Wikipedia

Ilirologjia

Studimi i historisë, kulturës dhe gjuhës ilire

Ilirologjia është një fushë ndërdisiplinore shkencore, objekt studimi i së cilës është trashëgimia materiale dhe burimet e shkruara për ilirët dhe Ilirinë. Si një disiplinë e veçantë shkencore, është studiuar ose studiohet në Universitetin e Tiranës, Universitetin e Prishtinës, Universitetin e Sarajevës dhe Universitetin e Tetovës si pjesë e studimeve themelore universitare ose pasuniversitare të shkencave historike. [1] [2] [3] [4]

Në vitin 1923, në Tiranë botohet vepra me titull Ilirët e autorit Karl Paç, përkthyer prej Karl Gurakuqit.
Në vitin 1965 në Tiranë publikohet vepra me titull Ilirët dhe Iliria te autorët antikë. Libri është një përmbledhje e shkrimeve të autorëve antikë grekë, latinë dhe bizantinë të hershëm të cilët flasin për Ilirët dhe Ilirinë, duke filluar prej kohëve të lashta homerike e deri në shek. VII të e.r. Në këto burime, që i trashëgojmë të fragmentuara, janë pasqyruar kryesisht ngjarje të historisë politike të ilirëve, por edhe të dhëna që ndriçojnë aspekte të jetës së tyre ekonomike e shoqërore, apo edhe të karakterit gjeografik, etnografik, gjuhësor e kulturor, etj. Autorët janë dhënë në rendin kronologjik. Libri është ribotuar edhe në vitin 1979 nga Shtëpia Botuese Rilindja në Prishtinë si dhe në vitin 2002 nga Shtëpia Botuese Toena në Tiranë.

HistorikuRedakto

Ndonëse për ilirët dhe Ilirinë kanë shkruar autorët antikë grekë, romakë e bizantinë (Hesiodi, Hekateu i Miletit, Herodoti, Isokrati, Aristoteli, Tukididi, Demosteni, Ciceroni, Herodiani, Teopompi, Polibi,[5] Ptolemeu, Pseudo Skylaksi, Vellej Paterkuli,[6] Suetoni,[7] Skymni, Plutarku, Taciti, Varroni, Tit Livi, Pseudo-Apollodori, Virgjili, Gai Plini Secundi / Plini Plaku, Pomponius Mela, Kurt Rufi, Straboni, Diodori, Pausania, Pompe Trogu, Arriani, Apiani,[8] Dion Kasi / Cassius Dio,[9] Mark Justini, Atheneu, Polieni,[10] [11] [12] [13] [14] Stefan Bizantini, Jeronimi nga Stridoni, [15] [16] Kozmografi i Ravenës, etj.) studimet e mirëfillta në fushën e studimeve ilire nisën në fund të shekullit XVIII dhe fillim të shekullit XIX me kontributin e historianit dhe gjuhëtarit Johann Erich Thunmann, arkeologut Arthur Evans, gjuhëtarit Hans Krahe, etj. Ndërkohë paraqiten edhe pikëpamje dhe teori të tjera, si p.sh.: e ashtuquajtura Lëvizja ilire dhe teoritë panilire të cilat përpiqen t'i gjejnë ilirët edhe jashtë Gadishullit Ballkanik, [17] diku në Evropën Kontinentale, (kryesisht në Evropën Qendrore) madje deri në Evropën Veriore.[18] Hulumtimet e mëvonshme arkeologjike, historike, gjuhësore, etnografike, onomastike, antropologjike, paleografike, etj., në fushën e studimeve ilire, të bëra sidomos në gjysmën e dytë të shekullit XX, kanë bërë grupime të përcaktuara më mirë, pasi u gjetën mbishkrime më të reja dhe u gërmuan lokacione të shumta. Këto hulumtime demonstruan se kishte një vazhdim të pandërprerë të zhvillimit kulturor midis materialit arkeologjik të bronzit dhe epokës së hekurit, pra vazhdim etnik gjithashtu dhe kjo krijoi teorinë e autoktonisë ilire, me anë të së cilës kultura ilire shpjegohet si një kulturë e formuar në të njëjtin vend (Ballkani Perëndimor) nga kulturat më të vjetra të epokës së bronzit.

ShqipëriRedakto

 
Nga data 15 – 20 shtator 1972 në Tiranë ka zhvilluar punimet Kuvendi i Parë i Studimeve Ilire në të cilin kanë marrë pjesë studiues dhe akademikë vendas dhe të huaj. Materialet e tij janë botuar në një vëllim të veçantë
Shiko gjithashtu: Arkeologjia në Shqipëri

Interesi për studimet ilire në Shqipëri ka nisur me Rilindjen Kombëtare Shqiptare dhe ka vazhduar krahas me zhvillimin e studimeve shkencore, arkeologjike dhe historike të Shqipërisë duke nisur qysh në shek. XIX kur studiues të gjeografisë historike iu kushtuan lokalizimit dhe identifikimit të të dhënave nga burimet antike.

Kështu ndër të parët që vizitoi Shqipërinë dhe pastaj botoi udhëpërshkrimet e tij, ishte francezi François Pouqueville. Ndërkaq, anglezi William Martin Leake, nga udhëtimi që bëri në Shqipërinë e Jugut deri në Apoloni, botoi një përshkrim të hollësishëm të rrënojave të objekteve arkeologjike që i ranë në sy. Më vonë arkeologu francez Leon Heuzey vizitoi Shqipërinë dhe në studimin e tij u ndal kryesisht mbi Durrësin e Apolloninë. Në fillim të shek. XX vizitoi Apolloninë dhe rrethinat e Vlorës ballkanologu Karl Paç. Ai është i pari që zbuloi qytetin e Amantias dhe më pas botoi një studim të hollësishëm mbi antikitetet që pa në Bylis, Klos, Berat etj.

Pas Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë u krijuan kushte më të përshtatshme për zhvillimin dhe intensifikimin e hulumtimeve ilirologjike.

Gjatë Luftës së Parë Botërore erdhën në Shqipëri arkeologët austriakë Camillo Praschniker e Arnold Schober të cilët filluan kërkimet nga veriu i Shqipërisë në drejtim të jugut dhe i kushtuan vëmendje edhe monumenteve e qendrave arkeologjike ilire.

Në 1924-n një mision arkeologjik francez, nën drejtimin e arkeologut Leon Rey, fillon gërmimet sistematike në Apolloni, të cilat vazhduan deri në 1938-n dhe rezultatet u botuan në revistën Albania. [19] Një mision tjetër arkeologjik italian në 1926-n filloi gërmimet në qytetin antik të Foinikes dhe më vonë në Butrint. Në fillim misioni u drejtua nga arkeologu Luigi M. Ugolini [20] e më pas nga Pirro Markoni dhe Domenico Mustilli.[21][22]

Pas Luftës së Dytë Botërore deri në 1990-n kërkimet e studimet ilirologjike u bënë nga studiuesit shqiptarë. Kështu p.sh.: në 1948-n u krijua në Tiranë Muzeu Arkeologjik-Etnografik, më pas u krijua Sektori Shkencor i kërkimeve arkeologjike, nga i cili në 1976-n u formua Qendra e Studimeve Arkeologjike dhe në 1991-shin Instituti i Arkeologjisë. Nga viti 1971 ka filluar të botohet edhe revista Iliria e cila ka shërbyer si pasqyrë e mendimit ilirologjik shqiptar. [23] Gjatë këtyre viteve veç muzeut qendror arkeologjik dhe pavionit arkeologjik në Muzeun Historik Kombëtar, u ngritën edhe muzeume të profilit arkeologjik në Durrës, Apolloni, Butrint dhe Korçë, të cilët ruajnë objekte me vlera unikale.

Në Tiranë janë mbajtur edhe dy Kuvende të Studimeve Ilire dhe disa simpoziume. Kështu p.sh.: nga data 15 – 20 shtator 1972 ka zhvilluar punimet Kuvendi i Parë i Studimeve Ilire në të cilin kanë marrë pjesë studiues dhe akademikë vendas dhe të huaj si: Eqrem Çabej, Skënder Anamali, A. Kelmendi, Hëna Spahiu, Ronald A. Crossland, Vladimir I. Georgiev, Carlo De Simone, Giuliano Bonfante, V. Meksi, Bahri Beci, S. Islami, etj. [24] Ndërkaq nga data 20 deri më 23 shtator të vitit 1985, në Tiranë, zhvilloi punimet Kuvendi i Dytë i Studimeve Ilire, i organizuar nga Qendra e Kërkimeve Arkeologjike e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë. Në këtë Kuvend morën pjesë rreth 250 pjesëmarrës duke përfshirë arkeologë, historianë, gjuhëtarë, etnografë e punonjës të institucioneve kërkimore e shkencore, arsimore e të kulturës, studiues nga të gjitha rrethet e vendit si dhe studiues të huaj nga Greqia, Turqia, Italia, Bullgaria, Hungaria, Franca, Belgjika, Holanda, R.F. Gjermane, R.D. Gjermane, Polonia dhe Britania e Madhe. [25]

Vitet 1991-1999 përbëjnë një etapë të re për arkeologjinë shqiptare, atë të bashkëpunimit me arkeologë të huaj. Janë realizuar ose vazhdojnë veprimtarinë projekti shqiptaro-grek në Butrint, projekti shqiptaro-amerikan në Shpellën e Konispolit (Sarandë) dhe në zonën Apoloni-Bylis, projekti shqiptaro-francez në Apoloni dhe në vendbanimin prehistorik të Sovjanit (Korçë) dhe projekti shqiptaro-anglez në Butrint. Gjatë viteve 2000 janë hartuar edhe projekte të tjera si dhe janë zhvilluar edhe kërkime në Durrës, Bylis e qendra të tjera arkeologjike. Në paraqitjen dhe zhvillimin e ilirologjisë si një disiplinë e pavarur shkencore e historisë në Shqipëri kanë dhënë kontribut të çmueshëm themeluesit e arkeologjisë si: Hasan Ceka, Frano Prendi, Selim Islami, Skënder Anamali, Muzafer Korkuti, etj., pastaj historianë dhe linguistë si Eqrem Çabej, Aleks Buda, Shaban Demiraj, Kristo Frashëri, etj. [2] [3]

Shumë artefakte arkeologjike të zbuluara gjatë hulumtimeve dhe gërmimeve profesionale nga arkeologë vendas dhe të huaj ndodhen sot në një varg muzeumesh në Shqipëri, si p.sh.: Muzeu Kombëtar i Arkeologjisë (Tiranë), Muzeu Historik Kombëtar, Muzeu Arkeologjik i Butrintit, Muzeu Arkeologjik i Durrësit, Muzeu Arkeologjik i Apollonisë, Muzeu Arkeologjik i Korçës, Muzeu i Tumës së Kamenicës, etj.

KosovëRedakto

Shiko gjithashtu: Arkeologjia e Kosovës

Në Kosovë studimet ilire janë zhvilluar së bashku me zhvillimin e studimeve historike, studimet e burimeve të autorëve të lashtë, studimet klasike filologjike, hulumtimin e të dhënave teologjike, studimet topografike, sondazheve arkeologjike në terren, analizën e toponimeve, si deshifrimin e të dhënave epigrafike dhe historiografike. Të dhënat e para në lidhje me monumentet antike në Kosovë, u dokumentuan nga fundi i shekullit XIX deri në fillimin e Luftës së Dytë Botërore, një periudhë kohore, kur Kosova dhe Metohia u vizitua nga studiues, udhëpërshkrues dhe arkeologë, si: Arthur Evans, Ami Boué, Johann Georg von Hahn, Felix Philipp Kanitz, Wilhelm Tomaschek, Konstantin Jireçek, Karl Patsch, Alfred von Domaschevski, Buday Arpad, Domenico Mustilli,[26] Vulic, etj. [27]

Në vitet ’50 të shekullit XX fillon një epokë e re për studimet antike dhe bashkë me këto edhe për studimet ilire të Kosovës, me hulumtime parahistorike si dhe të antikitetit. Zhvillimi i duhur i metodave kërkimore shkencore historike dhe arkeologjike fillon me themelimin e Muzeut të Kosovës në vitin 1949, pastaj Muzeut Arkeologjik të Prizrenit (1975) dhe më vonë edhe Parkut Arkeologjik (Lapidariumit) pranë Muzeut të Kosovës, duke bërë që studimet profesionale të bëhen me ndihmën e institucioneve të tjera përkatëse vendore dhe rajonale.

Në vitin 2003, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Kosovës themelon Institutin Arkeologjik të Kosovës, dhe që nga atëherë, vazhdimisht, përveç fushatave informuese në terren, shumë lokacione arkeologjike u gërmuan si dhe u regjistruan. Qysh atëherë studimet gjeofizike, gjeomagnetike, arkeometalurgjike dhe arkeobotanike u kryen në disa lokacione arkeologjike në bashkëpunim të ngushtë me partnerë nga Gjermania, siç është Instituti Arkeologjik Gjerman, dhe institucione të tjera përkatëse ndërkombëtare me të njëjtën qasje ndërdisiplinore. Komuna e Ferizajit posaçërisht ka qenë e pasur me gjetje arkeologjike. [28] Në zhvillimin e studimeve ilire në Kosovë kanë dhënë kontributin e tyre studiues dhe hulumtues si Zef Mirdita, Edi Shukriu, Naser Ferri, etj.

Bosnje dhe HercegovinëRedakto

Shiko gjithashtu: Kultura e Butmirit

Në zhvillimin e ilirologjisë në Bosnje dhe Hercegovinë kanë dhënë kontribut: Alojz Benac (1914-1992) dhe Borivoj Çoviq (1927-1995). Përveç dy të përmendurve, ligjëratat në këtë drejtim u mbajtën nga shkencëtarë si Zdravko Mariq (1930-2006) dhe Enver Imamoviq (1940-). Prof.dr.sc. Enver Imamoviq ishte gjithashtu drejtues i studimeve pasuniversitare në fushën e studimeve ilire, në Fakultetin Filozofik të Sarajevës nisur pas luftës së fundit në Bosnje - Hercegovinë (1992-1995) dhe gjenerata e fundit e studimeve pasuniversitare në këtë formë u regjistruan në vitin akademik 2007/2008.

Shumë arkeologë dhe historianë të mëdhenj sllavë të jugut, por edhe shqiptarë dhe evropianë janë marrë me studimin e trashëgimisë materiale dhe shpirtërore të ilirëve, siç janë M. Garašanin, F. Papazoglu, D. Rendić-Miočević, P. Lisičar, M. Budimir, J. Wilkes, Aleksandër Stipçeviq, M. Parović-Pešikan, Hans Krahe, LJ. Popović, M. Zaninović, M. Suić, etj.

Shkolla Arkeologjike e Sarajevës dha gjithashtu një kontribut të madh në hulumtimin e bashkësive ilire. Ka vepra të akademikëve A. Benac, B. Čović, më pas Z. Marić, B. Raunig, V. Pashkvalina, E. Pašalić, M. Kosorić, E. Imamoviq, B. Marijana, S. Mesihovic.

Shumë materiale ilire nga zonat sllave të jugut janë sot në muze si Muzeu Kombëtar i BiH, Muzeu i Republikës Serbe në Banja Lluka, Muzeu i Atdheut në Travnik, Muzeu i Hercegovinës në Trebinje, Muzeu i Zenicës dhe një varg muzeumesh në vendet fqinje si Muzeu Arkeologjik në Zagreb, Muzeu Arkeologjik i Zarës, Muzeu Arkeologjik në Split, Muzeu Kombëtar në Beograd, Muzeu Kombëtar i Malit të Zi në Cetinje, etj.[29]

Vende tjeraRedakto

AustriRedakto

Paraqitjes dhe zhvillimit të interesimeve për studimet ilire në Austri i ka kontribuar formimi i njësisë administrative në kohën e Perandorisë Austriake të njohur si Mbretëria ilire (1816 - 1849). Kontributin e tyre në këtë drejtim e kanë dhënë edhe hulumtues dhe studiues si Camillo Praschniker, Arnold Schober, Carl Patsch, Alfred von Domaszewski, etj.

BullgariRedakto

Paraqitjes dhe zhvillimit të studimeve ilire në Bullgari i kanë paraprirë studiuesit dhe hulumtuesit si Bogdan Filov,[30] Alexander Fol, Velizar Velkov,[31] Vladimir I. Georgiev, Georgi I. Georgiev, Ljuba Ognenova-Marinova, [32] etj.

FrancëRedakto

Në paraqitjen dhe zhvillimin e studimeve ilire në Francë ka ndikuar formimi i të ashtuquajturave Provincave ose Krahinave Ilire në kohën e Napoleon Bonapartës. Kontributin e tyre në këtë drejtim e kanë dhënë gjithashtu edhe hulumtues e studiues si Pierre Bauron, Leon Heuzey, Leon Rey, Alain Ducellier, Pierre Cabanes, Olivier Picard, etj.

GreqiRedakto

Në fushën e studimeve ilire në Greqi janë dalluar, Julia Vokotopoulou, Joana Andreou, Aris Poulianos, Evangelos Chrysos, etj.

GjermaniRedakto

Në Gjermani studimet ilire nisin me kontributin e Johann Georg von Hahn dhe veprën e tij me titull Albanesische Studien botuar në vitin 1854 për të vazhduar me veprën e Curt Schüt me titull Untersuchungen zur Geschichte der Alten Illyrier (Kërkime në Historinë e Ilirëve të Lashtë) botuar në vitin 1910. Një kontribut të konsiderueshëm e kanë dhënë edhe studiues të tillë si Hans Krahe, [33] [34] [35] Georg Stadtmüller, etj.

HungariRedakto

Në fushën e studimeve ilire në Hungari janë dalluar studiuesit: Buday Arpad,[36] Janos Szilagyi, János Nemeskéri,[37] János Harmatta,[38] Géza Alföldy, etj.

ItaliRedakto

Zhvillimit të studimeve ilire në Itali i kanë kontribuar studiues të tillë si Luigi M. Ugolini, Pirro Marconi, Domenico Mustilli, Vittore Pisani, Francesco Ribezzo,[39] [40] Giuliano Bonfante, Attilio Stazio,[41] Carlo De Simone, etj.

KroaciRedakto

Në Kroaci interesat për studimin e ilirëve kanë një histori të gjatë fillet e të cilës vërehen me përpjekjet e para hulumtuese të Marko Marulićit (1450 - 1524) dhe Vicko Prodićit (1628 - 1663). Zhvillimit të mëtutjeshëm të studimeve ilire në Kroaci i dha një kontribut të konsiderueshëm edhe e ashtuquajtura Lëvizja ilire dhe ideologu i saj kryesor Ljudevit Gaji (1809 - 1872). Në vitin 1878 në Zagreb themelohet Shoqata Arkeologjike Kroate (Hrvatsko arheološko društvo) rreth të cilës u mblodhën një varg studiuesish mes të cilëve me kontributin e tyre në këtë drejtim janë dalluar edhe Šime Ljubić (1822 - 1896), Frane Bulić (1846 - 1934), Josip Brunšmid (1858 - 1929), Anton Mayer (1883 - 1957) dhe sidomos historiani kroat me prejardhje arbëreshe Aleksandër Stipçeviq (1930 - 2015)

PoloniRedakto

Në fushën e studimeve ilire në Poloni janë dalluar Wacław Cimochowski‎, Włodzimierz Pająkowski, Piotr Dyczek, etj.

RumaniRedakto

Paraqitjes dhe zhivillimit të studimeve ilire në Rumani i kanë kontribuar studiues të tillë si Radu Vulpe, Vladimir Dumitrescu, Ioan I. Russu,[42] Mircea Petrescu-Dâmbovița, Emil Condurachi, etj.

SlloveniRedakto

Zhvillimit të interesimeve për studimin e ilirëve në Slloveni i ka kontribuar themelimi i të ashtuquajturave Krahinave (Provincave) Ilire në vitet 1809 - 1814 në kohën e Napoleon Bonapartes e po ashtu edhe themelimi i njësisë administrative austriake të njohur si Mbretëria ilire (1816 - 1849). Në fushën e studimeve ilire në Slloveni është dalluar sidomos Marjeta Šašel Kos me një varg veprash në këtë drejtim.

Trashëgimia artistikeRedakto

William Shakespeare zgjodhi një Iliri të trilluar si një ambient për shfaqjen e tij Nata e Dymbëdhjetë. (Në filmin e modernizuar me titull She's the Man (Ajo është burrë), inspiruar nga vepra e Shekspirit, ky funksion kryhet nga "Shkolla e Mesme Illyria" në Kaliforni). Shekspiri përmend rajonin e Ilirisë gjithashtu në Pjesën 2 të shfaqjes Henry VI. [43] Një histori e gjerë e Ilirisë nga Charles du Fresne, sieur du Cange, u botua nga Joseph Keglevich në vitin 1746. [44]

Në vitin 1935 botohet romani me titull Illyrian spring (Pranvera ilire) e shkrimtares angleze Ann Bridge. Toka e Ilirisë është vendi ku ndodh ngjarja edhe në veprën me titull Les Mains Sales (Duart e ndyra - 1948) të autorit Jean-Paul Sartre e po ashtu edhe në veprën me titull, Illyrian Adventure - Aventura ilire (1986) e shkrimtarit Lloyd Alexander. Edhe ngjarja e romanit të vitit 1970, me titull The Blood Oranges i shkruar nga John Hawkes është vendosur në një Iliri të trilluar. [45]

Illyria është një karakter filmik, një engjëll në serialin televiziv prej 110 epizodash, me titull "Angel", shfaqur mes viteve 1999 - 2004. [46] Në vitin 2002 shkrimtari Briony Lavery shkroi dramën me titull "Illyria" e cila u botua bashkë me një koleksion dramash në vitin 2007. [47] Në vitin 2006 shkrimtarja Elizabeth Hand boton romanin me titull "Illyria" për të cilin në vitin 2008 fitoi Çmimin World Fantasy. [48] Në vitin 2017 shkrimtari Richard Nelson botoi dramën me titull "Illyria". [49]

Figura e Mbretëreshës Teutës gjithashtu është trajtuar në fushën e artit letrar si nga autorët e huaj ashtu edhe nga autorët shqiptare. Kështu p.sh.: në vitin 1844 shkrimtari kroato-grek Dimitrija Demeter shkroi veprën me titull "Teuta" që paraqet një dramë për një mbretëreshë ilire dhe për mosmarrëveshjet tragjike në vendin e saj që ka rezultuar me rrënimin e shtetit dhe lirisë së popullit antik ilir.[50] Në vitin 1973, Nada Ćurčija Prodanović publikon veprën me titull "Teuta, Mbretëreshë e Ilirisë" (Teuta, Queen of Illyria). Më pas, janë shkruar dhe botuar edhe disa vepra: Romani me titull "Ilirja" (frëngjisht: L'Illyrienne, kroatisht: (Ilirka) shkruar nga shkrimtarja kroato-franceze Flora Dosen botuar në vitin 1986 në Paris, dhe 1988 [51] në Prishtinë e Zagreb.[52] Romani me titull "Teuta" shkruar nga Mirash Martinoviq, botuar në vitin 2004.

Nga autorët shqiptarë, Rexhep Qosja i ka kushtuar monodramën “Vdekja e një mbretëreshe” (1978) ndërsa Ekrem Kryeziu, i jep shumë vend në dramën ”Komploti ilir”. Romani "Mallkimi i priftëreshave të Ilirisë," shkruar nga Mira Meksi, botuar në vitin 2014. Drama me titull "Mbretëreshë Teuta e Ilirisë" shkruar nga Përparim Kapllani. [53] Romani "Klithma e Mbretëreshës Teutë," shkruar nga Ajmone Sumaj Salihu, botuar në vitin 2015. Romani "Teuta e Ilirisë," shkruar nga Resmi Osmani, botuar në vitin 2014. [54] Libri për fëmijë me titull "Mbretëresha Teuta dhe princi i vogël" shkruar nga Përparim Kapllani dhe botuar në vitin 2017. [55] Në vitin 2019 Hana Noka publikon romanin me titull "Besa Po" që i kushtohet Mbretëreshës Teuta.[56]

Shih edheRedakto

LiteraturaRedakto

  • Grup autorësh: Ilirët dhe Iliria te autorët antikë, 1965, 1979, 2002, Tiranë, Prishtinë
  • Ardian, Axhanela (Adzanela) (2004). Illyrian Bosnia and Herzegovina - An overview of a cultural legacy (në anglisht). Center for Balkan Studies, Online Balkan Center.
  • Cabanes, Pierre (1988). Les illyriens de Bardylis à Genthios (IVe-IIe siècles avant J.-C.) (në frëngjisht). Amazon Paperback.
  • Šašel Kos, Marjeta (2005). Appian and Illyricum (në anglisht). National Museum of Slovenia (Narodni Muzej Slovenije). ISBN 978-961-6169-36-3.
  • Imamovic, Enver. "On elements of political organization of illyrian communities". 'Prilozi', 30, Sarajevo, 2001., pages. 25-41 (në anglisht). Marrë më 9 shkurt 2016.
  • 40 Years of Socialist Albania, Tiranë 1982 (40 vite të Shqipërisë socialiste ).
  • A. Hertzer - V.S. Roman, Albanien. Ein Bibliographischer Forschungsbericht, 1983.
  • A. Koka, The Illyrian Prehistorical Culture in Albania, Tiranë 1985.
  • A. Kulpok, Europas letzte Geheimnis - Albanien, Frankfurt 1981 (E mëshefta e fundit e Evropës).
  • Buda, Aleks. red. (1958) Historia e Shqipërisë. Tiranë. (Shqip)
  • C. Lienau - G. Prinzig, Beitrage zu Geographie und Geschichte Albaniens, Munster 1986 (Të dhëna mbi gjeografin dhe historin e Shqipërisë)
  • C. Patsch, Das Sandschak Berat in Albanien, Wien 1904, Nachdruck Nendel 1976.
  • C. Praschniker - A.Schober, Archeologische Forschungen in Albanien und Montenegro, Wien 1919, Nachdruck Nendel 1976.
  • C. Praschniker, Muzakhia und Malakastra, in: Jahreshefte des Osterreichischen Archologischen Instituts 21/22, 1922-24 Beiblatt 1-224.
  • Ceka, Neritan (2013) The Illyrians to the Albanians. Tirana: Migjeni. ISBN 9789928407467
  • Culture Populaire Albanaise, Botues: Instituti për Kulturën e Popullit pranë Akademisë së Shkencave, Tiranë.
  • Die Albaner und ihre Gebiete, Tiranë 1986 (Shqipëtarët dhe trojet e tyre).
  • Etnographie Albanaise, Botues : Instituti për Kulturën e Popullit pranë Akademisë së Shkencave, Tiranë.
  • Evans, Arthur (1885) Ancient Illyria, An Archeological Exploration (Iliria e lashtë. Një hulumtim arkeologjik). London (Anglisht)
  • F. Drini, Bibliografi e Arkeologjisë dhe e Historisë së Lashtë të Shqipërisë 1972-1983, Tiranë 1985
  • F. Prendi, the Prehistory of Albania, in : Cambridge Ancient History I I,Cambridge 1982, 187ff.
  • G. Karaiskaj, Pesë mijë vjet fortifikemit në Shqipëri, Tiranë 1981.
  • G. Koch u.a., Albanien. Kulturdenkmale eines unbekannten Landes aus 2200 jahren, Marburg 1985.
  • G. Statmuller, Forschung zur albanischen Frhgeschichte, Wiesbaden 1966.
  • Georg von Hahn, Johann (1854) Albanesische Studien. 3 vols. Jena: F. Mauko, 1854; Vienna: Hof- und Staatsdruckerei, 1853 (reprint Dion.Karavias, Athen 1981)
  • Grup autorësh:Kuvendi i Parë i Studimeve Ilire. (Tiranë, 15-20 shtator 1972). Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti i Historisë. 1974.
  • Grup autorësh (1985) Les Illyriens (Ilirët). Tiranë (Frengjisht & Shqip)
  • Iliria. Revistë Arkeologjike, Botues : Instituri Arkeologjikë pranë Akademisë së Shkencave, Tiranë.
  • J.J. Wilkers, Dalmatia (History of the Provinces of the Roman Empire), Londër 1969.
  • L. Papajani - M. Topi, Bibliografi e Monumenteve të Arkitekturës dhe të Artit 1944-1984, Tiranë 1985.
  • L. Papajani, Bibliografi për Monumentet e Arkitekturës dhe të Artit 1945-1980, Tiranë 1982.
  • L. Rey, Guide d'Albania, Paris 1930.
  • L'Art Albanais â travers les siěcles, Paris, Petit Palais, 1974/75.
  • L'Arte Albanese nei secoli, Rom, Museo Nazionale Preistorico Etnografico >>Luigi Pigorini<<, 1985
  • Lexikon des Mitelalters I, Munchen 1980.
  • M. Korkuti, in P.R. Franke, Albanien im Altertum, s.u 2.1
  • Monumentet, Botues : Instituri për Mirëmbajtjen e Përmendoreve, Tiranë.
  • N. Stanek, Albanien. Land der Skipetaren, Munchen 1987 (Shqipëria. Vendi i Shkipetarëve).
  • N.G.L. Hammond, Epirus. The Geography, the Ancient Remains, the History and the Topography of epirus and Adjacent Areas, Oxford 1967.
  • P. Cabanes L'Epire de la mort de Pyrros â la conquěte romaine, Paris 1976.
  • P. Lendavi, Das einsame Albanien, Zurich 1985 (Shqipëria e vetmuar) .
  • Papazoglu, Fanula (1969, 1981) The Central Balkan Tribes in Pre-Roman Times (Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba), Sarajevë
  • Përzhita, Luan (2009) Mbretëria Dardane (Histori e shkurtër e shtetit 2400 vjeçar). BotArt, Tiranë
  • S. Pollo - A. Puto, The History of Albania fro its Origins to the Present Day, Londër 1981.
  • Schüt, Curt (1910) Untersuchungen zur Geschichte der Alten Illyrier (Kërkime në Historinë e Ilirëve të Lashtë). Universität zu Breslau, Theiner & Meinicke OCLC 52407380 (Gjermanisht)
  • Shukriu, Edi (1996) Dardania paraurbane (Studime arkeologjike të Kosovës), Dukagjini, Pejë
  • Stipčević, Aleksander (1966) Gli Iliri (Ilirët). Milano (Italisht & Serbokroatisht)
  • Studia Albanica, Botues: Akademia e Shkencave, Tiranë.
  • Studime Historike, Botues: Instituti i Historisë pranë Akademisë së Shkencave, Tiranë.
  • The Princeton Encyclopedia of Classical Sites, Princeton 1976.
  • Theologische Realenzyklopadie II, Berlin 1978.
  • W. Peinsipp, Das Volk der Shkypetaren, Wien 1985 (Populli i Shkypetarëve).
  • Wilkes, John (1992) The Illyrians (Ilirët) Oxford (Anglisht & Shqip)
  • Z. Andrea, Kultura Ilire e Tumave në Pellgun e Korçës, Tiranë 1985.
  •  Pollo, Stefanaq & Puto, Arben (1981) The history of Albania from its origins to the present day. Ass. by Kristo Frasheri, Skënder Anamali; transl. by Carol Wiseman, Ginni Hole. London: Routledge & Kegan. ISBN 071000365X
  •  Zavalani, Tajar (2015) History of Albania. Ed. by Robert Elsie, Bejtullah Destani. London: Centre for Albanian Studies. = Albanian Studies, ISBN 9781507595671

Lidhje të jashmeRedakto

Një kategori në Wikimedia Commons përmban dokumente multimediale për Ilirologjia.
  WikiFjalori: Ilirologjia – shfletoni më shumë në fjalorin e lirë

ReferimeRedakto

  1. ^ De Maria, Sandro (2003). "Léon Rey, Luigi Ugolini e le origini dell'archeologia albanese (Léon Rey, Luigi Ugolini dhe origjinat e arkeologjisë shqiptare)". Iliria (në italisht dhe shqip). 31: 83–104. Marrë më 31 gusht 2021.
  2. ^ a b https://www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1998_num_28_1_1688
  3. ^ a b https://www.persee.fr/collection/iliri
  4. ^ Ceka, Neritan. 2013: The Illyrians to the Albanians. Tirana: Migjeni. ISBN 9789928407467
  5. ^ Bajrić, Amela (2014). Illyrian Queen Teuta and the Illyrians in Polybius's passage on the Roman mission in Illyria (në kroatisht). Vjesnik Arheološkog muzeja u Zagrebu.
  6. ^ Velleius Paterculus. Compendium of Roman History / Res Gestae Divi Augusti (Loeb Classical Library, No. 152), 1867; Harvard University Press (1867); ASIN: B01JXR6R1Q
  7. ^ Suetonius, The Life of The Twelve Caesars (The Life of Tiberius) Penguin Classics, revised edition, 2007;ISBN 978-0140455168
  8. ^ Šašel Kos, Marjeta (2005). Appian and Illyricum (në anglisht). National Museum of Slovenia (Narodni Muzej Slovenije). ISBN 978-961-6169-36-3.
  9. ^ Cassius Dio. Roman History, Vol 6, Books. 51–65 (Loeb Classical Library), Loeb, 1989; ISBN 978-0674990920
  10. ^ Jaupaj 2019, p. 81
  11. ^ Hammond & Griffith 1972, p. 21
  12. ^ Cabanes 2002a, p. 51
  13. ^ Cabanes 2002b, p. 163
  14. ^ Greenwalt 2011, p. 281
  15. ^ Ilirët dhe Iliria te autorët antikë (Përmbledhje) balkancultureheritage.com
  16. ^ Ilirët dhe Iliria te autorët antikë. Burime të zgjedhura për Historinë e Shqipërisë (Les Illyriens et l'Illyrie ches les auteurs antiques. Sources choisies pour l'Histoire d'Albanie), Vëll. I & II. Tiranë, Prishtinë, 1965, 1979, 2002. Ed. S.Islami. Lit.ed. B.Jubani. Prepared by: F.Prendi, H.Ceka, S.Islami and S.Anamali. Review: V.Kamsi.
  17. ^ Krahe, Hans (1962). "Die Struktur der alteuropäischen Hydronomie". Abhandlungen der Geistes- und Sozialwissenschaftlichen Klasse (në gjermanisht). 5: 285–341.
  18. ^ Pokorny, Julius (1936). "Substrattheorie und Urheimat der Indogermanen". Mitteilungen der Anthropologischen Gesellschaft (në gjermanisht). 66: 69–91.[lidhje e vdekur]
  19. ^ Léon Rey. Albanie, Revue d'archéologie, Paris 1925-1939, 6 vëllime
  20. ^ Ugolini, Luigi Maria; Liberati, Annamaria; Miraj, Lida (2003). The Theatre at Butrint: Luigi Maria Ugolini's Excavations at Butrint 1928-1932 (Albania Antica IV) (në anglisht). British School at Athens. ISBN 978-0-904887-44-0.
  21. ^ Luigi M. Ugolini, Albania antica, Roma 1927, 1932,1942, Vëll. 1 OCLC 1255391913 Vëll.2 OCLC 162765171 Vëll. 3 OCLC 255751868
  22. ^ Domenico Mustilli. La civilta preistorica dell'Albania, Roma 1940.
  23. ^ http://asa.edu.al/site/ia/?page_id=3984
  24. ^ Grup autorësh:Kuvendi I i studimeve ilire (Tiranë, 15-20 shtator 1972). Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Tiranë, 1974, OCLC 219214215
  25. ^ Grup autorësh:Kuvendi II i Studimeve Ilire. Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Tiranë, 1985 OCLC 901322242
  26. ^ Mustilli, Domenico. 1942. Archeologia del Kossovo. 1941-XX. In Estratto del volume “Le terre Albanesi redente”, I – Cossovo, 93–111. Roma: Reale Accademia d’ Italia. Centro Studi per l’Albania.
  27. ^ https://www.academia.edu/5230107/HARTA_ARKEOLOGJIKE_E_KOSOVES_I
  28. ^ https://www.academia.edu/5230204/HARTA_ARKEOLOGJIKE_E_KOSOVES_II
  29. ^ Mesihovic, Salmedin (2018). Bitka za Ilirik (Battle for Illyricum): Batonian revolt (në boshnjakisht). Marrë më 30 janar 2019.
  30. ^ Filov, Bogdan. Die archaische Necropole von Trebenischte am Ohrida-See. Berlin und Leipzig, 1927
  31. ^ Фол, A. & Велков, В. Ролята на древните балкански народи (траки и илири) в историческото развитие на античния свят. – Археология 1, София, 1976, 1-7
  32. ^ Ognenova-Marinova, Ljuba (2016). ""Илирийският" надпис от Северна Албания" ["Illyrian" inscriptions from northern Albania]. Knizhen-pazar (në bullgarisht). Sophia, Bulgaria. Arkivuar nga origjinali më 21 tetor 2016. Marrë më 21 tetor 2016.
  33. ^ Hans Krahe:Die alten balkanillyrischen geographischen Namen. Carl Winter, Heidelberg 1925.
  34. ^ Hans Krahe:Lexikon altillyrischer Personennamen. Carl Winter, Heidelberg 1929.
  35. ^ Hans Krahe:Die Sprache der Illyrier. 2 Bde. 1: Die Quellen. Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 1955. 120 S., ISBN 3-447-00534-3
    2: Die messapischen Inschriften und ihre Chronologie von Carlo de Simone.
    Die Messapischen Personennamen von Jürgen Untermann. 1964, ISBN 3-447-00535-1.
  36. ^ Buday Arpad, Regerzet Kutatas Albaniaban, Dolgozatog az erdeleye nemzeti Muzeum erem e regesegtararol Kolozvar, 1918
  37. ^ Nemeskéri Jànos. Les traits anthropologiques et démographiques des Illyriens / Tiparet antropologjike dhe demografike të Ilirëve. In: Iliria, vol. 16 n°1, 1986. Kuvendi II i Studimeve Ilire. IIe colloque des Etudes Illyriennes (Tiranë, 20-23. XI. 1985) pp. 299-310. DOI : https://doi.org/10.3406/iliri.1986.1406 www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1986_num_16_1_1406
  38. ^ Harmatta, János (1967). "Zum Illyrischen". Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae (në gjermanisht). 15: 231–234.
  39. ^ Francesco Ribezzo, Premesse storico-lingvistiche sull’autonomia illirica degli Albanesi, Rivista d’Albania, 1/I940, fase. 2. fq. 114- 141
  40. ^ Francesco Ribezzo. Problemi glottologici illiro - albanesi. Rivista d’Albania. 2/1941. fase 4. fq. 334 – 346
  41. ^ Stazio, Attilio. (1976) Marrëdhëniet ndërmjet dy brigjeve adriatike nëpërmjet dokumentimit numismatik - I rapporti tra le due sponde adriatiche attraverso la documentazione numismatica. In: Iliria, vol. 4, 1976. Premier colloque des Etudes Illyriennes (Tirana 15-20 septembre 1972) – 1. pp. 317-318. DOI : https://doi.org/10.3406/iliri.1976.1192, www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1976_num_4_1_1192.
  42. ^ Ioan I. Russu (1969) Illirii : istoria, limba și onomastica, romanizarea. Bucuresti OCLC  583192863
  43. ^ "Henry VI, part 2: Entire Play". shakespeare.mit.edu (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 30 qershor 2020. Marrë më 23 shtator 2021.
  44. ^ du Fresne, Charles (1746). Illyricvm Vetvs & Novum: Sive Historia Regnorvm Dalmatiae, Croatiae, Slavoniae, Bosniae, Serviae, atqve Bvlgariae (në frëngjisht). Posonii: Typis Haeredvm Royerianorvm.
  45. ^ Hawkes, John; Scholes, Robert (1972). "A Conversation on "The Blood Oranges" between John Hawkes and Robert Scholes". NOVEL: A Forum on Fiction (në anglisht). 5 (3): 203–204, 197–207. doi:10.2307/1345277. JSTOR 1345277.
  46. ^ Macnaughtan, Don (2011). The Buffyverse Catalog: A Complete Guide to Buffy the Vampire Slayer and Angel in Print, Film, Television, Comics, Games and Other Media, 1992–2010, 326p. McFarland. ISBN 978-0786446032.
  47. ^ Lavery, Bryony (2007) "Plays 1: Bryony Lavery" Faber and Faber ISBN 978-0-571-23465-3
  48. ^ World Fantasy Convention (2010). "Award Winners and Nominees" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 1 dhjetor 2010. Marrë më 4 shkurt 2011.
  49. ^ Clement, Olivia. "Richard Nelson’s 'Illyria' Opens Off-Broadway" Playbill, October 30, 2017
  50. ^ https://books.google.com/books?id=AX9cAAAAcAAJ
  51. ^ https://books.google.com/books?id=W9lXDwAAQBAJ
  52. ^ https://books.google.com/books?id=7se4tgAACAAJ
  53. ^ https://books.google.com/books/about/Mbret%C3%ABresh%C3%AB_Teuta_e_Ilirise.html?id=EgLCoQEACAAJ
  54. ^ http://www.zemrashqiptare.net/images/article/2019_07/51035/u6_Resmi-Osmani.jpg
  55. ^ https://www.amazon.com/Queen-Little-Prince-Perparim-Kapllani-ebook/dp/B075M3L9ZD
  56. ^ https://books.google.com/books/about/Besa_Po.html?id=ZDZVvwEACAAJ&source=kp_author_description
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Ilirologjia&oldid=2551754"