Dame Gruev
Damjan Jovanov Gruev (Bullgarisht: Дамян Йованов Груев, Maqedonisht: Дамјан Јованов Груев, 19 janar 1871 – 23 dhjetor 1906) ishte mësues bullgar,[1][2] udhëheqës revolucionar dhe kryengritës në rajonet osmane të Maqedonisë dhe Trakisë.[3][4][5] Ai ishte ndër themeluesit e Organizatës së Brendshme Revolucionare Maqedonase (fillimisht e njohur si Komiteti Revolucionar Bullgar Maqedono-Adrianopolitan).[6] Pavarësisht nga vetë-identifikimi i tij bullgar,[7][8] sipas historiografisë maqedonase të pas Luftës së Dytë Botërore, ai ishte një maqedonas etnik.[9][10]
Dame Gruev | |
|---|---|
 | |
| Lindi | 19 janar 1871 |
| Vdiq | 23 dhjetor 1906 |
| Kombësia | Osman/Bullgar |
| Organizata | Komitetet Revolucionare Bullgare Maqedono-Adrianopojë (më vonë SMARO, IMARO, IMRO) |
Biografia
RedaktoJeta e hershme
Redakto
Dame Gruev lindi në 1871 në fshatin Smillova, Vilajeti i Manastirit, Perandoria Osmane (Maqedonia e Veriut e sotme). Shkollën fillore e kreu në Smillovë dhe vazhdoi në Gjimnazin Bullgar për Meshkuj të Selanikut. Ai ishte pjesë e një grupi të përjashtuar nga shkolla pas një revolte studentore. Në fillim të vitit 1888, grupi, i përbërë nga 19 persona, duke përfshirë edhe revolucionarë të tjerë të ardhshëm të OBRM-së, u tërhoq nga propaganda serbe. Si rezultat, ata shkuan për të studiuar në një gjimnaz serb në Beograd me shpenzimet e shoqatës Shën Sava. Gruev më vonë vazhdoi shkollimin në Grande école në Beograd. Pas një revolte tjetër, Gruev dhe bashkëpunëtorët e tij u përjashtuan nga Shkolla e Madhe dhe emigruan en block në Bullgari. Gruev u regjistrua në Universitetin e Sofjes dhe më vonë në Shoqërinë e Re Letrare Maqedonase. Ai gjeti edhe rrethin "Druzhba", qëllimi i të cilit ishte zbatimi i "nenit 23" të Traktatit të Berlinit (1878) për autonominë e Maqedonisë. Në vitin 1891 Gruev u përjashtua nga universiteti pasi dyshohej për vrasjen e ministrit Hristo Belçev, por më pas ky pretendim rezultoi i pabazë.
Më pas, Gruev u largua nga universiteti dhe u kthye në rajonin e Maqedonisë Osmane për të aplikuar në një organizatë të re revolucionare. Për të realizuar më me sukses planet e tij dhe ndoshta për të shmangur dyshimin e autoriteteve turke, ai vendosi të bëhej mësues shkolle bullgare. Dy vitet e para pas kthimit në rajonin e Maqedonisë ai i kaloi mësimdhënien, fillimisht në fshatin e tij të lindjes Smilevë, e më vonë në qytetin e Prilepit. Më vonë, Gruev u vendos në Selanik dhe këtu hodhi themelet e KRBMA (Komitetet Revolucionare Bullgare Maqedono-Adrianopole). Me bashkëpunimin e Hristo Tatarçevit dhe Petar Poparsov, ndër të tjera, doli me Kushtetutën dhe aktet nënligjore të IMARC-së. Ajo do të ishte një organizatë sekrete nën drejtimin e një Komiteti Qendror, me komitete revolucionare lokale në të gjithë Maqedoninë dhe rajonin e Adrianopojës (Edirne). Këto rajone do të ndaheshin në rrethe ose rayon revolucionare si në Kryengritjen e Prillit. Në përputhje me Kushtetutën, Komiteti i parë Qendror Revolucionar u formua në verën e vitit 1894, nën kryesinë e Hristo Tatarçevit.
1894 deri në 1900
Redakto
Në verën e vitit 1894 në Negotinë organizon komitetin e parë revolucionar vendor, kurse së shpejti me bashkëpunimin e Pere Toshev, komitetin e parë rrethor në qytetin e Shtipit. Gruev vizitoi edhe qytetet e Resnjës, Ohrit dhe Strugës dhe gjeti se popullata vendase po i pranonte shumë mirë idetë revolucionare të organizatës së tij. Në vitin akademik 1894–1895 ka mbetur mësues në Shtip. Në vjeshtën e vitit 1895 Goce Dellçev mbërriti në Shtip me idenë për të hedhur themelet e një lëvizjeje revolucionare që kërkon autonomi për Maqedoninë dhe Adrianopojë Trakinë. Gruev dhe Delçev u takuan për herë të parë dhe ndanë idetë e tyre atje. Gruev e prezantoi Dellçevin me planin tashmë të përvijuar nga Komiteti Qendror i Selanikut. Pas kësaj, Gruev dhe Goce Dellçev punuan së bashku në Shtip dhe rrethinë.
Zgjerimi i IMRO-së në atë kohë ishte fenomenal, veçanërisht pasi Gruev u vendos në Selanik gjatë viteve 1895-1897, në cilësinë e një inspektori bullgar të shkollës. Gruev ishte bërë shpirti dhe trupi i Komitetit Qendror revolucionar. Nën drejtimin e tij u lëshuan letra sekrete revolucionare, u futën shifra, u përdorën pseudonime ose një nom de plume dhe u mbajtën kanale për komunikim të fshehtë midis komiteteve të ndryshme lokale dhe maqedonase. Një përfaqësues i Komitetit Qendror Revolucionar u dërgua në Sofje për të marrë përsipër blerjen dhe dërgimin e furnizimeve të nevojshme të luftës për IMARC. Gruev udhëtoi pa u lodhur nëpër Maqedoni dhe Vilajetin e Adrianopojës dhe sistematikisht themeloi dhe organizoi komitete nëpër fshatra dhe qytete. Në vitin 1897, Gruev ishte edhe një nga themeluesit e Shoqërisë kundër serbëve.[11] Fatkeqësisht, për arsye thjesht politike dhe për të shmangur dyshimet e autoriteteve osmane, IMARC vendosi të shkarkojë Gruevin në vitin 1898. Menjëherë pas shkarkimit të tij Gruev u zhvendos në Manastir dhe atje me bashkëpunimin e Petar Poparsov, Vasil Paskov dhe të tjerë, ai filloi për të nxjerrë një letër revolucionare.
Ai organizoi një sistem në të cilin paratë mblidheshin nga shkollat e së dielës përmes një "takse revolucionare" të veçantë dhe bliheshin një sasi materialesh luftarake. Gruev u emërua sërish në kuadrin mësimor tani në qytetin e Manastirit dhe si i tillë mori edhe drejtimin e lëvizjes revolucionare në Vilajetin e Manastirit (Bitola), ndërsa personat aktivë në Komitetin në Selanik ishin Hristo Tatarçevi. Pere Toshev dhe Hristo Matov. Veprimtaritë e Gruevit në rrethin e Manastirit nuk mbetën pa u vënë re nga autoritetet osmane. Çeta (banda) të shumta nëpër malet përreth filluan të terrorizonin autoritetet lokale. Gruev, i dyshuar si faktor kryesor në nxitjen e kësaj lëvizjeje, u arrestua më 6 gusht 1900. Ai u mbajt në burgun e Manastirit deri në maj 1902. Megjithatë, duke përdorur shkrime dhe shifra sekrete, ai mundi të qëndronte në kontakt me revolucionarin vendas. komitetet dhe drejtonte punët e rrethit revolucionar të Bitolës.
Kryengritja
RedaktoNë fund të majit 1902, Gruev u dënua me dëbim në burgun e Podrum Kale në Anadoll. Aty gjeti Hristo Matovin dhe Hristo Tatarçevin, të dy të dënuar me internim në janar 1901. Gruev dhe shokët e tij u mbajtën në Podroum Kale për dhjetë muaj. Ndonëse ishte larg nga vetë Maqedonia dhe Trakia, Gruev arriti të mbante veten të informuar për zhvillimin dhe punët e OBRM-së. Ai mbajti një rrjedhë të qëndrueshme korrespondence të koduar me Selanikun, Bitolëm dhe Sofjen. Në Pashkë të vitit 1903, me rastin e një amnistie të përgjithshme, ai u lirua. Gruev nxitoi në Selanik dhe atje ai zbuloi se Komiteti Qendror, i cili ishte në krye të OBRM-së, kishte vendosur tashmë të shpallte një kryengritje të përgjithshme që do të ndodhte gjatë vitit 1903. Megjithëse Gruev nuk ishte në përputhje me vendimin e Komitetit Qendror, në radhë të parë për shkak të mungesës së gatishmërisë së SMARO-s, ai iu dorëzua vendimit të Komitetit Qendror.
U largua nga Selaniku dhe shkoi në Smillovë ku do të mbahej Kongresi kryengritës. Qëllimi i këtij kongresi ishte caktimi i datës së shpalljes së kryengritjes së përgjithshme dhe përvijimi i metodave dhe taktikave të ndjekjes së saj. Këtu Gruev u takua me Boris Sarafov, i cili sapo kishte ardhur nga Bullgaria. Kryetar i këtij Kongresi u zgjodh Gruev dhe ky i fundit vendosi që dita e shpalljes së kryengritjes të ishte 2 gushti 1903. Gruev, Boris Sarafov dhe Anastas Lozançev u zgjodhën nga Kongresi si tre anëtarë të Shtabit të Përgjithshëm. , dhe fuqizoi të drejtonte forcat kryengritëse në rajonin e Manastirit. Gruev jetoi për të parë tërheqjen e trupave turke nga fshati i tij i lindjes Smilevo. Ai u angazhua gjatë kryengritjes në përleshje të shumta me ushtrinë osmane. Por me ardhjen e trupave osmane, çdo përparim i kryengritjes u bë i pamundur dhe në një periudhë prej gjashtë javësh ajo u shtyp plotësisht. Gruev i vuri vetes detyrën për të vizituar rrethe të ndryshme revolucionare, për të çarmatosur kryengritësit dhe për të ruajtur materialet e luftës për përdorim në të ardhmen. Gruev dhe pasuesit e tij vazhduan punën e organizimit dhe përgatitjes për një kryengritje tjetër.
Pas Kryengritjes
Redakto
Në vitin 1904 Dame Gruev kryesoi Kongresin e Prilepit të Rrethit Revolucionar të Manastirit të OBRM-së. Në vjeshtën e atij viti, Dame u kap nga udhëheqësi serb Micko Kërstiq, por u lirua, me ndihmën e Gligor Sokoloviqit, pas negociatave të tij me Pere Toshev. Në vitin 1905 Gruev drejtoi Kongresin e parë të Përgjithshëm të organizatës pas kryengritjes, të ashtuquajturin Kongresi i Rilës. Këtu Dame Gruev u zgjodh anëtar i Komitetit Qendror dhe u bë në fakt udhëheqës i tij, deri në vdekjen e tij. Në të vërtetë, Dame ishte i vetmi që dukej se ishte i aftë të zotëronte ambicien e Jane Sandanskit për lidership. Megjithatë, Kongresi i Rilës nuk arriti t'i fshijë dallimet politike në organizatë. Lindi nevoja për të mbajtur një kongres të ri special në Sofje në dhjetor 1906, i cili nuk u mbajt kurrë. Në fund të vitit 1906, Gruev me çetën e tij u zhvendos nga Maqedonia osmane në Sofje për të marrë pjesë në Kongresin special. Më 23 dhjetor 1906, Dame Gruev dhe çeta e tij u zbuluan nga autoritetet turke pranë fshatit Rusinovë (rrethi i Maleshevës). Gruev dhe çeta e tij u përballën me forcat osmane dhe në betejën e ardhshme ai u vra.
Referime
Redakto- ^ In Macedonia, the education race produced the Internal Macedonian Revolutionary Organization (IMRO), which organized and carried out the Ilinden Uprising of 1903. Most of IMRO's founders and principal organizers were graduates of the Bulgarian Exarchate schools in Macedonia, who had become teachers and inspectors in the same system that had educated them. Frustrated with the pace of change, they organized and networked to develop their movement throughout the Bulgarian school system that employed them. The Exarchate schools were an ideal forum in which to propagate their cause, and the leading members were able to circulate to different posts, to spread the word, and to build up supplies and stores for the anticipated uprising. As it became more powerful, IMRO was able to impress upon the Exarchate its wishes for teacher and inspector appointments in Macedonia. For more see: Julian Brooks, The Education Race for Macedonia, 1878—1903 in The Journal of Modern Hellenism, Vol 31 (2015) pp. 23-58.
- ^ In 1891, Gruev returned to Macedonia and was employed by the Bulgarian Exarchate as a teacher in his native village, Bitola, and in Salonica. In 1893 he was among the founding members of the IMRO.. For more see: Dimitar Bechev, Historical Dictionary of North Macedonia; Historical Dictionaries of Europe, Second edition; Rowman & Littlefield, 2019; ISBN 1538119625, p. 133.
- ^ "The last of the significant leaders of the Uprising - Dame Gruev, died one 23 December 1906 in a fight with Turkish soldiers. The Turkish Press described him as the biggest leader of the Bulgarian Revolutionary Committee. French, Austrian, Russian, American and British consuls and ambassadors reported to their governments the preparation and the crushing of the Ilinden Uprising and described it as a Bulgarian event. The Turks themselves described the uprising as a Bulgarian conspiracy.” Chris Kostov, Contested Ethnic Identity: The Case of Macedonian Immigrants in Toronto, 1900-1996, Volume 7 of Nationalisms across the globe, Peter Lang, 2010, ISBN 3034301960, pp. 87-88.
- ^ "However, contrary to the impression of researchers who believe that the Internal organization espoused a "Macedonian national consciousness," the local revolutionaries declared their conviction that the "majority" of the Christian population of Macedonia is "Bulgarian." They clearly rejected possible allegations of what they call "national separatism" vis-a-vis the Bulgarians, and even consider it "immoral." Though they declared an equal attitude towards all the "Macedonian populations." Tschavdar Marinov, We the Macedonians, The Paths of Macedonian Supra-Nationalism (1878–1912), in "We, the People: Politics of National Peculiarity in Southeastern Europe" with Mishkova Diana as ed., Central European University Press, 2009, ISBN 9639776289, pp. 107-137.
- ^ The political and military leaders of the Slavs of Macedonia at the turn of the century seem not to have heard the call for a separate Macedonian national identity; they continued to identify themselves in a national sense as Bulgarians rather than Macedonians.[...] (They) never seem to have doubted “the predominantly Bulgarian character of the population of Macedonia". "The Macedonian conflict: ethnic nationalism in a transnational world", Princeton University Press, Danforth, Loring M. 1997, ISBN 0691043566, p. 64.
- ^ ..."It appears to have originally been called the Bulgarian Macedonian-Adrianopolitan Committee (BMORK — the'O'standing for Odrin or Adrianopole). In 1902 it changed its name to the Secret Macedonian Adrianopolitan Revolutionary Organisation"... Who are the Macedonians? Hugh Poulton, C. Hurst & Co. Publishers, 2000, ISBN 1-85065-534-0, p. 53.
- ^ The IMRO revolutionary Milan Matov met in June 1906 in Sofia, Dame Gruev, who told him: "We are Bulgarians and we always work and will work for the unification of the Bulgarian nation. All other formulas are a stage to achieve this goal." For more see: Dimitar Gotsev,"The idea of the autonomy as a tactic in the programs of the national liberation movements in Macedonia and Thrace, 1893-1941". Publishing House of Bulgarian Academy of Sciences, Sofia, 1983, p. 18. (Bg.), Memoirs of Milan Matov "The Comitadji Stories", Skopje, 2002, pp. 260-261.(Mk.), Матов, Милан. "Баш комитата разказва, живот за Македония", Културно-благотворителна фондация „Братя Миладинови“ - София, 2002, p. 266 (Bg.)
- ^ An excerpt from the appeal sent to the Bulgarian government by the Ilinden uprising's leaders (General Staff) in the Bitola area. This appeal was written by Gruev himself: "Considering the critical and terrible situation that the Bulgarian population of the Bitola Vilayet found itself in and following the ravages and cruelties done by the Turkish troops and irregulars,... considering the fact that everything Bulgarian runs the risk of perishing and disappearing without a trace because of violence, hunger, and the upcoming misery, the Head Quarters finds it to be its obligation to draw the attention of the respected Bulgarian government to the pernicious consequences vis-a-vis the Bulgarian nation, in case the latter does not fulfill its duty towards its brethren of race here in an imposing fashion which is necessary by virtue of the present ordeal for the common Bulgarian Fatherland... Being in command of our people's movement, we appeal to you on behalf of the enslaved Bulgarians to help him in the most effective way - by waging a war. We believe that the response of the people in free Bulgaria will be the same... No Bulgarian school is opened, neither will it be opened... Nobody thinks of education when he is outlawed by the state because he bears the name Bulgarian... Waiting for your patriotic intervention, we are pleased to inform you that we have in our disposition the armed forces we have spared by now..."; Проф. д-р Веселин Трайков. сп. Македонски преглед, година XIX, 1996, кн. 4, изд. Македонския научен институт, Безсмъртният Даме Груев (17.XII.1871 - 23.XII.1906) стр. 20-21). The whole text in English and the scanned original can be seen in collection "Macedonia, documents and materials", Bulgarian Academy of Sciences, Institute of history, Bulgarian language institute, Sofia 1978, Document #72, Letter No. 534. More how the letter was written and send to the government see: Mercia MacDermott, Freedom or Death, The Life of Gotsé Delchev, Journeyman Press, London & West Nyack, 1978, p. 379.
- ^ The first name of the IMRO was "Bulgarian Macedonian-Adrianople Revolutionary Committees", which was later changed several times. Initially its membership was restricted only for Bulgarians. It was active not only in Macedonia but also in Thrace (the Vilayet of Adrianople). Since its early name emphasized the Bulgarian nature of the organization by linking the inhabitants of Thrace and Macedonia to Bulgaria, these facts are still difficult to be explained from the Macedonian historiography. They suggest that IMRO revolutionaries in the Ottoman period did not differentiate between ‘Macedonians’ and ‘Bulgarians’. Moreover, as their own writings attest, they often saw themselves and their compatriots as ‘Bulgarians’ and wrote in Bulgarian standard language. For more see: Brunnbauer, Ulf (2004) Historiography, Myths and the Nation in the Republic of Macedonia. In: Brunnbauer, Ulf, (ed.) (Re)Writing History. Historiography in Southeast Europe after Socialism. Studies on South East Europe, vol. 4. LIT, Münster, pp. 165-200 ISBN 382587365X.
- ^ The modern Macedonian historiographic equation of IMRO demands for autonomy with a separate and distinct national identity does not necessarily jibe with the historical record. A rather obvious problem is the very title of the organization, which included Thrace in addition to Macedonia. Thrace whose population was never claimed by modern Macedonian nationalism...There is, moreover, the not less complicated issue of what autonomy meant to the people who espoused it in their writings. According to Hristo Tatarchev, their demand for autonomy was motivated not by an attachment to Macedonian national identity but out of concern that an explicit agenda of unification with Bulgaria would provoke other small Balkan nations and the Great Powers to action. Macedonian autonomy, in other words, can be seen as a tactical diversion, or as “Plan B” of Bulgarian unification. İpek Yosmaoğlu, Blood Ties: Religion, Violence and the Politics of Nationhood in Ottoman Macedonia, 1878–1908, Cornell University Press, 2013, ISBN 0801469791, pp. 15-16.
- ^ Maćedonija i Maćedonci: putopisne beleške sa geografiskom, etnografskom... (në maqedonisht). 1906. fq. 175.
То су учин ли агенти „Друштва против Срба" основаног У Солуну иницијативом проф. Лам. Грујева са задатком да „Србе треба огњем и мачем истребити из Маћедоније" (в. .Нар. Права" у Софији 1897. г.) То Друштво је до сад (1897–195 г.) у славу „српско-бугарског братства" поубијало преко 500 најугледни их Срба у Маћедонији и Старој Србији. (Списак погинулих изаћиће у овој књизи). У повећем селу Моносишову множи се број присталица Егзархије и протестанске вере, јер струмски митрополит Грк, никако неће да дозволи словенско богослужење у том чисто словенском селу. Овде су хтели држати ...