori burimet e saj të pakta, per te kryer një fushatë zgjedhore me shume fantazi, cila ushtroi një tërheqje e madhe. Partia e tij ndryshoi menyren e qendrimit tradicional te mjeteve per fushatat zgjedhore, ku shperndaheshin [[T-Shirt]]e , kapele bejsbolli, [[kalendar]]e dhe „konfetti“ të tjera politike. Ne nje spot televiziv te diskutueshem doli nje vajze indigjene, qe i mesonte masat, qe te ndiqnin [[ndërgjegjen]] dhe jo urdherat e „Bosë“ve te tyre per rastin e zgjedhjeve. MAS-i morri nje [[pagesa kostosh per zgjedhje]] me te vogel sesa 200.000 [[US-Dollar]], qe morri cdo parti politike.
TeTë gjithegjithë kandidatetkandidatët e BoliviseBolivisë nga partitepartitë neoliberale qeqë sundonin refuzuan, të diskutonin me Morales si njenjë kandidat tetë njenjë partie tetë [[pakice]]s. Në qershor Morales deklaroi nenë media , qeqë ai poashtu ka po aq pak interes perpër njenjë diskutim publik me ta: ''„I vetmi , me të cilin unë dua të diskutoj , është ambasadori Rocha – unë preferoj , të flas me pronarin e cirkut nenë vend që të flas me kllounëtklounët.“'' ▼▲Resentimentet kundër amabasadorit te ShBA ne Bolivi [[Manuel Rocha]], MAS-i publikoi nje pllakat te madh ne te gjithë qytetet boliviane me nje foto te madhe te Morales ne mes ku shkruhej me shkronja te medha: ''„Boliviane: Ju vendosni. Kush qeveris? Rocha ose zeri i popullt.“'' Pllakati pati nje ndikim te madh – u desh që të shtypeshin me qindar mijera më tepër sesa ishin planifikuar.
Pak diteditë perparapërpara zgjedhjeve , nenë njenjë fjalim nenë pranine epraninë e ish -presidentit bolivian [[Jorge Quiroga]] , ish -ambasadori Rocha deklaronte para zgjedhesvezgjedhësve boliviane , që , në rast se do të zgjidhnin Morales, ShbaSHBA do të tërhiqte ndihmën prëpër zhvillim dhe do të mbyllte tregjet për Bolivinë. Pa mëdyshje Indígenasit zgjodhën , veçanërisht nenë Departamentos indigjene të Altiplano, partinepartinë e Morales në mënyrë masive, që i siguroi një kuotë prej 20,94 përqind të votave, që i bëri të ishte vetmvetëm pak pikë mbas partisë fituese. Më vonë Morales shkruante që fitorja e MAS erdhi si pasojë e ambasadorit amerikan: ''„Çdo vërejtje , që Rocha bënte kundra nesh, na ndihmoi , të bëheshim më të fortë dhe e bëri të zgjohej ndërgjegjiandërgjegjja e popullit.“'' ▼▲Te gjithe kandidatet e Bolivise nga partite neoliberale qe sundonin refuzuan, të diskutonin me Morales si nje kandidat te nje partie te [[pakice]]s. Në qershor Morales deklaroi ne media, qe ai poashtu ka po aq pak interes per nje diskutim publik me ta: ''„I vetmi, me të cilin unë dua të diskutoj, është ambasadori Rocha – unë preferoj, të flas me pronarin e cirkut ne vend që të flas me kllounët.“''
Për shkak te një refuzimitë refuzimit për nje kompromis nga anaai, egjë tij (gje qeqë u pa nga disa si një mungesë arsyeje ) u përjshtuan , Morales dhe MAS-i iu tyrepërjashtua nga koalicioni , që në fund të fundit përcaktonte , kush bëhet president: [[Gonzalo Sánchez de Lozada]]. MAS-i i drejtuar nga Morales doli si partia më e fortefortë e opozitës nenë kongres. Edhe përkrahësit e tyre më të zjarrtë u desh të pranonin se ky ishte rezultati më i mirë i mundshëm që mund të hamndësohejhamendësohej. Shumë besuan se Morales dhe partia e tij ende nuk kanë qenë të pjekur mjaftueshëm për të qeverisur një vend modern kapitalist. Morales u kritikua , sepse nuk kishte njenjë program të qartë; vetëm diçka ishte e qartë, kundër cilatcilave gjeravegjërave ishte kundër, por ende mbetet e paqartepaqartë, cilat janë alternativat e tij. Morales i kushtonte pak vëmendje përformës formen esë atëhershme të qeverisjes mbisë demokracinë parlamentare tetë atij lloji, që e mbante perpër të rrezikuar ,nga [[korrupsioni]] i brendshëm dhe të maniëulueshmemanipulueshëm nga jashtë. Parë nga pikëpajapikëpamja e tij , Bolivia ka nevojë për fshatarët e vegjelvegjël improvizues para së gjithash , dhe autonomieautonomi, barazi shansesh dhe pjesë në tokë dhe truall. ▼▲Pak dite perpara zgjedhjeve ne nje fjalim ne pranine e e ish presidentit bolivian [[Jorge Quiroga]] ish ambasadori Rocha deklaronte para zgjedhesve boliviane, që , në rast se do të zgjidhnin Morales, Shba do të tërhiqte ndihmën prë zhvillim dhe do të mbyllte tregjet për Bolivinë. Pa mëdyshje Indígenasit zgjodhën , veçanërisht ne Departamentos indigjene të Altiplano, partine e Morales në mënyrë masive, që i siguroi një kuotë prej 20,94 përqind të votave, që i bëri të ishte vetm pak pikë mbas partisë fituese. Më vonë Morales shkruante që fitorja e MAS erdhi si pasojë e ambasadorit amerikan: ''„Çdo vërejtje, që Rocha bënte kundra nesh, na ndihmoi, të bëheshim më të fortë dhe e bëri të zgjohej ndërgjegjia e popullit.“''
=== KundërshtiraKundërshtia për çeshtjetçështjet e gazit (2003 deri 2005) === ▼▲Për shkak te një refuzimi për nje kompromis nga ana e tij (gje qe u pa nga disa si një mungesë arsyeje) u përjshtuan Morales dhe MAS-i i tyre nga koalicioni , që në fund të fundit përcaktonte, kush bëhet president: [[Gonzalo Sánchez de Lozada]]. MAS-i i drejtuar nga Morales doli si partia më e forte e opozitës ne kongres. Edhe përkrahësit e tyre më të zjarrtë u desh të pranonin se ky ishte rezultati më i mirë i mundshëm që mund të hamndësohej. Shumë besuan se Morales dhe partia e tij ende nuk kanë qenë të pjekur mjaftueshëm për të qeverisur një vend modern kapitalist. Morales u kritikua, sepse nuk kishte nje program të qartë; vetëm diçka ishte e qartë, kundër cilat gjerave ishte kundër, por ende mbetet e paqarte, cilat janë alternativat e tij. Morales i kushtonte pak vëmendje për formen e atëhershme të qeverisjes mbi demokracinë parlamentare te atij lloji, që e mbante per të rrezikuar ,nga [[korrupsioni]]i brendshëm dhe të maniëulueshme nga jashtë. Parë nga pikëpaja e tij Bolivia ka nevojë për fshatarët e vegjel improvizues para së gjithash autonomie, barazi shansesh dhe pjesë në tokë dhe truall.
Kur konfederata e sindikatave boliviane COB shpalli një [[grevë etë përgjithshme ]] pa kufi më 29. shtator 2003 si përgjigje për vdekjen e shtatë demostruesve, që ndodhënndodhi nga përplasja me forcat ushtarake për çështjen e gazit bolivaian, Morales dhe MAS vendosnvendosën të marrin pjesë ,dhe vihetvihen në lëvizje për të marrjen e pushtetit në zgjedhjet rajonale të vitit 2004. ▼
Si edhe [[Venezuela]], Bolivia ka pasuri të mëdha të [[gazit natyror]]. Megjithatë , vlerësohet që Bolivia në të njëjtën kohë është si shtëpia e tetë varfrvevarfërve të subkontinentit – një gjëndje,gjendje për të cilën shumë bëjnë përgjegjës shfrytëzimitshfrytëzimin tëe burimeve të tyre natyrore nga korporatat e huaja: Privatizimiprivatizimi i nxjerrjes së gazit natyror nenë vitet 1990 nga Banka Boterore dhe IWF IMF nën rejtimindrejtimin e SHBA u bë kusht për ndihmën për zhvillim dhe miratimin e kredive. ▼▲=== Kundërshtira për çeshtjet e gazit (2003 deri 2005) ===
Meqë industria e nxjerrjes së gazit në thelb përbëhej kryesisht nga punëtorë të shkolluar të huaj emigrantë, aktualisht kultivimi i coca (lexo:koka) mbetet i vetmi burim i rëndësishëm i të ardhurave për njerëzit indigjenë të cilët përbëjnë rreth 70 për qind të popullsisë. Meqë nga ky produkt është një kulturë tradicionale bolivianboliviane e bujqësisë, e cila gjithashtu mund të përpunohet në [[kokaina]]kokainë, coca qëndron nën presionin gjithnjëegjithnjë në rritje të SHBA për të rregulluar dhe e kufizuar tregtinë e saj. Si rezultat i kësaj, fermerët ndjehen të inkriminuar dhe pjesë të mëdha të popullsisë të privuar nga mundësitë e tyre për zhvillim. ▼▲Kur konfederata e sindikatave boliviane COB shpalli një [[grevë e përgjithshme]] pa kufi më 29.shtator 2003 si përgjigje për vdekjen e shtatë demostruesve,që ndodhën nga përplasja me forcat ushtarake për çështjen e gazit bolivaian, Morales dhe MAS vendosn të marrin pjesë ,dhe vihet në lëvizje për të marrjen e pushtetit në zgjedhjet rajonale të vitit 2004.
▲Si edhe [[Venezuela]], Bolivia ka pasuri të mëdha të [[gazit natyror]]. Megjithatë vlerësohet që Bolivia në të njëjtën kohë është si shtëpia e te varfrve të subkontinentit – një gjëndje, shumë bëjnë përgjegjës shfrytëzimit të burimeve të tyre natyrore nga korporatat e huaja: Privatizimi i nxjerrjes së gazit natyror ne vitet 1990 nga Banka Boterore dhe IWF nën rejtimin e SHBA u bë kusht për ndihmën për zhvillim dhe miratimin e kredive.
MAS kërkonte [[të ardhura nga miniera]]t në një shumë prej 50 përqind nga koncernet e naftës dhe gazit, për të bërërbërë tetë mundur pjesëmarrjen e popullsisë të varfëruar të fshatrave në pasurinë e lëndvelëndëve të para të Bolivisë. ''„Çfarë llogjike ka një biznes për vendin tonë, në senëse negocion Repsol-Bolivia me Repsol-Argjentina ? Nuk ka llogjikë“'', kështu pra u prononcua Morales për gazetën argjentinase ''Página 12''. Sipërmarrësit aktivë ndërkombëtarë të gazit në Bolivi [[BG Group]] britanik, [[Total (Unternehmen)|Total]]iTotali francez, [[Repsol YPF]] spanjollo- argjentinaseargjentinas dhe [[Petrobrás]] braziliane kërcënuan me largim dhe me [[kompensime per dëme]]. ▼▲Meqë industria e nxjerrjes së gazit në thelb përbëhej kryesisht nga punëtorë të shkolluar të huaj emigrantë, aktualisht kultivimi i coca(lexo:koka) mbetet i vetmi burim i rëndësishëm i të ardhurave për njerëzit indigjenë të cilët përbëjnë rreth 70 për qind të popullsisë. Meqë nga ky produkt është një kulturë tradicionale bolivian e bujqësisë, e cila gjithashtu mund të përpunohet në [[kokaina]], coca qëndron nën presionin gjithnjëe në rritje të SHBA për të rregulluar dhe e kufizuar tregtinë e saj. Si rezultat i kësaj, fermerët ndjehen të inkriminuar dhe pjesë të mëdha të popullsisë të privuar nga mundësitë e tyre për zhvillim.
Konseguenca është një valë ndërgjegjesimi antikartele dhe antineoliberalizmit si sistem, i cili në dhjetëvejçarët e fundit gjen eho ne ne nje mase gjithmone ne rritje eedhe ne sisitemin politik.
▲MAS kërkonte [[të ardhura nga miniera]]t në një shumë prej 50 përqind nga koncernet e naftës dhe gazit, për të bërër te mundur pjesëmarrjen e popullsisë të varfëruar të fshatrave në pasurinë e lëndve të para të Bolivisë. ''„Çfarë llogjike ka një biznes për vendin tonë, në se negocion Repsol-Bolivia me Repsol-Argjentina ? Nuk ka llogjikë“'', kështu pra u prononcua Morales për gazetën argjentinase ''Página 12''. Sipërmarrësit aktivë ndërkombëtarë të gazit në Bolivi [[BG Group]] britanik, [[Total (Unternehmen)|Total]]i francez, [[Repsol YPF]] spanjollo-argjentinase dhe [[Petrobrás]] braziliane kërcënuan me largim dhe me [[kompensime per dëme]].
{{Gjuha shqipe}}
=== Tërheqja e Mesas dhe zgjedhjet e parakohshme 2005 ===
Për shkak të presionit të përkrahësve të MAS, që protestonin dhe me bllokimet e rrugëve dhe [[demostrata]]ve kundër presidentit në detyrë [[Carlos Mesa]] , ai e shpalli [[dorëheqje]]n e tij më 6. mars të 2005 .
DoreheqjaDorëheqja e Mesas u miratua nga [[Congreso Nacional (Bolivien)|KongressKongresi]] memë 9. mars 2005 nenë menyremënyrë unanime. NeNë tetë njejtennjëjtën mbledhje njenjë shumiceshumicë parlamentare votoi perpër njenjë pakt social, i cili parapaparapau shtesenshtesën mbi 32 perqindpërqind mbi kuotat e financimeve një nje shteseshtesë me 18 perqindpërqind. MAS i Moralesit votoi kunderkundër ketijkëtij pakti nenë parlament; pasuesit e Morales shkuan memë tej me bllokadenbllokadën kunderkundër MesaMesas. PerPër pasojepasojë Mesa shpalli me më 7. qershor 2005 sërishtsërish dorëheqjen e tij,shpalli kërkimin për një konsensus se në një atmosferë të nxehtë politike nga bllokadat ishte e pamundur dhe bënë thirrje për zgjedhje të reja . Partia e Moralesit kerkoi ne te kundert emërimin sipas kushtetutës vendin e tretë pasues të gjyqit suprem per president te republikes.
NachdemPasi derPresidenti Präsidenti desGjykatës Oberstensë GerichtsLartë [[Eduardo Rodríguez]] Übergangspräsidentu gewordenbë warpresident i përkohshëm, setzteai ercaktoi dendatën Wahltermine aufzgjedhjeve denpër 18. Dezemberdhjetor 2005 fest. SchonNë imvotimin erstene Wahlgang errangparë, Evo Morales diefitoi absolutenjë Mehrheitshumicë derabsolute të Stimmenvotave (54 Prozentpërqind). BeiKur seineru Vereidigungbetua ammë 22. Januarjanar 2006, derparaprirë indigenenga religiöseceremonitë Zeremonienfetare vorausgegangen warenautoktone, riefai erbëri dazuthirrje auf,për „500"fundin Jahree Diskriminierungdiskriminimit zu500 beenden“vjeçar". PerNë postin e zvpresidentitzv. presidentit Morales emeroiemëroi [[Álvaro García Linera]].
== Periudha në pushtet ==
=== Vitet e para ===
[[Skeda:Evomorales-cropped.jpg|parapamje|Morales i veshur me një [[Chompa]],që aitë cilën e mban mbas zgjedhjes se tij edhe nenë rastet zyrtare.]]
Në fillim të majit 2006 Morales drejtoi si pjesë e plotësimit tetë premtimeve zgjedhore [[shtetëzimi]]nen e sektorit të gazit natyror dhe naftënaftës në Bolivi. ErAi erließlëshoi einnjë Dekret,dekret dasqë diedetyron ausländischenkompanitë Gesellschaftene verpflichtet,huaja ihretë gesamteparaqesin Produktionskettetë innerhalbgjithë vonzinxhirin sechse Monatentyre dertë staatlichenprodhimit Ölgesellschafttek zukompania unterstellenshtetërore e naftës brenda gjashtë muajve. WeitereShtetëzime Verstaatlichungentë sindmëtejshme ishië njoftuar. Evo Morales thotë se ai e sheh [[Fidel Castro]] si një "simbol të ndryshimit në një Amerikë të re të angekündigtJugut".
Nach eigenen Aussagen betrachtet Evo Morales [[Fidel Castro]] als „Symbol für den Wandel zu einem neuen Südamerika“.
Mandati presidencial në Bolivi është pesë vjet dhe nuk mund të vazhdohet. Në një intervistë me revistën "Politique Internationale" në pranverën e vitit 2006, megjithatë, Morales tregoi se po mendonte të ndryshonte kushtetutën.
Die Amtszeit des Präsidenten in Bolivien beträgt fünf Jahre und kann nicht direkt im Anschluss verlängert werden. In einem Interview mit der Zeitschrift „Politique Internationale“ deutete Morales im Frühjahr 2006 allerdings an, eine Verfassungsänderung zu erwägen.
Në korrik të2006të 2006 Morales filloi me përgatitjet për reformën e kushtetutës. DieseKjo strebtekërkoi einenjë Verstaatlichungshtetëzim dertë Bodenschätzeburimeve natyrore, derhekurudhave Eisenbahndhe und der Industrieindustrisë, einenjë Reformreformë destë derzeitsistemit liberalaktual geprägtenekonomik Wirtschaftssystemsliberal, einereformën Landreforme undtokës diedhe Schaffungkrijimin einese laizistischennjë Staatsshteti laik (Abschaffungheqja dere Staatsreligion)fesë anshtetërore).
=== Autonomie-KontroversePolemika e autonomisë dhe referendumi 2008 ===
EinNjë zentralerpikë Diskussionspunktqendrore ware diediskutimit Frageishte nachçështja dere zukünftigenformës Staatsform:së währendardhshme të qeverisjes: inndërsa dennë vierkatër östlichendepartamentet Departamentoslindore destë [[BolivienBolivia #Innenpolitische Spannungentensione të brendshme politike („Media"Media Luna“Luna") |„Media Luna“"Media Luna"]] (Beni, Pando, Santa Cruz unddhe Tarija) diepopullsia Bevölkerungishte diepër Einführungfutjen einere föderalennjë Staatsstrukturstrukture mitshtetërore regionalerfederale Autonomieme verlangtautonomi rajonale, lehntenbanorët diee Einwohnerpesë indepartamenteve denperëndimore fünfnë westlichen Departamentos im Hochlandmalësitë (Chuquisaca, Cochabamba, Oruro, La Paz unddhe Potosí) Autonomiebestrebungenhodhën poshtë përpjekjet për abautonomi.
NachdemPas sichdepartamenteve imtë Verlauf"Media desLuna" JahresEvo 2008Morales diera Departamentosdakord destë „Mediambajë Luna“një inreferendum [[Bolivien#Innenpolitischembi Spannungenadministratën („Mediae Luna“)|Volksabstimmungentij fürnë einemaj. Autonomie]]Më nach10 [[Autonomegusht Gemeinschaften Spaniens#Charakterisierung der autonomen Gemeinschaften|spanischem Vorbild]] ausgesprochen hatten2008, erklärtepresidenti sichi EvoBolivisë Moralesu imkonfirmua Maiqartë zunë einemzyrën Referendume übertij seinenë Amtsführungkëtë bereitreferendum. AmMë 10. August 2008 wurde Boliviens Präsident bei dieser Volksabstimmung in seinem Amt klar bestätigt.shumë Überse 67 Prozentpërqind dere Wahlberechtigtenelektoratit - unddukshëm damitmë bedeutendshumë mehrse Menschennë alszgjedhjet beie der Wahlvitit 2005 - stimmtenvotuan fürpër Morales unddhe seinenZëvendës VizepräsidentenPresidentin Álvaroe tij García Linera. InNë einernjë Redefjalim nachpas demvotimit, VotumMorales kündigtenjoftoi Moralesse an,ai seinedo Verstaatlichungspolitiktë fortsetzendonte zutë wollenvazhdonte politikën e tij të shtetëzimit. <ref>[http://www.faz.net/s/RubDDBDABB9457A437BAA85A49C26FB23A0/Doc~EB4A450B347AE454999D55D10E51CD09B~ATpl~Ecommon~Scontent.html Präsident Morales übersteht Referendum] Frankfurter Allgemeine Zeitung, 11. August 2008</ref>
Reforma kushtetuese u vonua nga konflikti. Pasi qeveria bëri disa lëshime ndaj opozitës mbi projekt-kushtetutën në negociata, populli bolivian më në fund miratoi kushtetutën në janar 2009.
Die Verfassungsreform wurde durch den Konflikt verzögert. Nachdem in Verhandlungen seitens der Regierung mehrere Zugeständnisse in Richtung Opposition beim Verfassungsentwurf gemacht wurden, nahm die bolivianische Bevölkerung die Verfassung schließlich im Januar 2009 an.
=== Rizgjedhja 2009 ===
Në zgjedhjet presidenciale nëmë 6. dhjetor 2009 Evo Morales bashkoi 64 perqindpërqind tetë votave tetë zgjedhesvezgjedhësve rreth vetes; pjesmarrjapjesëmarrja në zgjedhje ishte te 94 përqindpërqin.Polarizimi Diei Polarisierungvendit, desi Landes,cili dieishte sichbërë sowohlshumë beimi Abberufungsreferendumqartë imsi Augustnë 2008referendumin alse auchtërheqjes beimnë Referendumgusht über2008 dieashtu Annahmeedhe dernë neuenreferendumin Verfassungpër immiratimin Januare 2009kushtetutës nochsë sehrre deutlichnë gezeigtjanar hatte2009, warishte diesmalmë wenigerpak starki ausgeprägttheksuar këtë herë. NurVetëm innë [[Santa Cruz (Departamento) | Santa Cruz]] unddhe [[Beni]] lagishte Morales'kundërshtari Herausfordereri Morales [[Manfred Reyes Villa]] deutlichshumë vorpërpara Evo Morales, innë [[Tarija (Departamento) | Tarija]] stellte Morales' dhe MAS mitmori 51shumicën me 51% dertë Stimmenvotave. dieNë Mehrheit.zgjedhjet Beiparlamentare dentë gleichzeitigplanifikuara angesetztennë Parlamentswahlentë gewannnjëjtën diekohë, MAS fitoi 88 vonnga 130 Sitzenvende imnë AbgeordnetenhausDhomën unde Përfaqësuesve dhe 26 vonnga 36 Sitzenvende imnë Senat unddhe verfügtkështu somitka innjë beidenshumicë Kammernprej dy të tretave në destë Parlamentesdy überdhomat einee Zweidrittelmehrheitparlamentit.<ref>[http://www.kas.de/proj/home/pub/50/1/-/dokument_id-18325/ Fulminanter Wahlsieg für Evo Morales] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091223044700/http://www.kas.de/proj/home/pub/50/1/-/dokument_id-18325/ |date=23 dhjetor 2009 }} Konrad-Adenauer-Stiftung, Auslandsbüro Bolivien, 7. Dezember (aufgerufen am 7. November 2009)</ref>
== PikepamjetPikëpamjet Politike ==
=== TeTë pergjithshmepërgjithshme ===
Morales vlerësohet si [[Kapitalismuskritik| kritik ndaj kapitalizmit]] dhe e karakterizon [[Neoliberalizmi]]n si një shpikje e [[Fondi Monetar Ndërkombëtar|IWFFMN]] dhe [[bankësBankës botërore]]Botërore, që i siguron popullit të thjeshtë vetemvetëm mbijetesën lakuriqe. Shteti mbështet [[Individualizmi]]n, [[Konsum]]<nowiki />izmin dhe pavarësinë, por lë [[Landwirt|shatarët]]fshatarët në baltë, nëse për shembull, një[[korrje]] shkatërrohet nga një stuhi. Ai gjithashtu komentoi në mënyrë kritike praktikën e Kokapolitikës. Për temën [[Ngrohja globale|ndryshime klimatike]] ai e sheh vendet e industrializuara -– duke përfshirë edhe financiarisht -– përgjegjës.<ref>Evo Morales: [http://www.woz.ch/artikel/2008/nr51/international/17299.html ''Klimawandel: Vom Prinzip der Solidarität.''], [[Die Wochenzeitung|WOZ]] vom 18. Dezember 2008.</ref>
=== Qëndrime perpër konlfliktinkonfliktin e Lindjes sesë Afërme ===
Evo Morales shpalli më 14. janar 2009 prishjeneprishjen e mardhënievemarrëdhënieve diplomatike të vendit të tij me IsraelIsraeli wegenpër desshkak israelischenluftës [[Operationkundër Gegossenespopullatës Blei|Kriegescivile gegentë dieGazës. ZivilbevölkerungAi vontha Gaza]].se Erdo sagte,të ermbështeste werdenjë eineproces Klagegjyqësor gegenkundër IsraelIzraelit vor dempërpara [[InternationalerGjykata Penale Ndërkombëtare Strafgerichtshof|internationalen StrafgerichtshofGjykata Penale Ndërkombëtare]] unterstützendhe undkërkoi forderte,që dassPresidentit dem israelischen PräsidentenIzraelit [[Shimon Peres]] dert'i hiqej FriedensnobelpreisÇmimi aberkanntNobel werdenpër sollePaqe.
<ref>{{cite web|author=Maxim Graubner |url=http://www.amerika21.de/nachrichten/inhalt/2009/jan/Bolivien-Israel/ |title= Auch Bolivien bricht Beziehungen zu Israel ab |work=Portal Amerika21 |date=15 janar 2009 |accessdate=15 janar 2009}}</ref> Außerdem kritisierte er den [[Sicherheitsrat der Vereinten Nationen|„Unsicherheitsrat“ der Vereinten Nationen]] für seine zurückhaltende Reaktion auf die Krise.<ref>{{cite web|url=http://english.aljazeera.net/news/americas/2009/01/200911415461671162.html |language=en |title=Bolivia cuts Israel ties over Gaza |work=Al Jazeera |date=15 janar 2009 |accessdate=15 janar 2009}}</ref>
== Si ëshë pritur ==
=== Kritika perpër politiken agrare ===
Sven Schaller kritikoi me 2009 ne nje artikull per revisten per Lateinamerika-Online ''Quetzal'', [[reforma agrare]] nga 3. korrik 2006 habe das Problem der starken Konzentration des Grundbesitzes nicht entschärfen können. Die Regierung Morales habe sich allein auf die Neuregelung des Eigentumsrechts konzentriert und lediglich unproduktive [[Latifundien]] enteignet, weswegen keine radikale Umgestaltung der Besitzstruktur erreicht worden sei.<ref>http://www.quetzal-leipzig.de/lateinamerika/bolivien/das-drama-auf-dem-lande-warum-die-agrarreform-das-armutsproblem-bisher-nicht-loeste.html{{Lidhje e thyer}} - Hervorhebung im Original, abgerufen am 30. Mai 2009</ref> ▼
▲Sven Schaller kritikoi me 2009 nenë njenjë artikull për per revisten per Lateinamerika-Onlinerevistën ''Quetzal'', [[reforma agrare]] nga 3. korrik 2006 habenuk dasishte Problemnë dergjendje starkentë Konzentrationzbusë desproblemin Grundbesitzese nichtpërqendrimit entschärfentë können.lartë Dietë pronës. RegierungQeveria Morales habeu sichpërqendrua alleinvetëm aufnë dieriorganizimin Neuregelunge desligjit Eigentumsrechtstë konzentriertpronës unddhe lediglichvetëm unproduktivenë [[Latifundien]]shpronësim enteignetjoproduktive, weswegenprandaj nuk ishte keinearritur radikaleasnjë Umgestaltungristrukturim derrrënjësor Besitzstrukturi erreichtstrukturës wordensë seipronës.<ref>http://www.quetzal-leipzig.de/lateinamerika/bolivien/das-drama-auf-dem-lande-warum-die-agrarreform-das-armutsproblem-bisher-nicht-loeste.html{{Lidhje e thyer}} - Hervorhebung im Original, abgerufen am 30. Mai 2009</ref>
=== Kritik per perberjen e qeverise === ▼
▲=== Kritik perpër perberjenpërbërjen e qeveriseqeverisë ===
Morales eshte ne te vertete presidenti i pare indigjeni Boliviens, nach Ansicht indigener Kritiker wie [[Felipe Quispe Huanca|Felipe Quispe]] kann von einer indigen geprägten Regierung jedoch nicht die Rede sein. "[...] die wenigen Indios, die in der Regierung waren, wie der ehemalige Bildungsminister Félix Patzi oder der Wasserminister Abel Mamani, wurden ausgewechselt. Der einzige Indio im Regierungspalast ist der Außenminister [[David Choquehuanca]]."<ref>http://www.lateinamerika-nachrichten.de/?/print/2826.html abgerufen am 30. Mai 2009</ref>
Morales përfaqëson presidentin e parë indigjeni të Bolivisë, sipas kritikëve indigjenë si [[Felipe Quispe Huanca|Felipe Quispe]], megjithatë, nuk bëhet fjalë për një qeveri autoktone. "[...] disa indianë që ishin në qeveri, të tilla si ish-ministri i arsimit Félix Patzi ose ministri i ujit Abel Mamani, u zëvendësuan. I vetmi indian në pallatin e qeverisë është ministri i jashtëm [[David Choquehuanca]]."<ref>http://www.lateinamerika-nachrichten.de/?/print/2826.html abgerufen am 30. Mai 2009</ref>
== Nderime ==
Më 19 shtator 2011 Evo Morales mori titullin [[doktor nderi]] tetë [[Universität von Havanna]] në degendegën [[shkenca politike]].<ref>{{cite web|author=Steffen Niese |url=http://amerika21.de/nachrichten/2011/09/40450/ehrendoktor-morales-havanna |title=Universität Havanna ehrt Evo Morales |work=amerika21 |date=24 shtator 2011 |accessdate=25 shtator 2011}}</ref>
== Shih edhe ==
== Film ==
Në [[film dokumentar]] me titullin [[South of the Border]] të [[Oliver Stone]] në vitin 2009 Evo Morales u intervistua krahas presidentëve nebentë anderentjerë Regierungspräsidententë Lateinamerikasqeverisë interviewtsë Amerikës Latine.
== Literatura ==
=== Libra ===
{{refbegin}}
* {{cite book |title= The Rise of Evo Morales and the MAS |url=http://books.google.com/books?id=2XjvRwAACAAJ&dq=The+Rise+of+Evo+Morales+and+the+MAS&hl=en&ei=3B4aTuHLDYrB8QOy5KgH&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCgQ6AEwAA |last=Harten |first=Sven |year= 2011 |publisher= Zed Books |location=London and New York |isbn= 978-1-84813-523-9 |nopp=|ref=Har11}}
* {{cite book |title= Revolution!: South America and the Rise of the New Left |url=http://books.google.com/books?id=3cU5ELUxXAEC&dq=Revolution!:+South+America+and+the+Rise+of+the+New+Left&hl=en&ei=T13RTdrxDImu8QO8rrToDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA |last=Kozloff |first=Nicholas |year= 2008 |publisher= Palgrave Macmillan |location= New York |isbn=978-0-230-61754-4 |nopp=|ref=Koz08}}
* {{cite book |title= Evo Morales and the Movimiento Al Socialismo in Bolivia: The First Term in Context, 2005-20092005–2009 |url=http://books.google.com/books?id=Y6xIYgEACAAJ&dq=The+Rise+of+Evo+Morales+and+the+MAS&hl=en&ei=3B4aTuHLDYrB8QOy5KgH&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDUQ6AEwAw |last=Pearce |first=Adrian |year= 2011 |publisher= Institute for the Study of the Americas |location= |isbn= 978-1-900039-99-4|nopp=|ref=Pea11}}
* {{cite book |title= Evo Morales: The Extraordinary Rise of the First Indigenous President of Bolivia |url=http://books.google.com/books?id=t5ZFs6vTlKwC&dq=Evo+Morales:+The+Extraordinary+Rise+of+the+First+Indigenous+President+of+Bolivia&hl=en&ei=ex8aToqkE8rA8QOMzKAO&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCgQ6AEwAA |last=Sivak |first=Martín |authorlink=Martín Sivak |year= 2008 |publisher= Palgrave MacMillan |location= New York |isbn= 978-0-230-62305-7 |nopp=|ref=Siv08}}
{{refend}}
=== Artikuj akademikë ===
{{Refbegin}}
* {{cite journal |last=Dunkerley |first=James |year=2007 |title=Evo Morales, the 'Two Bolivias' and the Third Bolivian Revolution |url= |journal=[[Journal of Latin American Studies]] |volume=39 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |pages=133–166 |ref=Dun07}}
== Lidhje të jashtme ==
{{CommonscatCommons category|Evo Morales}}
{{Wikinews|Kategoria:Evo Morales}}
* [http://www.giga-hamburg.de/dl/download.php?d=/content/publikationen/pdf/gf_lateinamerika_1203.pdf Bolivia: Rritja dhe erozioni i një projekti hegjemonik], [[GIGA German Institute of Global and Area Studies|GIGA]] Focus 3/2012
* [http://www.counterpunch.org/dangl12022003.html Intervistë] {{en}}
* [http://www.politiqueinternationale.com/revue/read.php?id_revue=26&id=434&content=texte Intervistë] {{fr}}
| 