Qumështi

Qumështi a tambli është prodhim i lëngëshëm, i pa tejdukshëm me ngjyrë të bardhë që prodhohet nga gjëndrat qumshtore të femrave gjitare . Gjendrrat gjitare janë posaçërisht të specializuara për taitjen e qumështit. Aftësia e prodhimit të qumështit nga ana e femrave gjitare është karakteristika kyçe që i bën të dallohen.

Një gotë qumësht lope.

I vogli i një dhie duke u ushqyer.

Femrat gjitare zakonisht e bëjnë prodhimin e qumështit pas lindjes dhe qumështi bëhet ushqimi kryesorë i të voglit. Të ushqyerit e të voglit nga qumështi i gjitarit të llojit të njejtë (njeriu me qumësht njeiu, lopa me umësht lope etj.) ndihmon në mbrojtjen e të voglit nga sëmundje të shumta, duke i shtruar imunitetin, pasi përmban antitrupa, dhe kështu ul rrezikun e shumë sëmundjeve.

Meshkujt e tëgjitha llojeve të gjitarëve kan gji që janë pjesë kryesore e strukturës trupore të tyre gjiare, por nuk prodhojn qumësht.

Përbërësit e qumështit të pa përpunuar janë të ndryshme varësisht nga lloji i gjitarit, gjithashtu qumështi ndryshon në përbërje edh brenda llojit varësisht nga raca ose kushtet tjera, por në tëgjitha rastet përmban sasi të konsiderueshme të yndyrës së ngopur, proteinave, kalciumit si dhe vitaminës C. Për fat të keq gjat ngrohjes së qumështit vitamina C shkatërrohet.

Njerëzi si dhe gjitarët tjerë mund të ushqehen me qumësht nëne gjat fëmijërisë së tyre. Disa gjitarë humbasin aftësinë e prodhimit të qumështit edhe për shkak të mos largimit të tijë nga gjinjtë.

Disa kafshë prodhojnë qumësht edhe pas kohës së caktuar të ushqimit të të voglit kështu që njerëzit i shfrytëzojnë këto gjitarë për mbledhjen e qumështit dhe përdorimin e tijë për prodhimin e ushqimeve të dryshme.

Prodhimtaria industriale

Top 10 prodhuesit e qumështit — 2005 (1000 ton)
India	91,940
SHBA	80,264.51
Kina	32,179.48
Rusia	31,144.37
Pakistani	29,672
Gjermania	28,487.95
Franca	26,133
Brazili	23,455
Britania e Madhe	14,577
Zelanda e Re	14,500
Gjitësej	372,353.31

Artikulli kryesor: Varietetet e qumështit në treg

Në botën moderne qumështi prodhohet në nivel industiral. Niveli i konsumimit të qumështit është shumë i lartë gjithashtu edhe format e prodhimit, konzervimit e paketimit janë të llojeve të ndyshme.

Prdhimet të cilat për bazë kan qumështin janë të a numërta.

Prodhimet kryesore të qumshtit janë

kosi, gjiza, djathi, (ajrani).

Prodhimet tjera të qumshtit

akullorja,

Kafshët qumshtore

Kafshët qumështi i të cilëve përdoret për ushqim janë:

• lopa
• buallica
• delja
• dhija
• pela
• gomari
• deveja
• bafallo e ujit
• dreri

Qumështi i balenës nuk konsumohet nga njerëzit, por është qumështi më yndyrorë me sasi mesatare: 10.9% proteina, 42.3% yndyrë dhe 2.0% laktozë dhe furnizon 443 kcal energji për 100 gram .

Qumështi njerzor nuk prodhohet industrialisht e as nuk shpërndahet në rrjete tregtare, por megjithatë ekzistojnë banka në të cilat mund të dhurohet qumësht njerzor për shpërndarjen e tij tek foshnjat të cilat do të përfitonin ai qumësht.

Përveç gjitarëve të rradhitur mësipër edhe të gjitha gjitaret e tjerë prodhojnë qumësht, por janë të rrallë ose e prodhojnë atë vetëm për të vegjëlit e tyre.

Struktura fizike dhe kimike

Përbërja e qumështit

Analiza e përbërjes së qumështit, per 100 grams

Përbërja	njësi	Lopa	Dhia	Delja	Bafallo e ujit
Ujë	grm	87.8	88.9	83.0	81.1
Proteina	grm	3.2	3.1	5.4	4.5
yndyrë	grm	3.9	3.5	6.0	8.0
Karbohidrate	grm	4.8	4.4	5.1	4.9
Energji	K cal	66	60	95	110
	K J	275	253	396	463
Laktozë)	grm	4.8	4.4	5.1	4.9
Acid yndyrorë
I ngopur	grm	2.4	2.3	3.8	4.2
i pa ngopur	grm	1.1	0.8	1.5	1.7
Kolesterol	mg	14	10	11	8
Kalcium	iu	120	100	170	195

Qumshti në treg

Qumështi në tregun kosovar përpos si produk i pastër paraqite edhe në 19-të produkte tjera të qumështit, ndër të cilat produkte kryesore janë: qumështi, jogurti, kosi, djathi i bardhë dhe kashkavalli. Kostoja e prodhimit të qumshtit në Kosovë është e lartë (2008) sipas kostos të lartë të furnizimit (70-80% e kostos totale në prodhimin e qumshtit) dhe bagëtia janë zakonisht në shtalla e më rrallë kullosin në livadhe. Mesatarja e çmimit me pakicë është 0.64 E/litër.

Konsumimi i Qumshtit	170 litra për person breda vitit
Kërkesat e tregut	339,500 ton
Prodhimi total vendor	257,500 ton/vit ose 76% nga kërkesat e totale
Përpunimi total vendor	34,000 ton-13% nga prodhimi i përgjithshëm
Importi	24% nga konsumimi (djath dhe qumësht afatgjatë nga Bugaria, Sllovenia dhe Turqia)
Nr i produkteve të qumshtit	19 njësi

Shih edhe

• Kosi
• Gjiza
• Djathi
• Qumështaria