Isère

Isère (Frëngjisht: [izɛʁ]  ( dëgjoni); Arpitanisht: Isera Ocitanisht: Isèra ,shqiptimi Oksitan: [iˈsɛɾa] ; Shqip: Isera) është një departament pa dalje në det në rajonin juglindor francez të Auvernjës-Ronës-Alpeve . I emëruar pas lumit Isère, ai kishte një popullsi prej 1,271,166 banorësh në 2019. Prefektura e saj është Grenoble . Kufizohet me Rhône në veriperëndim, Ain në veri, Savoie në lindje, Hautes-Alpes në jug, Drôme dhe Ardeche në jugperëndim dhe Loire në perëndim.

Isera Isera (Arpitanisht) Isèra (Ocitanisht) Isère (Frëngjisht)
Departament
Lart poshtë: Resorti i skive Les Deux Alpes, Ndërtesa e prefekturës në Grenoble, Notre-Dame-de-Commiers
Flamuri Stema
Vendndodhja e Iserës në Francë
Shteti	Franca
Rajoni	Auvernja-Rona-Alpet
Prefektura	Grenoble
Nënprefekturat	La Tour-du-Pin Vienne
Sipërfaqja
• Gjithsej	7.431 km2 (2,869 sq mi)
Lartësia mbidetare	846 m (2,776 ft)
Lartësia më e lartë	4.088 m (13,412 ft)
Lartësia më e ulët	134 m (440 ft)
Popullsia  (Janar 2020)
• Gjithsej	1.277.513
• Dendësia	170/km2 (450/sq mi)
Zona kohore	UTC+1 (CET)
• Verës (DST)	UTC+2 (CEST)
Numri i departamentit	38
Qarqet	3
Kantonet	29
Komunat	512

Historia

Isera është një nga 83 departamentet origjinale të krijuara gjatë Revolucionit Francez më 4 mars 1790. Ajo u krijua nga pjesa kryesore e ish-provincës së Dauphiné . Territori i saj u zvogëlua dy herë, në 1852 dhe përsëri në 1967, në të dyja rastet duke humbur territor ndaj departamentit të Rhône .

Château de Vizille, e cila ishte selia e Asamblesë së Vizille që pasoi Ditën e Pllakave të vitit 1788 në Grenoble, tani strehon Muzeun e Revolucionit Francez .

Në 1852, në përgjigje të zhvillimit të shpejtë urban rreth skajeve të Lionit, komunat (deri në Isère) Bron, Vaulx-en-Velin, Vénissieux dhe Villeurbanne u transferuan në Rhône . Në vitin 1967, rihartimi i kufijve të qeverisjes vendore çoi në krijimin e Komunitetit Urban të Lionit (i njohur së fundmi thjesht si Lioni i Madh ose Grand Lyon). Në atë kohë grupimet ndërkomunale të kësaj natyre nuk lejoheshin të kalonin kufijtë e departamenteve, dhe në përputhje me rrethanat 23 komuna të tjera Iserës (së bashku me gjashtë komuna nga Ain ) u transferuan në Rhône. Komunat e prekura të Isère ishin Chaponnay, Chassieu, Communay, Corbas, Décines-Charpieu, Feyzin, Genas, Jonage, Jons, Marennes, Meyzieu, Mions, Pusignan, Saint-Bonnet-de-Mure,Saint-Laurent-de-Mure, Saint-Pierre-de-Chandieu, Saint-Priest, Saint-Symphorien-d'Ozon, Sérézin-du-Rhône, Simandres, Solaize, Ternay dhe Toussieu .

Isère ishte gjithashtu emri i anijes franceze që dorëzoi 214 kutitë që përmbanin përbërësit e Statujës së Lirisë .

Gjeografia

Isera përfshin një pjesë të Alpeve Franceze . Pika më e lartë në departament është nënmaja Pic Lory në 4088 metra, vartëse e 4,102 metrave të Barre des Écrins në departamentin fqinj Hautes-Alpes . Maja e La Meije në 3,988 metra është gjithashtu e njohur. Rrafshnalta Vercors dominon estetikisht pjesën perëndimore të departamentit.

Qytetet kryesore

Komuna më e populluar është Grenoble, prefektura. Që nga viti 2019, ka 7 komuna me më shumë se 20,000 banorë:

Komuna	Emri në shqip	Popullsia (2019)
Grenoble	Grenobël	158,198
Saint-Martin-d'Hères	Shën-Martini-i Herës	37,935
Échirolles	Ekirol	36,932
Vienne	Vjenë	29,993
Bourgoin-Jallieu	Burgo-Zhalu	28,834
Fontaine	Shatërvan	23,211
Voiron	Vojron	20,372

Demografia

Banorët e departamentit quhen Isérois (meshkujt) dhe Iséroises (femrat).

Zhvillimi i popullsisë që nga viti 1801:

Popullsia në vite Viti Pop. ±% 1801 435,888 —     1806 471,66 +8.2% 1831 550,258 +16.7% 1841 588,66 +7.0% 1851 603,497 +2.5% 1861 577,748 −4.3% 1872 575,784 −0.3% 1881 580,271 +0.8% 1891 572,145 −1.4% 1901 568,693 −0.6% 1911 555,911 −2.2% 1921 525,522 −5.5% 1931 584,017 +11.1% 1936 572,742 −1.9% 1946 574,019 +0.2% 1954 626,116 +9.1% 1962 729,789 +16.6% 1968 768,49 +5.3% 1975 860,339 +12.0% 1982 936,771 +8.9% 1990 1,016,228 —     1999 1,094,006 —     2006 1,169,491 —     2011 1,215,212 —     2016 1,252,912 —

Kultura

Grande Chartreuse

Grande Chartreuse është abacia mëmë e rendit Kartuzian . Ndodhet 22 km në veri të Grenoblit.

Në shekullin e XIII-të, banorët e pjesëve veriore dhe qëndrore të Iserës flisnin një dialekt të Arpitanishtes të quajtur Dauphinois, ndërsa ata në pjesët jugore flisnin dialektin Vivaro-Alpin të Ocitanishtes. Të dyja vijuan të fliteshin në zonat rurale të Iserës deri në shekullin e XX-të.

Turizmi

Isera përmban shumë vendpushime skish, duke përfshirë Alpe d'Huez, Les Deux Alpes, vendpushimet Olimpike Dimërore 1968 të Chamrousse, Villard de Lans, Autrans . Vendpushimet e tjera të njohura përfshijnë Les 7 Laux, Méaudre, Saint-Pierre-de-Chartreuse, Alpe du Grand Serre dhe Gresse-en-Vercors . Në nivel departamenti, Isère është destinacioni i tretë më i madh për ski dhe dimër në Francë, pas Savoie dhe Haute-Savoie . Ai gjithashtu pret Coupe Icare, një festival vjetor i fluturimeve falas, të tilla si paragliding dhe hang-gliding, i mbajtur në vendin e njohur botëror të paragliding në Lumbin .

Grenoble ka një duzinë muzesh, duke përfshirë më të famshmit e tij, të themeluar në 1798, Muzeun e Grenoblit . Impianti Evropian i Rrezatimit Sinkotron (ESRF), një strukturë kërkimore ndërkombëtare në Grenobël, është gjithashtu e hapur për vizitorët.

• 
  Grenoble
• 
  Grand Veymont
• 
  Dent de Crolles
• 
  Le Haut-Bréda
• 
  Lugina Queyras
• 
  Lac de Monteynard-Avignonet
• 
  Saint-Christophe-sur-Guiers