Wikipedia

Devanagari

Devanāgarī ose Devanagari ( देवनागरी , IAST: Devanāgarī, shqiptimi sanskritisht: [deːʋɐˈnaːɡɐriː] ), i quajtur edhe Nāgarī (sanskritisht: नागरी), [1] është një abugida e shkruar nga e majta në të djathtë, [2] e bazuar në shkrimin e lashtë Brāhmī, [3] e përdorur në nënkontinentin verior Indian . Është një nga shkrimet zyrtare të Republikës Indiane dhe Nepalit . Ai u zhvillua dhe hyri në përdorim të rregullt në shekullin e VII të erës sonë. [1] [4] Shkrimi Devanagari, i përbërë nga 47 karaktere kryesore, duke përfshirë 14 zanore dhe 33 bashkëtingëllore, është sistemi i katërt më i përhapur i shkrimit në botë, [5] që përdoret prej 120 gjuhësh. [6]

Drejtshkrimi i këtij shkrimi pasqyron shqiptimin e gjuhës. [6] Ndryshe nga alfabeti latin, shkrimi nuk e njeh konceptin e shkronjave . [7] Është shkruar nga e majta në të djathtë, ka një preferencë të fortë për forma simetrike të rrumbullakosura brenda kornizave katrore dhe dallohet nga një vijë horizontale mbi simbole, e njohur si shirorekhā. [2] Në një vështrim të përciptë, shkrimi Devanagari duket i ndryshëm nga shkrimet e tjera indike si bengal-asamez ose gurmukhi, por një shqyrtim më i afërt zbulon se ato janë shumë të ngjashme me përjashtim të këndeve dhe theksit strukturor. [2]

Ndër gjuhët që e përdorin atë si shkrim parësor ose dytësor janë Marathi, Pāḷi, Sanskritishtja, [8] Hindi, [9] Boro, Nepali, Sherpa, Prakrit, Apabhramsha, Awadhi, Bhojpuri, Braj Bhasha, [10] Chhattisgari Magahi, Nagpuri, Raxhastani, Bhili, Dogri, Kashmiri, Maithili, Konkani, Sindhi, Nepal Bhasa, Mundari, Angika, Bajjika dhe Santali . [6] Shkrimi Devanagari është i lidhur ngushtë me shkrimin Nandinagari që zakonisht gjendet në shumë dorëshkrime të lashta të Indisë Jugore, [11] [12] dhe është i lidhur në distancë me një numër shkrimesh të Azisë juglindore. [6]

Etimologjia Redakto

Devanāgarī është një kompozim i deva (देव) and nāgarī (नागरी). Deva do të thotë "hyjnore", "parajsore", ose "hyjni". Nāgarī vjen nga nagara (नगर), një fjalë sanskrite që do të thotë "qytezë" ose "qytet". Kështu që devanāgarī mund të përkthehet si "nga qyteti i zotave".[13]

Përdorimi i emrit devanāgarī u shpërfaq nga termi më i vjetër nāgarī . [14] Sipas Fischer, Nagarī u shfaq në nënkontinentin indian veriperëndimor rreth vitit 633 er, u zhvillua plotësisht në shekullin e XI-të es, dhe ishte një nga shkrimet kryesore të përdorura për letërsinë sanskrite. [14]

Dorëshkrim i krijuar mes shekujëve XVIII dhe XIX.

 
 

Stampa:Brahmi-Gupta-Devanagari

Shkronjat Redakto

Renditja e shkronjave të Devanagari, si pothuajse të gjithë shkrimet brahmike, bazohet në parime fonetike që i organizojnë ato sipas mënyrës dhe vendit të artikulimit të bashkëtingëlloreve dhe zanoreve që ato përfaqësojnë. Kjo renditje zakonisht quhet varṇamālā (" kurorë e shkronjave"). [15] Formati i Devanāgarīt për Sanskritishten shërben si prototip për zbatimin e tij, me ndryshime ose shtesa të vogla, në gjuhë të tjera. [16]

Zanoret Redakto

Zanoret dhe renditja e tyre janë: [17]

Forma e pavarur IAST ISO IPA Si diakritike me प ( Barakhadi ) Forma e pavarur IAST ISO IPA Si diakritike me प (Barakhadi)
kaṇṭhya
( Grykore ) 		अ a [ɐ] प आ ā [aː] पा
tālavya
( Qiellzore) 		इ i [i] पि ई ī [iː] पी
oṣṭhya
( Buzore ) 		उ u [u] पु 6 ऊ ū [uː] पू 6
mūrdhanya
( Retrofleks ) 		ऋ ṛ r̥ [r̩] पृ ॠ 4 ṝ r̥̄ [r̩ː] पॄ
dantya
( Dhëmbore) 		ऌ 4 ḷ l̥ [l̩] पॢ ॡ 4, 5 ḹ l̥̄ [l̩ː] पॣ
kaṇṭhatālavya (Qiellzogrykore) ए e ē [eː] पे ऐ ai [ɑj] पै
kaṇṭhoṣṭhya
(Buzogrykore) 		ओ o ō [oː] पो औ au [ɑw] पौ
अं / ं 1,2 ṃ ṁ [◌̃] पं अः / ः 1 ḥ [h] पः
ॲ / ऍ 7 ê [æ] पॅ ऑ 7 ô [ɒ] पॉ
  1. Të renditura me zanore janë dy diakritika konsonantike, anusvāra hundore fundore ं ṃ dhe visarga fërkuese fundore ः ḥ (e quajtur अं aṃ dhe अः aḥ ). Masica (1991) shënon se anusvāra në sanskritisht "ka disa polemika nëse përfaqëson një ndalesë hundore homoorganike ..., një zanore të hunduar, një gjysmëzanore të hunduar, apo të gjitha këto sipas kontekstit". visarga përfaqëson fërkimin glotal pa zë pas-vokalik [h], në sanskritisht një alofon të s, ose më rrallë r, zakonisht në fund të fjalës. Disa tradita të recitimit shtojnë një jehonë të zanores pas frymëmarrjes: [18] इः [ihi] . Masica (1991) konsideron se visarga së bashku me shkronjat ङ ṅa dhe ञ ña për hundoret vellore dhe qiellzore "kryesisht të parashikueshme" të jenë shembuj të "mbivrasjes fonetike në sistem".
  2. Një tjetër diakritikë është candrabindu / anunāsika ँ अँ . Salomon (2003) e përshkruan atë si një "formë më të theksuar" të anusvāras, "ndonjëherë ... përdoret për të shënuar një hundëzimi të vërtetë [zanore]". Në një gjuhë të re indo-ariane, siç është Hindi, dallimi është formal: candrabindu tregon hundëzimin e zanoreve [19] ndërsa anusvāra tregon një hundore homoorganike që paraprin një bashkëtingëllore tjetër: [20] p.sh., हँसी [ɦə̃si] " qeshje ", गंगा [ɡəŋɡɑ] " Ganges ". Kur një akṣara ka një diakritikë zanore mbi vijën e sipërme, kjo nuk lë vend për goditjen candra ("hënë") candrabindu, e cila shpërndahet në favor të pikës së vetme: [21] हूँ [ɦũ] "jam", por हैं [ɦɛ̃] "janë". Disa shkrimtarë dhe daktilografë e heqin fare goditjen e "hënës", duke përdorur vetëm pikën në të gjitha situatat. [22]
  3. avagraha ( ऽ अऽ ) (zakonisht e transliteruar me një apostrofë ) është një shenjë pikësimi sanskrite për eliminimin e një zanoreje në sandhi : एकोऽयम् eko'yam ( ← एकस् ekas + अयम् ayam ) ("ky"). Një zanore e gjatë origjinale e humbur nga bashkimi ndonjëherë shënohet me një avagraha të dyfishtë: सदाऽऽत्मा sadā'tmā ( ← सदा sadā + आत्मा ātmā ) "gjithmonë, vetvetja". [23] Në Hindi, Snell (2000) thotë se "funksioni i tij kryesor është të tregojë se një zanore mbahet në një klithmë ose një britmë": आईऽऽऽ! āīīī! . Në gjuhët Madhyadeshi si Bhojpuri, Awadhi, Maithili, etj., të cilat kanë "një numër të madh formash foljore që përfundojnë në atë zanore të qenësishme", [24] avagraha përdoret për të shënuar mos eliminimin e fjalës fundore të qenësishme a, e cila ndryshe është një konventë drejtshkrimore moderne: बइठऽ baiṭha "ulur" kundrejt बइठ baiṭh
  4. Bashkëtingëlloret ॠ ṝ ऌ ḷ, dhe ॡ ḹ janë specifike për sanskritishten dhe nuk përfshihen në varṇamālā të gjuhëve të tjera. Tingulli i përfaqësuar nga ṛ ka humbur gjithashtu në gjuhët moderne, dhe shqiptimi i tij tani varion nga [ɾɪ] (hindisht) në [ɾu] (marathi).
  5. ḹ nuk është një fonemë e vërtetë e sanskritishtes, por më tepër një konventë grafike e përfshirë midis zanoreve për të ruajtur simetrinë e çifteve të shkronjave të shkurtra-gjata. [16]
  6. Ka formime jo të rregullta të रु ru, रू rū dhe हृ hṛ .
  7. Ka edhe dy zanore të tjera në Marathi, ॲ ऑ , që përfaqësojnë përkatësisht [ æ ], të ngjashme me shqiptimin RP në anglisht të ⟨a⟩ në act, dhe [ ɒ ], të ngjashme me shqiptimin RP të ⟨o⟩ në cot . Këto zanore përdoren ndonjëherë edhe në Hindi, si në Hindi: डॉलर dôlar ("dollar"). [25] Tejçimi IAST nuk është i përcaktuar. Në ISO 15919, tejçimi është përkatësisht ê dhe ô .

Bashkëtingëlloret Redakto

Tabela më poshtë tregon shkronjat bashkëtingëllore (në kombinim me zanoren e qenësishme a ) dhe renditjen e tyre. Në të djathtë të shkronjës Devanāgarī tregohet tejçimi në shkrimin latin duke përdorur Alfabetin Ndërkombëtar të Tejçimit Sanskrit [26] dhe vlerën fonetike ( IPA ) në gjuhën Hindi . [27] [28]

Fonetika→ sparśa

(Mbyllore) 		anunāsika

(Hundore) 		antastha

(Përafruese) 		ūṣman/saṃgharṣī

(Fërkuese)
Zëshmëria → aghoṣa saghoṣa aghoṣa saghoṣa
Aspiration → alpaprāṇa mahāprāṇa alpaprāṇa mahāprāṇa alpaprāṇa mahāprāṇa
kaṇṭhya

(Vellore) 		क ka

[k] 		ख kha

[kʰ] 		ग ga

[ɡ] 		घ gha

[ɡʱ] 		ङ ṅa

[ŋ] 		ह ha

[ɦ]
tālavya

(Qiellzore) 		च ca

[tʃ] 		छ cha

[tʃʰ] 		ज ja

[dʒ] 		झ jha

[dʒʱ] 		ञ ña

[ɲ] 		य ya

[j] 		श śa

[ʃ]
mūrdhanya

(Retrofleks) 		ट ṭa

[ʈ] 		ठ ṭha

[ʈʰ] 		ड ḍa

[ɖ] 		ढ ḍha

[ɖʱ] 		ण ṇa

[ɳ] 		र ra

[r] 		ष ṣa

[ʂ]
dantya

(Dhëmbore) 		त ta

[t̪] 		थ tha

[t̪ʰ] 		द da

[d̪] 		ध dha

[d̪ʱ] 		न na

[n] 		ल la

[l] 		स sa

[s]
oṣṭhya

(Buzore) 		प pa

[p] 		फ pha

[pʰ] 		ब ba

[b] 		भ bha

[bʱ] 		म ma

[m]
dantoṣṭhya

(Buzodhëmbore) 		व va

[ʋ]
  • Për më tepër, ळ ḷa ( IPA : [ɭ] ose [ɭ̆] ), alofon lateral ndërvokalik i ndalesës retrofleks të zërit në sanskritishten Vedike, e cila është një fonemë në gjuhë të tilla si Marathi, Konkani, Garhwali dhe Raxhastani . [29]
  • Përtej grupit sanskritik, forma të reja janë formuluar rrallë. Masica (1991) ofron një shpjegim si më poshtë: "Në çdo rast, sipas disave, të gjithë tingujt e mundshëm tashmë ishin përshkruar dhe parashikuar në këtë sistem, pasi sanskritishtja ishte gjuha origjinale dhe e përsosur. Prandaj ishte e vështirë të siguroheshin apo edhe të konceptoheshin tinguj të tjerë, të panjohur për fonetikën e sanskritishtes”. Aty ku huazimet dhe zhvillimet e brendshme në mënyrë të pashmangshme u grumbulluan dhe lindën në gjuhët e reja indo-ariane, ato janë injoruar me shkrim, ose janë trajtuar me mjete të tilla si diakritikat dhe ligaturat (të injoruara në recitim).
    • Diakritika më në pah ka qenë pika e nënshkrimit (subscript) ( nuqtā ) ़ . Hindi e përdor atë për tingujt persë, arabë dhe anglezë क़ qa /q/, ख़ xa /x/, ग़ ġa /ɣ/, ज़ za /z/, झ़ zha /ʒ/, dhe फ़ fa /f/, dhe për zhvillimet alofonike ड़ ṛa /ɽ/ dhe ढ़ ṛha /ɽʱ/ . [30] (Edhe ऴ ḻa /ɻ/ mund të ekzistojë gjithashtu, por nuk përdoret në Hindi. )
    • Implozivët Sindhi dhe Saraiki janë akomoduar me një linjë të bashkangjitur më poshtë: ॻ [ɠə] ॼ [ʄə], ॾ [ɗə], ॿ [ɓə] .
    • Tingullorët e aspiruar mund të përfaqësohen si lidhje/ ligatura me ह ha : म्ह mha, न्ह nha, ण्ह ṇha, व्ह vha, ल्ह lha, ळ्ह ḷha, र्ह rha .
    • Masica (1991) vëren Marwarin që përdor ॸ për ḍa [ɗə] (ndërsa ड përfaqëson [ɽə] ).

Për një listë të të gjitha 297 (33×9) rrokjeve të mundshme zanore sanskrite bashkëtingëllore-zanore të shkurtra, shihni Āryabhaṭa .

Diakritikat e zanoreve Redakto

 
Diakritikat e zanoreve në क

Tabela: Bashkëtingëlloret me diakritika zanoresh. Zanoret në formën e tyre të pavarur në krye dhe në formën e tyre përkatëse të varur (shenja zanore) e kombinuar me bashkëtingëlloren ' k ' në fund. ' ka ' është pa ndonjë shenjë zanore të shtuar, ku zanorja ' a ' është e qenësishme .

a ā ê ô i ī u ū e ē ai o ō au r̥ r̥̄ l̥ l̥̄ ṁ ḥ
अ आ ॲ ऑ इ ई उ ऊ ऎ ए ऐ ऒ ओ औ ऋ ॠ ऌ ॡ अं अः
ka kā kê kô ki ki ku kū ke kē kai ko kō kau kr̥ kr̥̄ kl̥ kl̥̄ kaṁ kaḥ k
क का कॅ कॉ कि की कु कू कॆ के कै कॊ को कौ कृ कॄ कॢ कॣ कं कः क्

Një zanore kombinohet me një bashkëtingëllore për të krijuar formën diakritike. Për shembull, zanorja आ ( ā ) kombinohet me bashkëtingëlloren क् ( k ) për të formuar shkronjën rrokëshe का ( kā ), me halantën (shenjë anulimi) të hequr dhe një shenjë zanore të shtuar e cila tregohet me diakritikë . Zanorja अ ( a ) kombinohet me bashkëtingëlloren क् ( k ) për të formuar क ( ka ) me halantën të hequr. Por seria diakritike e क ख ग घ ( ka, kha, ga, gha, përkatësisht) është pa ndonjë shenjë zanore të shtuar, sepse zanorja अ ( a ) është e qenësishme.

 
Jnanesvari është një koment mbi Bhagavad Gita, i datuar rreth 1290 CE. Është shkruar në Maratisht duke përdorur shkrimin Devanagari.

Bashkëtingëlloret e lidhura Redakto

Siç u përmend, bashkëtingëlloret e njëpasnjëshme që nuk kanë një zanore mes tyre mund të bashkohen fizikisht si një bashkëtingëllore lidhëse ose ligaturë . Kur Devanāgarī përdoret për të shkruar gjuhë të tjera përveç sanskritishtes, lidhëzat përdoren kryesisht me fjalë sanskrite dhe fjalë huazimi. Fjalët amtare zakonisht përdorin bashkëtingëlloren bazë dhe folësit vendas dinë ta mbytin zanoren kur është e zakonshme ta bëjnë këtë. Për shembull, fjala indiane karnā shkruhet करना ( ka-ra-nā ). Qeverisja e këtyre grupimeve varion nga rregullat gjerësisht deri ngushtësisht të zbatueshme, me përjashtime të veçanta. Ndërsa është i standardizuar në pjesën më të madhe, ka disa variacione në grupim, nga të cilat Unicode i përdorur në këtë faqe është vetëm një skemë. Më poshtë janë një sërë rregullash:

 
Të gjitha format e श
  • 24 nga 36 bashkëtingëlloret përmbajnë një shtyllë vertikale djathtas ( ख kha, घ gha ण ṇa etj. ). Si fragmente/anëtarë të parë ose të mesëm të një klastëri , ata e humbin atë shtyllë. त् +व = त्व tva, ण् + ढ = ण्ढ ṇḍha, स् + थ = स्थ stha . Në Unicode, si në Hindi, këto bashkëtingëllore pa rrënjët e tyre vertikale quhen "gjysmë forma". [31] श śa shfaqet si një fragment i ndryshëm, i thjeshtë në formë shiriti që paraprin व va न na च ca ल la, र ra, duke bërë që këta anëtarë të dytë të zhvendosen poshtë dhe të zvogëlohen në madhësi. Kështu श्व śva, श्न śna, श्च śca श्ल śla, श्र śra, dhe शृ śṛi .
  • र (ra) si anëtar i parë merr formën e një vize të lakuar lart mbi karakterin fundor ose diakritikën ā- të tij. p.sh. र्व rva, र्वा rvā, र्स्प rspa, र्स्पा rspā . Si anëtar i fundit me ट ṭa ठ ṭha ड ḍa ढ ḍha, ड़ ṛa छ cha, është dy rreshta së bashku poshtë karakterit të drejtuar nga poshtë. Kështu ट्र ṭra, ठ्र ṭhra, ड्र ḍra, ढ्र ḍhra, ड़्र ṛra, छ्र chra . Diku tjetër si pjesë e fundit është një vijë diagonale që shtrihet majtas dhe poshtë. p.sh. क्र ग्र भ्र ब्र . Në kombinim me त ta zhvendoset lart për të bërë lidhëzën त्र tra .
  • Si anëtarë të parë, karakteret e mbetura nuk kanë shtylla vertikale si p.sh. द da dhe ह ha mund të ketë anëtarin e tyre të dytë, të reduktuar në përmasa dhe pa goditje horizontale, të vendosur poshtë. क ka छ cha, dhe फ pha shkurtojnë grepat e tyre të djathta dhe i bashkojnë ato drejtpërdrejt me anëtarin vijues.
  • Lidhëzat për kṣa dhe jña nuk rrjedhin qartë nga shkronjat që përbëjnë përbërësit e tyre. Lidhëza për kṣa është क्ष ( क् + ष ) dhe për jña është ज्ञ ( ज् + ञ ).

Numrat Redakto

Shifrat e Devanagarit
० १ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Referime Redakto

  1. ^ a b Kuiper, Kathleen (2010). The Culture of India. New York: The Rosen Publishing Group. fq. 83. ISBN 978-1615301492. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ a b c Jain, Danesh; Cardona, George (26 korrik 2007). The Indo-Aryan Languages. Routledge. fq. 115. ISBN 978-1-135-79710-2. Arkivuar nga origjinali më 2 mars 2020. Marrë më 21 janar 2019. Nagari has a strong preference for symmetrical shapes, especially squared outlines and right angles [7 lines above the character grid] {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "georgec" defined multiple times with different content
  3. ^ Rudradaman's inscription from 1st through 4th century CE found in Gujarat, India. Stanford University Archives. fq. 30–45) particularly Devanāgarī inscription on Jayadaman's coins (pages 33–34). {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri |work= është injoruar (Ndihmë!)
  4. ^ Salomon, Richard (2014). Indian Epigraphy. Oxford University Press. fq. 40–42. ISBN 978-0195356663. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Templin, David. "Devanagari script". omniglot.com. Arkivuar nga origjinali më 1 prill 2015. Marrë më 5 prill 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ a b c d Devanagari (Nagari), Script Features and Description, United States: SIL International, 2013, arkivuar nga origjinali më 2 korrik 2017 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "devasilusa" defined multiple times with different content
  7. ^ Nakanishi, Akira. Writing systems of the World. fq. 48. ISBN 978-0804816540. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Cardona, George; Jain, Danesh (2003). The Indo-Aryan Languages. Routledge. fq. 75–77. ISBN 978-0415772945. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ "Hindi". Omniglot Encyclopedia of Writing Systems and Languages. Arkivuar nga origjinali më 28 maj 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Snell, Rupert (1991). The Hindi classical tradition : a Braj Bhāṣā reader. London: School of Oriental and African studies. ISBN 0-7286-0175-3. OCLC 24794163. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Cardona, George; Jain, Danesh (2003). The Indo-Aryan Languages. Routledge. fq. 75. ISBN 978-0415772945. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Grünendahl, Reinhold (2001). South Indian Scripts in Sanskrit Manuscripts and Prints. Otto Harrassowitz Verlag. fq. xxii, 201–210. ISBN 978-3447045049. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Maurer, Walter H. (1976). "On the Name Devanāgarī". Journal of the American Oriental Society. 96 (1): 101–104. doi:10.2307/599893. ISSN 0003-0279. JSTOR 599893. Arkivuar nga origjinali më 22 maj 2021. Marrë më 22 maj 2021. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ a b Fischer, Steven Roger (2004). A History of Writing. Reaktion Books. ISBN 978-1-86189-167-9. Arkivuar nga origjinali më 7 mars 2020. Marrë më 15 nëntor 2015. (p. 110) "Stampa:Omission an early branch of this, as of the fourth century CE, was the Gupta script, Brahmi's first main daughter. Stampa:Omission The Gupta alphabet became the ancestor of most Indic scripts (usually through later Devanagari). Stampa:Omission Beginning around AD 600, Gupta inspired the important Nagari, Sarada, Tibetan and Pāḷi scripts. Nagari, of India's northwest, first appeared around AD 633. Once fully developed in the eleventh century, Nagari had become Devanagari, or "heavenly Nagari", since it was now the main vehicle, out of several, for Sanskrit literature." {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Salomon (2003)
  16. ^ a b Salomon (2003)
  17. ^ Wikner (1996:13, 14)
  18. ^ Wikner (1996)
  19. ^ Snell (2000)
  20. ^ Snell (2000)
  21. ^ Snell (2000)
  22. ^ Snell (2000)
  23. ^ Salomon (2003)
  24. ^ Verma (2003)
  25. ^ "Hindi Translation of "dollar" | Collins English-Hindi Dictionary". www.collinsdictionary.com (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 12 maj 2019. Marrë më 2019-05-12.
  26. ^ Wikner (1996)
  27. ^ Sandahl, Stella (2000). A Hindi reference grammar. Peeters. fq. 1–4. ISBN 978-9042908802. Arkivuar nga origjinali më 27 prill 2017. Marrë më 26 prill 2017. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  28. ^ Bhatia, Tej K. (1987). A History of the Hindi Grammatical Tradition. BRILL Academic. fq. 51–63, 77–94. ISBN 90-04-07924-6. Arkivuar nga origjinali më 10 qershor 2016. Marrë më 15 nëntor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  29. ^ Masica (1991)
  30. ^ Pandey, Dipti; Mondal, Tapabrata; Agrawal, S. S.; Bangalore, Srinivas (2013). "Development and suitability of Indian languages speech database for building watson based ASR system". 2013 International Conference Oriental COCOSDA Held Jointly with 2013 Conference on Asian Spoken Language Research and Evaluation (O-COCOSDA/CASLRE): 3. doi:10.1109/ICSDA.2013.6709861. ISBN 978-1-4799-2378-6. Only in Hindi 10 Phonemes व /v/ क़ /q/ ञ /ɲ/ य /j/ ष /ʂ/ ख़ /x/ ग़ /ɣ/ ज़ /z/ झ़ /ʒ/ फ़ /f/ {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  31. ^ "The Unicode Standard, chapter 9, South Asian Scripts I" (PDF). The Unicode Standard, v. 6.0. Unicode, Inc. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 3 gusht 2019. Marrë më 12 shk 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Devanagari&oldid=2611474"