Stanisław Lem

Stanisław Herman Lem (12 shtator 1921 - 27 mars 2006) ishte një shkrimtar polak i fantashkencës, filozof dhe satirik. Ai u emërua si kalorës i Rendit të pare i shqiponjës së bardhë. Librat e tij janë përkthyer në 41 gjuhë dhe janë shitur ne mbi 27 milion kopje. Ai është ndoshta më i njohur si autori i romanit Solaris 1961, i cili është bërë në një film artistik plot tri herë. Në 1976, Theodore Sturgeon pohoi se Lem ishte shkrimtari më i lexuar në botë i zhanrit të fantashkencës.

Veprat e tij eksplorojnë tema filozofike ; spekulime mbi teknologjinë, me natyrën e shërbimit të fshehtë, pamundësine e komunikimit të ndërsjellë dhe mirëkuptimit, dëshpërim në lidhje me kufizimet e njeriut dhe rolin e njerëzimit në univers. Këto vepra janë paraqitur ndonjëherë si fiktive, por të tjerat janë në formën e eseve apo librave filozofikë. Përkthimet e veprave të tij janë të vështira për shkak të pasazheve me fjalëformim te papërpunuar.

Biografia

Rinia dhe edukimi

Lem u lind në vitin 1921 në Lwów, Poloni (tani Ukrainë). Ai ishte i biri i Sabina Woller dhe Samuel Lem, një laringolog i pasur dhe ish-mjek në ushtrinë austro-hungareze. Edhe pse u rrit si një katolik, ai më vonë u bë ateist

"Për arsye morale... bota më duket të jetë e formuar në mënyrë të tillë që dhembshurisht më bën të besoj se ajo nuk është krijuar... qëllimisht".

Pas pushtimit sovjetik të Polonisë, atij nuk iu lejua studmi në Politeknik për shkak të "origjinës se tij borgjeze" dhe vetëm për shkak të lidhjeve të babait të tij u pranua për të studiuar mjekësi në Lwów në 1940. Gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe pushtimit nazist (1941-1944), Lem mbijetoi me dokumenta të fallsifikuara, duke ngrënë bukë si mekanik dhe saldator, si dhe duke u bërë aktiv në rezistencë. (Familja lem ishte me prejardhje çifute, dhe kështu ishte rrezik më i madh. Në 1945, Kresy (polonia lindore) u aneksua në Ukrainën Sovjetike, dhe familjet, si shumë polakë të tjerë, u rivendosën në Krakov, ku Lem në presionin e babait të tij mori studimet mjekësore në Universitetin Jagiellonian. Ai refuzoi ti nënshtrohej Lysenkoismit mbizotërues dhe nuk i dha provimet e tij të fundit me qëllim që të mos ishte i detyruar që të bëhet një mjek ushtarak. Më parë ai kishte filluar punë si asistent kërkimor në një institucion shkencor.

Lem në Kraków, 30 tetor 2005

Karriera

Lem bëri debutimin e tij letrar në 1946 si poet, asokohe ai botoi edhe disa novela të pavlera. Duke filluar nga ai vit ai shkruajti romanin fantastiko-shkencor "Człowiek z Marsa" (Njeriu nga Marsi) qe botohej ne vazhdime në revistën "Przygód Nowy Świat" (Bota e re e Adventurave). Midis 1947 dhe 1950 Lem vazhdoi punën e tij si asistent, boton poezi, tregime dhe ese shkencore. Megjithatë, gjatë periudhës së Stalinizmit, të gjitha veprat e botuara duhej miratuar direkt nga regjimi komunist. Lem duke përfunduar një Spitali pjesërisht autobiografike novelë e Shpërfytyrimit (Szpital Przemienienia) në 1948, por ishte shtypur nga autoritetet e deri 1955 kur ai shtoi një vazhdim më të pranueshëm për doktrinën e realizmit socialist. Në 1951 ai botoi librin e tij të parë, Astronauci (astronautët), dhe në të, u detyrua të përfshijë shumë referenca që lavdëronin regjimin komunist. Ai më vonë e kritikoi këtë roman, megjithëse ky botim i tij e bindi atë që të bëhej një shkrimtar me kohë të plotë.

Lem u bë me të vërtetë produktiv pas vitit 1956, kur periudha di-Stalinizmit në Bashkimin Sovjetik ishte në rritje dhe Polonia ishte duke përjetuar një rritje në lirinë e fjalës. Midis 1956 dhe 1968, Lem botoi plot 17 libra. Veprat e tij janë përkthyer në shumë gjuhë jashtë vendit (Kryesisht në vendet Lindore). Në 1957 ai botoi veprën e tij të parë jo-fiction, libër filozofik, Dialogi (dialogje). Dialogi dhe Summa technologiae (1964), janë dy tekstet e tij më të famshëm filozofik. Në këtë vepër, Lem diskuton implikimet filozofike të teknologjive të cilat atëherë, janë plotësisht në fushën e fantazisë, por po fitojnë vëmendje dhe sot. Në ditët e sotme jemi të rrethuar me shpikje si, realiteti virtual dhe nanoteknologjia. Gjatë dekadave të ardhshme, ai botoi shumë libra filozofikë/futurologjikë, edhe pse pas viteve '80 e tutje ai u përqëndrua në tekste filozofike dhe ese.

Fama

Ai fitoi famë ndërkombëtare me Cyberiad, një seri me tregime humoristike të shkurtra nga një univers mekanik i banuar me robota (i cili kishte kontakte të rastit me "slimies biologjik"), botuar së pari në anglisht në 1974. Ndër romanet e tij më të njohura përfshijnë Solaris (1961), Zëri i padronit (Pana Głos, 1968), dhe Fiasco (Fiasko, 1987), duke shprehur më me forcë temën e tij kryesore që:

"të kota janë përpjekjet e njerëzve për të kuptuar të vërtetën dhe të këqijat."

Solaris është bërë në një film në 1972 nga regjizori rus Andrej Tarkovski i cili edhe fitoi çmimin special të jurisë në festivalin e filmit të Kanës në 1972.

Në 1982, Lem u shpërngul në perëndim të Berlinit, ku ai u bë një shoku i Institutit për Studime të Përparuara, Berlin (Wissenschaftskolleg zu Berlin). Pas kësaj, ai u vendos në Vjenë. Ai u kthye në Poloni në 1988.

Në fillim të viteve '90, Lem u takua me një studiues dhe kritik letrar, Peter Swirski, për një seri intervistash të gjera, dhe botoi së bashku me materiale të tjera kritike dhe përkthime Stanisllav (1997). Në libër Lem flet për një sërë çështjesh të rralla dhe të paprekura më përpara në asnjë intervistë. Gjatë intervistave më vonë në 2005, Lem shprehu zhgënjimin e tij me stilin e Shkencës fiktive dhe gjithashtu pesimizmin e tij të përgjithshëm lidhur me përparimin teknik. Ai e shikon trupin e njeriut si të papërshtatshëm për udhëtime në hapësirë.

Vdekja

Lem vdiq në Kraków më 27 mars 2006 në moshën 84 vjeç pas një beteje me sëmundjen e zemrës.

Mirënjohje, shpërblime dhe dekorata

1957 - Çmimi i qytetit Kraków në Letërsi (Nagroda miasta Literacka Krakowa)
1965 - Shpërblimi e Ministrit të Kulturës dhe Artit, Level 2 (Nagroda Ministra Kultury i Sztuki stopnia II)
1973 - Shpërblimi e Ministrit të Punëve të Jashtme për popullarizimin e kulturës polake jashtë shtetit (Ministra nagroda Spraw Zagranicznych za popularyzację kultury polskiej Granicës za)
1972 - anëtar i komisionit "Polonia 2000" i Akademisë së Shkencave polonisht
1973 - Letërsi Çmimin e Ministrit të Kulturës dhe Artit (nagroda literacka Ministra Kultury i Sztuki) dhe anëtar nderi i Science fiction Shkrimtarëve të Amerikës
1976 - Shpërblimi i Shtetit 1 nivelin në fushën e letërsisë (Nagroda Państwowa unë stopnia w dziedzinie literatury)
1979 - Grand Prix de Littérature Policière për Katar romanin e tij.
1979 - Një planet i vogël, 3836 lem, të zbuluar nga astronom Chernykh Sovjetik, Nikolai Stepanovich në 1979, është emëruar pas tij.
1981 - Doktor Honoris Causa diplomë nderi nga Universiteti Wroclaw e Teknologjisë
1986 - Shpërblimi austriak Shtetit për Çështjet Evropiane Letërsi
1991 - austriak Franz Kafka Çmimi letrar
1994 - anëtar i Akademisë Polake të mësuar
1996 - Fituesja e Rendit e Eagle Bardhë
1997 - qytetar nderi i Kraków
1998 - Doktor Honoris Causa: Universiteti i Opole, Lviv Universiteti, Universiteti Jagiellonian
2003 - Doktor Honoris Causa i Universitetit të Bielefeld
2007 - Një rrugë në Krakov është që të jetë quajtur për nder të tij