Gjuha gjermane
Gjuha gjermane ose gjermanishtja (gjermanisht Deutsch) i takon degës se gjuhëve perendimore gjermane. Ajo është gjuhe më e folur në Bashkimi Evropian dhe renditet ndër gjuhët botërore.
| Gjermanisht | |
|---|---|
| Rajoni | Gjermani, Austri, Zvicër |
Folës amtare | vendas rreth 120 milion, jo vendas 80 milion |
Familje gjuhësore | Gjuhët indo-evropiane
|
| Statusi zyrtar | |
Gjuhë zyrtare në | Gjermani, Zvicer, Lihtenshtajn, Belgjikë, Luksemburg, Itali |
| Rregulluar nga | Danimarka, Hungaria, Rumania, Slovakia, Çeki |
| Kodet gjuhësore | |
| ISO 639-1 | de |
| ISO 639-2 | (B) ger (T) deu |
| ISO 639-3 | deu |
  | |
Dialektet e gjermanishtes ndahen sipas ndryshimit të tingujve në dy kategori të ashtuquajtura dialektet e gjermanishtës së epërme dhe dialektet e gjermanishtës së poshtme. Këto janë reformuar në gjuhën letrare ose gjuhen standarde gjermane e cila bazohet në dialektet e gjermanishtës së Epërme.
Historia
RedaktoQë nga koha e Jakob Grimit, për një kohë të gjatë gjuha gjermane studiohej nga këndvështrimi i historisë së gjuhëve indo-evropiane. Për një klasifikim të tillë kishte pikënisje të mjaftueshme. Më vonë, pas degëzimit të studimeve për gjuhët veç e veç, sipas një trungu, gjermanishtja paraqitej në një degë të gjuhës perëndimore të familjes gjermane, pranë anglishte së vjetër dhe frizishtes. Kjo degë ndahej me tej në gjermanishten veriore dhe atë lindore. Sot, kjo gjuha gjermane shihet më tepër si një zhvillim i përbashkët i mbetjeve të gjuhëve të popujve që kanë qenë të përqendruar në qendër të Evropës gjatë kohërave. Kështu, e folmja e frankëve në thelb i takon një dege tjetër brenda familjes gjermane, se b.f. e folmja bavariane-alemane, apo e folmja saksone. Po ashtu nuk ka elemente që të mund të pohohej se gjermanishtja është ndarë nga dega perëndimore e familjes së gjuhës gjermane. Vetë risia e shtytjeve të tingujve në Gjermanin e lartë dhe të ultë, nuk është për tu parë si ndarje por më tepër si pjesë e zhvillimit të gjuhës. Historia e gjuhës gjermane është histori e marrëdhënieve në mes të grupeve të mëdha të të folmeve si dhe edukimit përkatës në to për gjuhën e njehsuar dhe atë të shkruar.
Varësisht nga rrymat ideore dhe ato politike gjatë historisë, edhe sa i përket gjuhës, në sipërfaqe dalin rajonet në të cilat kanë vepruar ato rryma. Shpesh këto rryma janë krijuar dhe bartur nga misionarët. Moment interesant në historinë e gjuhës gjermane merret shkrimi i vitit 765 (Abrogans). Pas të cilit në shekullin VII, veçohet ndikimi me qendër në perëndim, d.m.th i sundimtarëve frankë të cilët si synim duket të kenë pasur njësimin e të folmeve të frangëve, saksonëve, bavarianëve dhe alemanëve. Mirëpo fundi i sundimit të frangëve, depërtimet e hunëve dhe normanëve nuk i lanë kohë që përforcohej kjo gjuhë. Momentet tjera mund të nxirren nga historia e Gjermanisë, ku dallohen qendrat e forta sunduese të saksonëve, më pak të alemanëve. Vetëm një numër i vogël i veçorive kishte arritur të mbërrinte në tërë hapësirën gjermane. Kështu gjermanishtja e ultë filloj të pakësojë këmbimin.
Gjuha gjermane në Shqipëri
RedaktoGjermanishtja, gjuha e mendimtarëve dhe poetëve të mëdhenj, ka pasur dhe ka ne shqipëri gjithmonë një vend të veçantë midis simotrave të veta europiane. Me një fond leksikor prej rreth 450 000 fjalësh, ajo pasqyron si rallë ndonjë gjuhë tjetër edhe zhvillimin e filozofisë dhe të shkencës e të teknikës nga populli gjerman. Sipas leksikografit të njohur Luc Makensen në dhjetë fjalë gjermane një vjen nga lëmi i teknikës.
Interesi për gjuhën gjermane në shqipëri ka qenë përherë i madh. E veçanta në këtë mes është se edhe bota gjermane u ka kushtuar vëmendje të posaçme shqiptarëve dhe gjuhës së tyre. Është gati rast i papërsëritshëm që me popullin shqiptar, historinë dhe gjuhën e tij, të jenë marrë figura kaq të shquara të botës shkencore gjermane, si filozofi G. Laibnic, historianët G. Nibur, T. Momsen, J. Falmeraier, G. Shtadmyler, F. Babinger, gjuhëtaret J. Adelung, A. Shlaiher, A. Pot, A. Shlegel, F. Bop, J. G. fon Hahn, M. Fasmer, G. Rolfs, arkelogu P. Franke etj. Gjermanët janë ndër të parët që e përkthyen veprën madhore të Barletit për Skënderbeun, qysh më 1510, prej nga ajo gjeti pastaj rrezatim në të gjitha gjuhët e Evropës pa përjashtim. Edhe shqiptarët kanë ushqyer lidhje të pandërprera me botën gjermane. Kështu kur historiani suedez johan Erih Tunman, profesor në universitetin e Hales në Gjermani, po botonte më 1774 veprën e vet të shquar për historinë dhe gjuhën e shqiptarëve, duke vënë një gur themeli për autoktoninë e tyre në trojet sotme, shqiptarët kishin lidhje të drejtpërdrejta me këtë studiues dhe i kishin dhuruar atij edhe fjalorin tregjuhësh greqisht-sllavisht-shqip të Teodor Kavaliotit nga Voskopoja, të cilin ai e përfshiu në veprën e vet. Në këtë hulli marrëdhëniesh të ngushta e të pandërprera nuk është e rastit që J. G. von Hahni pati si mësues të parë të tij të shqipes K. Kristoforidhin. Po kështu nuk është e rastit as pritja aq e ngrohtë që iu bë në jug të Shqipërisë studiusit të shquar gjermanishtfolës danez H. Pedersen në dhjetëvjetëshin e fundit të shek. XIX, leksikografes gjermane Ana Mari Goden, gjuhëtarëve të mirënjohur austriakë N. Jokl në vitet 30 dhe M. Lamberc gjatë Luftës së Parë dhe pas Luftës se Dytë Botërore.
Këto lidhje të ndërsjella kanë arritur deri në ditëte sotme, madje duke u intensifikuar në të gjitha drejtimet dhe duke e mbajtur gjallë e madje duke e rritur përherë e më shumë interesin për gjuhen gjermane ndër ne. Për këtë interes flet në ditët tona edhe botimi njëri pas tjetrit i tre fjalorëve gjermanisht-shqip në dhjetëvjeçarin e fundit të shekullit të kaluar: Dhrimo-Bezhani me rreth 82 000 fjalë (1996), Fidler-Klosi me 45 000 fjalë (1997) dhe Simoni me 35 000 fjalë (1997). Ndërkaq duhet thënë së këto botime u bënë që të tria në Gjermani dhe shqiptarët që kishin e kanë aq nevojë për to, mund t'i sigurojnë ne vështirësi shumë të mëdha në radhë të parë për shkak të çmimit të tyre të lartë.