Xhemaludin Çausheviqi

Mehmed Xhemaludin ef. Çausheviq (boshnjakisht: Džemaludin Čaušević, Arabisht: مُحَمَّدٌ جَمَالُ‌الدِّينِ أف. چاۆشه‌وٖىݘ, 28 dhjetor 1870 - 1938) ishte imam boshnjakë.

Jeta e hershme

Mehmed Xhemaludin Çausheviq lindi në fshatin Arapusha. Ai morri edukimin e hershëm në duart e babait të tij, Ali hoxha Qausheviq, i cili ishte anëtar i klerit vendas islam. Si një adoleshent Çausheviq u regjistrua në medresenë e qytetit të afërt të Bihaqit, ku ai tërhoqi vëmendjen e instruktorit të saj kryesor, Mehmed Sabit Ribiq (i cili ishte edhe myftiu i qytetit).

Arsimi

Ai u dërgua në Stamboll në moshën shtatëmbëdhjetë vjeç për të marrë një arsim të lartë. Ndërsa në kryeqytetin osman Çausheviq mbaroi arsimin e tij në studime Islame me nota të larta dhe më pas u regjistrua në shkollën juridike të perandorisë, Mekteb-i Hukuk. Ishte këtu që ai u ekspozua për herë të parë ndaj modernizimit të vazhdueshëm që ishte themeluar në perandori gjatë disa dekadave të fundit.

Ka burime që tregojnë se gjatë muajve të verës ndërsa ishte një student në Mekteb-i Hukuk, ai me ftesë do të udhëtonte përsëri në Bosnjë për të folur në ambiente të ndryshme. Tashmë ishte e qartë nga ligjëratat e tij në këtë kohë që Çausheviq ishte pranues për nocionet e reformës fetare dhe shoqërore. Për më tepër, ai kaloi ca kohë në Kajro, ku ndoqi vazhdimisht ligjëratat e reformatorit të famshëm arab Muhamed Abduh (1849-1905). Këto ligjërata duket se kanë pasur një ndikim të konsiderueshëm në Çausheviq, pasi ai i referohet 'Abduhut në shkrimet e tij të mëvonshme si Ustaz-i muhterem, "Mësues i respektuar". Pasi u diplomua në Mekteb-i Hukuk, më 1901, Çausheviq u nis nga Stambolli dhe u kthye në Bosnje.

Kthimi në Bosnje

Fillim të shekullit 20 ishte një periudhë e një transformimi të madh kulturor dhe politik brenda Bosnjës dhe Hercegovinës, dhe ishte gjithashtu një kohë kur Xhemaludin Çausheviq doli si një individ i aftë si në teologjinë tradicionale islame ashtu edhe në shkencën moderne dhe mendimi. Shoqëria myslimane e Bosnjës u përpoq të durojë ankthin psikologjik për të sunduar nga forcat tradicionale antagoniste (si Austria, por edhe më vonë, Jugosllavia e mbizotëruar nga serbët). Si rezultat, dhjetëra mijëra myslimanë boshnjakë braktisën atdheun e tyre, duke kërkuar strehim në mërgim, në tokat akoma nën sundimin mysliman.

E panevojshme për të thënë, kjo fluturim shkaktoi jo vetëm ndryshime të konsiderueshme në përbërjen demografike të Bosnjës dhe Hercegovinës, por edhe një rrjedhje të jashtëzakonshme të migrimit edhe në shoqërinë muslimane të Bosnjës dhe Hercegovinës. Megjithatë, në një kohë kur ishte e popullarizuar për njerëzit e arsimuar dhe fetarë të linin tokën e tyre për atë që kishte mbetur nga Perandoria Osmane, Çausheviq bëri të kundërt duke braktisur përkundrazi vendbanimin e tij në Stamboll dhe u kthye në atdheun e tij për ta ndihmuar atë në një kohë kur vuante përmes shndërrimeve të mëdha dhe të dhimbshme, një kohë kur ekzistenca e vazhdueshme e popullit mysliman boshnjak u kthye në pyetje serioze.

Aktivitete islame në Bosnje

Pas kthimit në Bosnjë dhe Hercegovinë, ai u vendos në Sarajevë ku shërbeu si mësues i gjuhës arabe. Në shtator 1903, ai u zgjodh anëtar i shquar i Meclis-i Ulema, organi drejtues i komunitetit Islamik të Bosnje dhe Herzegovinës. Pas këtij emërimi Çausheviq u bë përgjegjës për mbikëqyrjen e institucioneve arsimore fetare dhe në këtë aftësi ai udhëtoi në të gjithë Bosnjë dhe Hercegovinën për të inspektuar kushtet e mektebit ("shkollave") të vendit dhe medreseve.

Në vitin 1909 Çausheviq pranoi një pozicion si profesor në shkollën e Sheriatit të Sarajevës, një institucion kushtuar mësimit të lartë islamik dhe i cili u ndërtua dhe u financua nga austriakët. Së shpejti reputacioni i tij për përkushtim dhe dallim në fushën e arsimit u përhap në të gjithë Bosnjë dhe Hercegovinën, dhe kur Hafiz Sulejman Saraq (1850-1927) dha dorëheqjen nga pozita e tij si krye-myfti në vitin 1913, Çausheviq u zgjodh një vit më vonë për të qenë pasardhësi i tij. Kështu ai u prezantua me gradën fetare më të lartë dhe më prestigjioze brenda bashkësisë Islame të Bosnje-Hercegovinës.

Pas daljes në pension nga ky post në vitin 1930, Çausheviq vazhdoi të ishte pjesëmarrës aktiv në ligjërimin intelektual islam përmes kontributeve në letrat letrare (disa prej të cilave ai themeloi). Së bashku me Hafiz Muhamed Pandçën, ai gjithashtu përktheu Kur'anin në gjuhën boshnjake dhe i bashkëngjiti komentimit të tij të ardhshme. Xhemaludin Çausheviq vdiq më 28 mars 1938.