Olympiodori i Tebës

Olimpiodori i Tebës (greqisht: Ὀλυμπιόδωρος ὁ Θηβαῖος; i lindur rr. 380, rr. 412–425) ishte një historian, poet, filozof dhe diplomat romak i fillimit të shekullit V. Ai hartoi një Histori në njëzet e dy vëllime, të shkruar në greqisht, kushtuar perandorit Theodosius II, duke detajuar ngjarjet në Perandorinë Romake Perëndimore midis viteve 407 dhe 425.

Miqtë e tij mes tjerash ishin edhe filozofë, guvernatorë provincialë dhe retorikë. Ai bëri disa udhëtime në cilësinë zyrtare, i shoqëruar për njëzet vjet nga një papagall. Ai ishte një pagan "i bindur por i matur", i cili lulëzoi në një oborr të krishterë dhe vepra e të cilit ndikoi disa historianë të mëvonshëm, duke përfshirë edhe shkrimtarë të historisë kishtare. Në shkrimet e tij, mes tjerash flet pak edhe për Ilirikun ku ka vetëm një shënim të vogël për mësymjen e tij nga hunët dhe sarmatët.

Jeta

Olimpiodori lindi midis viteve 365 dhe 380 në Tebë (Luxori modern, Egjipt), në provincën romake Thebaïd, në një familje kuriale. Teba në atë pikë ishte një qendër e lulëzuar e mësimit letrar dhe një djep politikanësh dhe figurash publike. Ai mori një arsim klasik, duke mësuar greqisht dhe latinisht, si dhe gjuhën popullore koptike. Ky arsim i siguroi qasje në një karrierë në jetën publike. Ai shkoi për të studiuar filozofi në Athinë rreth viteve 385-90, rreth moshës 15 vjeçare, dhe ku qëndroi për katër vjet. Ndoshta ishte në Athinë që ai u miqësua me sofistin Leontius dhe gramatikanin Filtatius, njohuritë e të cilit për sasinë e ngjitësit që do të përdorej në lidhjen e librave bënë që të ngrihej një statujë e tij në Athinë. Një mik tjetër, Valerius, ishte guvernator i Thrakisë në vitin 421 dhe mund të ketë qenë djali i Leontit dhe vëllai i Augusta Eudocias

Pas studimeve, ai duket se është kthyer në Tebë, ku kishte një komunitet të lulëzuar poetësh që shkruanin në greqisht, dhe filloi të shkruaj poezi gjë që edhe e përcaktuar karrierën e tij. Në këtë kohë, sipas Treadgold, ai mund të jetë martuar dhe mund të ketë adoptuar një djalë, ndoshta një të afërm jetim. Rreth viteve 399/400 ai fitoi një papagall të përkëdhelur, shoqëruesin e tij besnik për njëzet vitet e ardhshme, i cili fliste bukur greqisht dhe mund të “vallëzonte, këndonte, thërriste emrin e pronarit dhe bënte shumë hile të tjera” . Në një moment ai u shpërngul, me familjen dhe papagallin, në Kostandinopojë, ku u vendos në oborrin e Teodosit II, të mundësuar nga edukimi i tij klasik. (Latinishtja ishte gjuha e biznesit zyrtar dhe njohja e kësaj gjuhe ishte e nevojshme, edhe në lindje, për çdo emërim të rëndësishëm qeveritar.) Ai ndoshta ka përfituar edhe nga lidhja e tij me perandoreshën e ardhshme. Gjatë udhëtimeve të tij të shumta gjatë 13 viteve të ardhshme, ai regjistroi një shumëllojshmëri të gjerë faktesh, statistikash, vëzhgimesh gjeografike, mendime etimologjike dhe opinione mbi situatën politike në perëndim.

Udhëtimet

Vizita e tij e parë e regjistruar ishte në një ambasadë te Hunët në vitin 412/3. Olympiodorus diskuton rreth

“Donatus dhe Hunët, dhe shkathtësia e mbretërve të tyre në gjuajtjen me hark. Autori tregon se ai vetë ishte dërguar në një mision tek ata dhe Donatus, dhe jep një rrëfim tragjik të bredhjeve dhe rreziqeve të tij buzë detit. Si Donatus, duke u mashtruar nga një betim, u dënua në mënyrë të paligjshme me vdekje. Si Charaton, i pari i mbretërve, i indinjuar nga vrasja, u qetësua nga dhuratat e perandorit.”

Një shkollë mendimi thotë se ai u dërgua nga Perandori Romak Perëndimor, por Treadgold e sheh këtë të pabesueshme, të gjitha provat tregojnë se Olimpiodori jetonte dhe punonte për Perandorinë Lindore gjatë jetës së tij profesionale. Gjatë këtij udhëtimi, Olympiodorus mësoi mjaft nga gjuha hunishte për të përfshirë disa terma teknikë në shkrimin e tij. Ai gjithashtu mori disa fjalë të Vandalit, duke na thënë se vandalët i quanin gotët Truli, sepse, kur u shtypën nga uria, ata blenë një trula grurë për një monedhë ari, megjithëse ishte vetëm një e treta e një pinte.

Rreth vitit 416 shkoi për një vizitë në Athinë. Atje, me “mbështetjen dhe përpjekjet” e tij ai bëri që miku i tij Leontius të instalohej në Katedrën e Retorikës në Universitetin (një pozicion që Leontius me sa duket nuk e donte). Kjo ishte ndoshta për të zgjidhur një mosmarrëveshje midis kandidatëve rivalë, duke siguruar zgjedhjen e Perandorit. Ose për të mbështetur një program zyrtar të kopjimit të teksteve klasike pas pushtimeve visigotike. Ai jep një rrëfim të gjallë të ritualeve studentore në qytet:

“Të gjithë të ardhurit (rishtarët), të rinj e të vjetër, u çuan në banjat publike. Ata që ishin të aftë për të veshur mantelin sipas moshës, i nxirrnin përpara nga skolastikët që i shoqëronin; më pas, ndërsa disa vrapuan përpara i shtynë mbrapa, të tjerët, duke vrapuar pas, i shtynë përpara dhe i rezistuan, mes thirrjeve “Stop, ndal, ai nuk duhet të lahet”. Ata që i shtynë ata që u përpoqën të pengonin përparimin e fillestarit u konsideruan fitues në garë. Pas një kohe të konsiderueshme dhe pas një mosmarrëveshjeje të gjatë sipas zakonit, atë që po e shoqëronin e çuan në një dhomë të ngrohtë dhe e lanë. Pasi u vesh, ai mori leje të vishte mantelin gjatë rrugës nga banja, i shoqëruar nga një turmë e madhe dhe e shquar.”

Në të njëjtin vit (416), dhe ndoshta si pjesë e të njëjtit udhëtim, ai vizitoi oazet e shkretëtirës egjiptiane. Përshkrimi i tij i udhëtimit përfundon me pohimin se familja e Homerit ishin vendas të Thebaïd. Qëllimi zyrtar i vizitës mund të ketë qenë për të mbledhur informacion në lidhje me Blemmyes të Nubia, një grup i barbarëve në jug të Oasis së Madhe dhe Thebaïd.

Rreth vitit 419/20, ai ndërmori një mision aktual në Blemmyes, ndoshta në cilësinë e tij zyrtare. Ai jep një rrëfim tjetër të një udhëtimi të mundimshëm detar:

"Ndërsa fliste për një yll të mrekullueshëm (të quajtur Urania nga marinarët), ai ishte mbështetur fort pas direkut, i cili pothuajse u lëshua dhe e precipitoi në ujë."

Udhëtimi i tij i fundit i regjistruar ishte në Romë në vitin 424/5, në shoqërinë e magjisterit zyrtar Helio, për vendosjen e Valentinianit III gjashtëvjeçar si Perandor Perëndimor, në vend të uzurpatorit Johannes (423-425). Megjithëse nuk ka asnjë provë të drejtpërdrejtë që Olympiodorus shkoi në këtë udhëtim, ka disa arsye bindëse për të menduar se ai e bëri këtë: njohuritë e tij të hollësishme për çështjet që nga viti 407; vëzhgimet e tij në vijën bregdetare të Italisë; citimin e fakteve dhe statistikave që do të ishin të disponueshme në arkivat e qytetit në Romë; dhe habinë e tij për madhështinë aktuale të Romës dhe pasurinë e aristokracisë së saj. Një heksametër, me sa duket i tiji, shfaqet në përshkrimin e rezidencave të të pasurve gjatë vizitës së tij në Romë, të cilat përmbanin hipodrome, shatërvane, faltore dhe shumë nga atributet e tjera të një qyteti:

“Një shtëpi është një qytet; një qytet ka dhjetë mijë qytete” (Εΐς δόμος ά συ πέλει πόλις ά οτεα μυρία κεύθει)

Referime

Olympiodorus kishte akses në një shumëllojshmëri të gjerë burimesh dhe përdorte shumë teknika kërkimore. Ai u lexua shumë në prozë dhe poezi. Ai ishte në dijeni të Amonit, i cili kishte matur muret e Romës në fillim të shekullit V. Citon Asinius Quadratus, gjerësisht për çështjet gjeografike. Ai përmend poetin Peisander, të cilit i jep meritat për sigurimin e lidhjes midis argonautëve dhe themelimit të Emonës. Thompson sugjeron që Olympiodorus kishte lexuar dhe trajtuar Amian Marcelinin: veprat e dy historianëve ishin të ngjashme në shkallë dhe në përdorimin e detajeve gjeografike dhe sociale. Është e mundur të shihet ndikimi i Tukididit dhe Plutarkut në historinë e tij, dhe si burim është sugjeruar poeti Claudian. Një burim me të cilin Olimpiodori do të ishte njohur ishte "Historia e Dexippus" shkruar nga Eunapius, e cila përfundon në vitin 404 dhe trajtonte kryesisht perandorinë lindore. Treadgold sugjeron se "deri në një farë mase", Olimpiodori mund të shihet si një vazhdues i Eunapius, megjithëse stilet dhe qëndrimet e tyre ishin shumë të ndryshme: Olimpiodori, siç e pamë, na jep kronologjinë e detajuar; Eunapius mendonte se saktësia kronologjike ishte e parëndësishme në një histori.

Megjithëse marrja e informacionit të saktë për Perandorinë Perëndimore ishte jashtëzakonisht e vështirë, pati një rritje të aktivitetit diplomatik dhe politik midis lindjes dhe perëndimit pas vitit 408, gjë që do t'i kishte siguruar Olimpiodorit, duke lëvizur në rrethet e oborrit, informacion të dorës së parë për këtë të fundit. Kishte gjithashtu refugjatë, të cilët ikën nga Roma pas grabitjes së saj: "do të ishte e çoroditur të supozohej se askush nuk arriti në Kostandinopojë".

Olympiodorus do të kishte takuar disa njerëz që kontribuan në historinë e kohëve të fundit në udhëtimet e tij, mendimet e të cilëve ai i mbështeti dhe që hynë në historinë e tij. Këto përfshihen ambasadori Jovius, i dërguar për t'u trajtuar me Honorin nga Alariku dhe uzurpatori Konstandini III, pastaj Candidianus, këshilltar i mbretit visigotik Athaulf, i cili u bashkua me Placidian dhe qeverinë lindore në luftën e saj me uzurpatorin Johannes (423-5) dhe që mund të ketë kontribuar në rrëfimin e favorshëm të Olimpiodorit për Boniface,

Tregimi i tij i detajuar i statistikave romake ka shumë të ngjarë të jetë nga arkivat e qytetit, të cilat Olimpiodori, si një zyrtar qeveritar, mund t'i kishte akses në vizitën e tij për instalimin e Valentinianit III (duke supozuar se ai shkoi; përshkrimi i tij i Romës dhe habia e tij me shkëlqimin i qytetit ishte "pothuajse" me siguri "bazuar në autopsi").

Olympiodorus u bazua gjithashtu në përvojën personale: për shembull, tregimi i tij për ritet e fillimit të studentëve në banjat e Athinës, të cilat nuk kishte gjasa të ishin publike, është aq i detajuar sa sugjeron se Olimpiodori kishte marrë pjesë në to. Ai mësoi mjaft zakone dhe gjuhë barbare për të komentuar strukturën e tyre fisnore. Historia e statujave të argjendta ia tregoi Valeriu, si guvernator i Thrakisë (i cili mund të ketë qenë djali i mikut të tij Leontiu dhe vëllai i Eudocia Augusta).

Shih edhe

• Iliria
• Iliriku
• Historia
• Ilirologjia
• Antikiteti i vonë
• Perandoria Romake
• Ilirët dhe Iliria te autorët antikë

Literatura

• Baldini, Antonio, Ricerche di tarda storiografia (da Olimpiodoro di Tebe). Bologna: Pàtron, 2004.
• Blockley, R.C., The fragmentary classicising historians of the later Roman empire. Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus. Greek text with English translation. 2 vols. Liverpool: Francis Cairns, 1981.
• Gillett, Andrew, "The date and circumstances of Olympiodorus of Thebes," Traditio 48 (1993): 1–29.
• Paschoud, François, Eunape, Olympiodore, Zosime (collected articles). Bari: Edipuglia, 2006.
• Rohrbacher, David, The Historians of Late Antiquity. London: Routledge, 2002.