Wikipedia

Beteja e Uhudit

Beteja e Uhudit ishte një angazhim i madh midis myslimanëve të hershëm dhe kurejshëve gjatë luftës mysliman-kurejsh. Beteja u zhvillua në një luginë në veri të Malit të Uhudit afër Medinës të shtunën, më 23 mars 625 pas Krishtit (7 Sheval, 3 Hixhri).[12][13]

Beteja e Uhudit
Pjesë e Luftës Mysliman-Kurejsh

Muhamedi dhe ushtria myslimane në Betejën e Uhudit[1]
Data23 mars 625 (7 Sheval, 3 hixhri
Vendodhja
Lugina pranë Malit të Uhudit, në veri të Medinës, Arabi
24°30′N 39°37′E / 24.5°N 39.61°E / 24.5; 39.61
Pasoja Barazim[2][3][4]
Palët pjesëmarrëse
Myslimanët e Medinës Kurejshët e Mekës
Komandantët dhe udhëheqësit
Muhamedi
Ali ibn Ebi Talib
Hamza ibn Abdylmutalib †
Abdullah ibn Xhubejr †[5]
Mundhir ibn Amr[5]
Zubejr ibn Avami
Abdullah ibn Ubeji (Dezertuar) [5]
Ubade ibn Samit[6]		 Ebu Sufjan
Hind bint Utbah
Ikrimah bin Ebi Xhehl
Amr ibn el-As
Halid ibën el-Velid
Fuqia ushtarake
700 këmbësorë (Forca fillestare ishte 1000 burra, por Abdullah ibn Ubeji vendosi të tërhiqte 300 burrat e tij para betejës);[7][8] 50 harkëtarë, 4 kalorës 3000 këmbësorë; 3000 deve, 200 kalorës[9]
Viktimat dhe humbjet

62[10]-75 të vrarë ose

69 (65 Ensarë, 4 Muhaxhirin)[11]		 22[10]-35 të vrarë

Kurejshët, të cilët kishin pësuar një mposhtje paraprake në Betejën e Bedrit, ishin të etur për të nisur një kundërsulm për t'u hakmarrë për humbjet e tyre. Të udhëhequr nga prijësi Ebu Sufjan ibn Harb, kurejshët marshuan kundër myslimanëve në Medine.

Faza e hershme e luftimeve pa që muslimanët të fitonin iniciativën. Pararoja e Kurejshëve filloi të lëkundet dhe u tërhoq, duke i lënë kampet e tyre të prekshme. Megjithatë, kur fitorja myslimane dukej e afërt, praparoja myslimane, e cila kishte për detyrë të mbronte një kodër për t'u mbrojtur nga një rrethim i mundshëm, braktisi pozicionet e tyre për të mbledhur plaçkën e luftës të lënë nga armiku që po ikte. Kjo kthesë e ngjarjeve u shfrytëzua nga gjenerali kurejsh Halid ibën el-Velid, i cili nisi një sulm të guximshëm kalorësie në pjesën e pasme të pambrojtur dhe rrethoi myslimanët, duke kthyer kështu valën e betejës.

Beteja u pa si një pengesë e rëndësishme për muslimanët dhe një fitore e vogël për kurejshët pasi ata do të ktheheshin me një forcë edhe më të madhe në Betejën e Hendekut.

Prapavija

Redakto
 
Beteja e Uhudit me detaje të avancuara

Myslimanët e hershëm u persekutuan nga Kurejshët në qytetin e tyre të lindjes në Mekë për më shumë se një dekadë. Kur shpallja hyjnore erdhi për të migruar, Muhamedi dhe myslimanët u larguan për t'u vendosur në Medine për t'i shpëtuar persekutimit dhe për të ndërtuar një komunitet atje.

Myslimanët dhe kurejshët u përleshën shpesh në përleshje dhe bastisje, duke kulmuar në Betejën e Bedrit në mars 624.[14] Mekasit u shpartalluan me udhëheqësit e tyre të rëndësishëm të vrarë në betejë, duke përfshirë famëkeqin Amr ibn Hisham.

Kur erdhi kjo disfatë, Ebu Sufjani u zgjodh si pasardhës i prijësit të Kurejshëve. Ai u zotua për hakmarrje, u betua për një bastisje hakmarrëse në vetë qytetin e Medinës. Disa muaj më vonë, Ebu Sufjani shoqëroi një grup prej 200 burrash në qytet, duke marrë një vendbanim të përkohshëm me kreun e Benu Nadir, një fis hebre. Ai filloi të studionte Medinën në thellësi. Ai dhe grupi i tij më pas u larguan nga Medina, duke djegur shtëpi dhe duke hedhur mbeturina në fusha në përmbushje të zotimit të tij.

Përleshje të mëtejshme mes mekasve dhe muslimanëve do të ndodhin pas kësaj.[15] Disa muaj më vonë, Ebu Sufjani mobilizoi një forcë pushtuese prej mbi 3000 burrash për t'u hakmarrë kundër myslimanëve për humbjet në Bedr.[16]

Beteja

Redakto
 
Mali Uhud shihet nga varrezat e dëshmorëve të Uhudit

Mekasit marshojnë për në Medine

Redakto
 
Lugina e malit Uhud (mali i dyfishtë që shihet më poshtë në vijën e strukturës së kullës) ku Muhamedi u çua për të pushuar pas lëndimit

Në krye të një ushtrie prej 3000 trupash, Ebu Sufjan ibn Harb u nis drejt Medinës për t'u hakmarrë për humbjen e mekasve në Bedr. Ata fushuan në kullotat në veri të qytetit, me shpresën se myslimanët do të dilnin për t'i takuar.[17][18] Sipas historianit të hershëm mysliman Ibn Is'hak, një numër i grave mekase thuhet se kanë shoqëruar ushtrinë e Ebu Sufjanit për të rritur moralin e tyre, duke përfshirë Hind bint 'Utbah, gruan e Ebu Sufjanit.[19]

Një skaut lajmëroi Muhamedin për praninë dhe numrat e ushtrisë mekase vonë të enjten, më 20 dhjetor 624. Të nesërmen në mëngjes, u mblodh një këshill mysliman i luftës dhe pati një mosmarrëveshje se si të zmbrapseshin më mirë mekasit. Muhamedi dhe shumë prej figurave të larta të mençura sugjeruan se do të ishte më e sigurt të luftoje brenda Medinës dhe të përfitonte nga fortesat e saj të fortifikuara. Myslimanët më të rinj argumentuan se mekasit po shkatërronin të korrat e tyre dhe se grumbullimi në fortesa do të shkatërronte prestigjin mysliman. Muhamedi përfundimisht pranoi dëshirat e këtij të fundit dhe përgatiti forcën myslimane për betejë.

Fushimi i muslimanëve në Uhud

Redakto

Një grup prej përafërsisht 1,000 burrash myslimanë u nisën drejt veriut nga Medina në drejtim të malit Uhud vonë të premten, më 21 dhjetor 624. Herët në mëngjes, ata zunë një pozicion në shpatet e poshtme të kodrës së Uhudit. Pak para se të fillonte beteja, Abdullah ibn Ubeji, kreu i Khazraj, së bashku me 300 burra të tjerë, tërhoqën mbështetjen e tyre për Muhamedin dhe u kthye në Medine, me raporte që sugjeronin pakënaqësinë e Ibn Ubejit me planin për të marshuar nga Medina për të takuar mekasit. Ibn Ubeji dhe pasuesit e tij më vonë do të dënoheshin në Kuran për këtë veprim.[20]

Ajo që ju gjeti (goditi) juve, atë ditë kur u ndeshën dy ushtritë, ajo ishte me vullnetin e Perëndisë – për të zbuluar kush janë besimtarët e vërtetë, dhe për t’i zbuluar hipokritët, e kur iu tha atyre: “Ejani të luftoni në rrugën e Perëndisë, ose të paktën mbrohuni!” – ata u përgjigjen: “Sikur ta dinim që do të bëhet luftë e vërtetë, na, me siguri, do t’ju pasonim”. Atë ditë ata ishin më afër mohimit sesa besimit, sepse me gojën e tyre flisnin atë, që nuk e kishin në zemrat e tyre, - se, Perëndia i di mirë ato që i fshehin ata. Atyre që nuk luftuan e u thanë vëllezërve të vet: “Sikur të na dëgjonit neve nuk do të mbyteshit”, thuaju: “Prapsojeni vdekjen nga vetja, nëse flisni të vërtetën!”

— Kuran, Surja Al Imran: 166–168[21]

Forcat myslimane, që tani numërojnë rreth 700 veta, fushuan në shpatet e Uhudit, përballë Medinës, me shpinën e tyre të mbrojtur nga mali. Para betejës, Muhamedi kishte caktuar 50 harkëtarë në një kodër shkëmbore aty pranë në anën perëndimore të kampit mysliman. Ky ishte një vendim strategjik për të mbrojtur krahët e pambrojtur të ushtrisë myslimane në numër të madh; harkëtarët në kodër duhej të mbronin krahun e majtë, ndërsa krahu i djathtë duhej të mbrohej nga mali i Uhudit i vendosur në anën lindore të kampit musliman. Mbrojtja e krahëve të ushtrisë myslimane nënkuptonte që ushtria mekase nuk do të ishte në gjendje të rrotullohej rreth kampit musliman, dhe kështu ushtria muslimane nuk do të rrethohej apo rrethohej nga kalorësia mekase, duke pasur parasysh se kalorësia mekase ishte më e madhe se ajo myslimane. kalorësia me 50-me-1. Muhamedi i urdhëroi harkëtarët muslimanë që të mos largoheshin nga pozicionet e tyre në kodër, përveç nëse urdhërohej ta bënin këtë nga ai, duke e bërë të qartë duke u thënë këto fjalë shigjetarëve,

"Nëse na shihni se ne triumfojmë dhe fillojmë të marrim plaçkë, mos ejani të na ndihmoni. Dhe nëse shihni se na mposhtim dhe zogjtë hanë nga kokat tona, mos ejani të na ndihmoni."

Duelet

Redakto

Ushtria mekase u pozicionua përballë rradhëve myslimane, me trupin kryesor të udhëhequr nga Ebu Sufjani, dhe krahët e majtë dhe të djathtë të komanduar nga Ikrimah ibn Ebu Xhehli, i biri i Amr ibn Hishamit dhe Halid ibn el-Velid, përkatësisht. Amr ibn el-As ishte komandanti i kalorësisë dhe detyra e tij ishte të koordinonte sulmin ndërmjet krahëve të kalorësisë.[22][23] Ata sulmuan me akuzën e tyre fillestare të udhëhequr nga mërgimtari medinas Ebu ‘Amir. I penguar nga një shi gurësh nga myslimanët, Ebu 'Amiri dhe njerëzit e tij u detyruan të tërhiqeshin në kampet prapa vijave të Mekës. Flamurtari mekas Talha ibn Ebi Talha el-Abdari, përparoi dhe e sfidoi armikun në një duel. Ali ibn Ebi Talibi, kushëriri i Muhamedit, u vërsul dhe e goditi Talhanë me një goditje të vetme. Vëllai i Talhas, Uthmani, vrapoi përpara për të marrë flamurin e rënë - gratë mekase e kërkuan atë me këngë dhe rrahje me zë të lartë të dajreve. Hamza ibn Abdylmutalib doli nga radhët e myslimanëve, duke e sjellë atë në një fat të ngjashëm si Talha. Ishte familja e tyre ajo që ishte përgjegjëse për mbajtjen e flamurit të ushtrisë mekase, dhe kështu një nga një, vëllezërit dhe djemtë e Talhas shkuan të merrnin flamurin mekas dhe të luftonin pa sukses derisa të gjithë u zhdukën përfundimisht.[24] Pas dyluftimeve, filloi angazhimi i përgjithshëm mes dy ushtrive. Besimi mekas filloi të shpërbëhej shpejt ndërsa muslimanët përshkuan rradhët e tyre.

Tërheqja dhe kundërsulmi mekas

Redakto

Ushtria mekase u zmbraps dhe përpjekjet e përsëritura të kalorësisë së saj për të kapërcyer krahun e majtë mysliman u mohuan nga harkëtarët myslimanë.[25] Duke shijuar më të mirën nga këto takime të hershme, muslimanët depërtuan nëpër linjat mekase, me fitoren që dukej e sigurt. Megjithatë, ishte shkëputja e harkëtarëve myslimanë, duke mos iu bindur urdhrave të rrepta të Muhamedit për të qëndruar të palëvizshëm, ajo që do të ndryshonte rezultatin e betejës, pasi shumica e tyre vrapuan drejt tatëpjetë për t'u bashkuar në avancim dhe për të plaçkitur kampin mekas, duke e lënë krahun të pambrojtur.[17][23]

Në këtë pikë kritike, kalorësia mekase, e udhëhequr nga Halid ibën el-Velid, e shfrytëzoi këtë lëvizje dhe sulmoi pakicën e mbetur të harkëtarëve myslimanë, të cilët nuk pranuan t'i bindeshin urdhrave të Muhamedit dhe ishin ende të pozicionuar në kodër. Prej aty, mekasit ishin në gjendje të shënjestronin dhe të pushtonin krahun dhe pjesën e pasme të muslimanëve. U krijua konfuzioni dhe shumë muslimanë u vranë.[17][23] Më i dalluari nga myslimanët e vrarë ishte Hamza, i cili ishte hedhur poshtë në një sulm të befasishëm nga shtiza e skllavit etiopian të Xhubejr ibn Mut'im, Vahshi ibn Harb. Ndërsa kundërpërgjigja mekase u forcua, qarkulluan thashetheme se edhe Muhamedi kishte vdekur. Megjithatë, doli se Muhamedi ishte plagosur vetëm - për shkak të raketave prej guri që rezultuan në një plagë në ballin dhe buzën e tij. Është shënuar se 'Ali ibn Ebi Talibi mbeti i vetëm, duke i shmangur sulmet e kalorësisë së Halidit. Sipas Ibn Athir,

"Profeti u bë objekt i sulmit të njësive të ndryshme të ushtrisë së Kurejshit nga të gjitha anët. Aliu sulmoi, në përputhje me urdhrat e Muhamedit, çdo njësi që sulmonte dhe i shpërndau ose vrau disa prej tyre, dhe kjo gjë. ka ndodhur disa herë në Uhud."[26]

Pas luftimeve të ashpra trup më trup, shumica e myslimanëve arritën të tërhiqen dhe të rigrupohen më lart në shpatet e Uhudit. Një grup i vogël u shkëput dhe u përpoq të kthehej në Medine, megjithëse shumë prej tyre u vranë. Krahu sulmues kryesor i mekasve, kalorësia e tij, nuk ishte në gjendje të ngjitej në shpatet e Uhudit në ndjekje të myslimanëve, dhe kështu luftimet pushuan. Hind dhe shokët e saj thuhet se i kanë gjymtuar kufomat e myslimanëve, duke i prerë veshët dhe hundët; duke i bërë anketa. Hind raportohet të ketë prerë kufomën e Hamzës, duke i nxjerrë mëlçinë të cilën ajo më pas u përpoq ta hante.[27] Ebu Sufjani, pas disa shkëmbimeve të shkurtra verbale me shokun e Muhamedit, Ibn Is'haku e shënon këtë shkëmbim si vijon:

Kur (udhëheqësi Kurejshi) Ebu Sufjani donte të largohej, ai shkoi në majë të malit dhe bërtiti me zë të lartë, duke thënë: "Ke bërë një punë të mirë. Fitorja në luftë shkon me radhë: sot është në këmbim të ditës së Bedrit. Trego epërsinë tënde Hubal”, d.m.th., justifiko fenë tënde. I Dërguari i tha Umer ibn Hattabit (Omerit) që të ngjitet dhe t'i përgjigjet atij dhe t'i thotë: "Allahu është më i larti dhe më i lavdishmi. Ne nuk jemi të barabartë: të vdekurit tanë janë në xhenet, të tutë në xhehenem." Në këtë përgjigje, Ebu Sufjani i tha Omerit: "Eja këtu tek unë". I Dërguari i tha të shkonte dhe të shihte se çfarë po bënte Ebu Sufjani. Kur erdhi, Ebu Sufjani tha: "Të betohem për Zotin, Omer, a e kemi vrarë Muhamedin?" “Pasha Allahun, nuk e ke, ai po dëgjon atë që po thua tani”, u përgjigj Omeri. Ebu Sufjani tha: "Unë të konsideroj më të vërtetë dhe më të besueshëm se Ibn Kamia", duke iu referuar pretendimit të këtij të fundit se ai e kishte vrarë Muhamedin.

— cf. Ibn Ishaq (1955) 380—388, cited in Peters (1994) p. 219

Më pas Ebu Sufjani vendosi të kthehej në Mekë pa e shtyrë avantazhin e tij për të risulmuar muslimanët e plagosur të Medinës.[17][23]

Beteja përgjithësisht besohet nga studiuesit si një disfatë për myslimanët, pasi ata kishin pësuar humbje më të mëdha se mekasit. Chase F. Robinson, duke shkruar në Encyclopaedia of Islam, thotë se nocioni se "myslimanët pësuan një disfatë dëshpëruese është mjaft i qartë."[17] Studiues të tjerë si William Montgomery Watt nuk pajtohen, duke vënë në dukje se ndërsa myslimanët nuk fituan, mekasit nuk kishin arritur të arrinin qëllimin e tyre strategjik për të shkatërruar Muhamedin dhe pasuesit e tij; dhe se tërheqja e parakohshme e mekasve tregonte dobësi nga ana e tyre.[28] Beteja shënohet gjithashtu për shfaqjen e udhëheqjes ushtarake dhe mashtrimit të Halid ibën el-Velidit, i cili më vonë do të bëhej më i famshmi nga të gjithë gjeneralët arabë gjatë epokës së zgjerimit islam, në pushtimin e Perandorisë Sasanide dhe Sirisë të kontrolluar nga Bizanti.[29]

Rëndësia në luftë

Redakto

Muhamedi e tregoi aftësinë e tij si gjeneral duke zgjedhur fushën e Betejës së Uhudit. Ai vendosi sipas vullnetit të myslimanëve të luftonte në një vend të hapur, por ishte i vetëdijshëm për lëvizshmërinë superiore të mekasve. Ai e dinte se një takim në vend të hapur do t'i ekspozonte krahët e këmbësorisë ndaj mbështjelljes dhe do të neutralizonte faktorin e lëvizshmërisë mekase.

Kështu, ai vendosi të mbante tokë të lartë me malin Uhud në pjesën e pasme të tyre, i cili siguronte siguri nga çdo sulm nga pas. Për më tepër, duke qenë se pjesa e përparme ishte afërsisht 800 deri në 900 jard (730 deri në 820 m)[30] dhe në njërën krah, ai mbështeti malin Einein dhe në krahun tjetër ishin defilet e malit Uhud dhe kështu, në gjuhën ushtarake, ai refuzoi. të dy krahët tek kalorësia mekase. E vetmja qasje nga e cila mund të merreshin nga pjesa e pasme ishte e mbrojtur nga vendosja e harkëtarëve.[31]

Referime

Redakto
  1. ^ Miniature from volume 4 of a copy of Mustafa al-Darir’s Siyar-i Nabi (Life of the Prophet). "The Prophet Muhammad and the Muslim Army at the Battle of Uhud", Turkey, Istanbul; c. 1594 Leaf: 37.3 × 27 cm Arkivuar 2018-06-12 tek Wayback Machine David Collection.
  2. ^ Dr. Muhammad Hamidullah (1992), The Battlefields of the Prophet Muhammad ﷺ (në anglisht), fq. 111, ISBN 81-7151-153-8
  3. ^ Peter Crawford (2013-07-16), The War of the Three Gods: Romans, Persians and the Rise of Islam (në anglisht), Pen & Sword Books Limited, fq. 83, ISBN 9781473828650.
  4. ^ William Montgomery Watt (1956), Muhammad at Medina (në anglisht), fq. 27.
  5. ^ a b c Najeebabadi, Akbar Shah, History of Islam, Vol.1 (në anglisht), fq. 171
  6. ^ Gil, Moshe (1997-02-27). Ibn Sa'd, 1(1), 147 VII(2), 113f, Baladhuri, Tarikh Tabari, 1 2960, Muqaddasi, Muthir, 25f; Ibn Hisham, 311 (në anglisht). Cambridge University press. fq. 119. ISBN 0521599849. Marrë më 26 janar 2020.
  7. ^ Karen Armstrong (2001), Muhammad: A Biography of the Prophet (në anglisht), fq. 185, ISBN 978-1-84212-608-0
  8. ^ Lesley Hazleton, The First Muslim (në anglisht).
  9. ^ Karen Armstrong (2001), Muhammad: A Biography of the Prophet (në anglisht), fq. 186, ISBN 978-1-84212-608-0
  10. ^ a b Karen Armstrong (2001), Muhammad: A Biography of the Prophet (në anglisht), fq. 187, ISBN 978-1-84212-608-0
  11. ^ Najeebabadi, Akbar Shah, History of Islam, Vol.1 (në anglisht), fq. 177
  12. ^ Jones, J. M. B. (1957). "The Chronology of the "Mag̱ẖāzī"-- A Textual Survey". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London (në anglisht). 19 (2): 245–280. doi:10.1017/S0041977X0013304X. ISSN 0041-977X. JSTOR 610242. S2CID 162989212.
  13. ^ Safi-ur Rahman Mubarakpuri (1996). The sealed nectar: biography of the Noble Prophet (në anglisht). Riyadh. fq. 247.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
  14. ^ Peters (1994) pp. 211—214.
  15. ^ Watt (1974) pp. 132—135.
  16. ^ Mubarakpuri, The Sealed Nectar, p. 181. (online)
  17. ^ a b c d e "Uhud", Encyclopedia of Islam Online.
  18. ^ Watt (1974) p. 135.
  19. ^ Guillaume 813.
  20. ^ Watt (1974) p. 137.
  21. ^ Stampa:Cite quran
  22. ^ Muir; Weir (1912) p. 258.
  23. ^ a b c d Watt (1974) pp. 138—139.
  24. ^ Muir; Weir (1912) p. 259.
  25. ^ Muir; Weir (1912) p. 260.
  26. ^ Syed, Akramulla (14 dhjetor 2017). "History of Islam and Muslims, The second battle of Islam at Uhud, Battle of Ohod". Islamic Occasions (në anglisht). Marrë më 9 nëntor 2019.
  27. ^ Ibn Ishaq (1955) 380—388, cited in Peters (1994) p. 218.
  28. ^ Shiko:
    • Cambridge History of Islam 1A (1977) pp. 47—48
    • Firestone (1999) p.132
  29. ^ Shiko:
    • Andrae; Menzel (1960) p. 150;
    • Nafziger; Walton (2000) pp. 16–18;
    • Watt (1974) p. 200
  30. ^ Akram, Agha Ibrahim (2004), Khalid bin al-Waleed – His Life and Campaigns, Oxford University Press: Pakistan, ISBN 0-19-597714-9
  31. ^ JustIslam. "The Battle of Uhud" (në anglisht). Marrë më 9 nëntor 2019.
Librat dhe zhurnalet
  • Andrae, Tor; Menzel, Theophil (1960). Mohammed: The Man and His Faith (në anglisht). New York: Harper Torchbook. OCLC 871364.
  • Firestone, Rueven (1999). Jihad: The Origin of Holy War in Islam (në anglisht). Oxford University Press. ISBN 0-19-512580-0.
  • Holt, P. M.; Bernard Lewis (1977a). Cambridge History of Islam, Vol. 1A (në anglisht). Cambridge University Press. ISBN 0-521-29136-4.
  • I. Ishaq & A. Guillaume (tetor 2002). The Life of Muhammad (në anglisht). Oxford University Press, USA; New Impression edition. ISBN 0-19-636033-1.
  • Muir, William; Weir, T. H. (1912). The Life of Mohammad (në anglisht). Edinburgh: John Grant. OCLC 5754953.
  • Nafziger, George F.; Walton, Mark W. (2003). Islam at War: a history (në anglisht). Westport, CT: Praeger. ISBN 0-275-98101-0.
  • Peters, F.E (1994). Muhammad and the Origins of Islam (në anglisht). Albany: SUNY Press. ISBN 0-7914-1875-8.
  • Watt, W. Montgomery (1956). Muhammad at Medina (në anglisht). Oxford University Press.
  • Watt, W. Montgomery (1961). Muhammad: Prophet and Statesman (në anglisht). United Kingdom: Oxford University Press.
  • Watt, W. Montgomery (1974). Muhammad: Prophet and Statesman, Oxford University Press ISBN 0-19-881078-4
  • Watt, W. Montgomery (1981). Muhammad at Medina (në anglisht). Oxford University Press; New edition. ISBN 0-19-577307-1.
Encikopledi
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Beteja_e_Uhudit&oldid=2549880"