Republika Socialiste Punëtore Finlandeze
Republika Socialiste e Punëtorëve Finlandeze, e quajtur më shpesh si Finlanda e Kuqe, ishte një shtet i vetëshpallur socialist finlandez që sundoi pjesë të vendit gjatë Luftës Civile Finlandeze të vitit 1918. Ajo u përshkrua më 29 janar 1918 nga Delegacioni i Popullit Finlandez, Garda e Kuqe dhe Partia Social Demokratike Finlandeze, pas revolucionit socialist në Finlandë më 26 janar 1918. Kryeministër i vetëm i saj ishte Kullervo Manner, kryetar i komitetit qendror.[1]
Republika Socialiste Punëtore Finlandeze Suomen sosialistinen työväentasavalta (Finlandisht) Finlands socialistiska arbetarrepublik (Suedisht) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1918 | |||||||||
 | |||||||||
| Parimi: "Kaikkien maiden proletaarit, liittykää yhteen!" "Punëtorët e botës, bashkohuni!" | |||||||||
| Himni: Kansainvälinen Internacionale | |||||||||
 | |||||||||
| Kryeqyteti | Helsinki | ||||||||
| Gjuhët e zakonshme | Finlandisht, Suedisht | ||||||||
| Qeveria | |||||||||
| Lloji i qeverisjes | Republika socialiste nën një diktaturë proletare njëpartiake | ||||||||
• Kryetari i Delegacionit të Popullit Finlandez | Kullervo Manner[1] | ||||||||
| Kuvendi | Delegacioni i Popullit Finlandez | ||||||||
| Epoka historike | Lufta e Parë Botërore dhe Lufta Civile Finlandeze | ||||||||
• Themeluar | 29 janar 1918 | ||||||||
• Shpërbërë | 5 maj | ||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Monedha | Markka | ||||||||
| Të dhëna të tjera | |||||||||
| |||||||||
| Sot pjesë e |  Finlanda Rusia | ||||||||
Emri "Republika Socialiste e Punëtorëve Finlandeze" (finlandisht: Suomen sosialistinen työväentasavalta) u shfaq vetëm në Traktatin midis Delegacionit të Popullit Finlandez dhe Këshillit të Komisarëve Popullorë rus, të nënshkruar më 1 mars 1918. Delegacioni Popullor kishte përdorur më parë emrin Republika e Finlandës (Suomen tasavalta), por udhëheqësi sovjetik V. I. Lenin propozoi shtimin e atributeve "Republika Socialiste e Punëtorëve" në emër gjatë negociatave. Delegacioni Popullor më vonë fajësoi delegatët e tij se iu nënshtruan kërkesës së Leninit, pasi emri zyrtar i shtetit duhej të ishte vendosur nga vetë finlandezët.
Synimet
RedaktoFinlanda e Kuqe ishte një përpjekje për të krijuar një shtet socialist, bazuar në trashëgiminë e kulturës skandinave-finlandeze, idetë socialiste me origjinë nga Evropa Qendrore dhe nacionalizmi finlandez, duke përfshirë planet për të zgjeruar territorin finlandez. Vizionet e tyre politike përfshinin parimet e demokracisë, por pasi Finlanda e Kuqe ishte kryesisht formimi i revolucionit dhe luftës civile, aktet e dhunës dhe të luftës u theksuan në politikë. Garda e Kuqe përfshinte një fraksion të vogël bolshevikësh finlandezë që mbështetën shoqatën e FSWR-së në Rusinë Sovjetike. Finlanda e Kuqe nuk fitoi kurrë një status dhe formë të vërtetë të shtetit dhe republikës pasi Reds humbën Luftën Civile më 5 maj 1918.[2]
Zona gjeografike
RedaktoZona gjeografike e Finlandës së Kuqe si dhe vija e frontit midis Finlandës së Bardhë dhe të Kuqe mori formë afërsisht midis 28 janarit dhe 3 shkurtit 1918 dhe mbeti kryesisht e pandryshuar deri në ofensivën e përgjithshme të të bardhëve në mars 1918.[3]
Projektkushtetuta
RedaktoDelegacioni i Popullit Finlandez, kryesisht Otto Ville Kuusinen, formuloi dhe parashtroi, më 23 shkurt 1918, një draft për kushtetutën e Finlandës së Kuqe, mbi bazën e parimeve dhe mentalitetit socialdemokrat finlandez. Koncepti marksist i diktaturës së proletariatit mungonte në program. Në vend të kësaj, ajo përfaqësonte një ide të socializmit demokratik dhe u ndikua nga kushtetutat e Zvicrës dhe Shteteve të Bashkuara dhe Revolucioni Francez. Modeli kushtetues përfshinte shumicën e të drejtave civile demokratike për qytetarët finlandezë, duke përfshirë përdorimin e gjerë të referendumit në vendimmarrjen politike, por të drejtat e pronës private u përjashtuan dhe iu dhanë administratës shtetërore dhe lokale. Drafti kurrë nuk u formulua dhe u miratua përfundimisht në Finlandën e Kuqe, përpara humbjes së saj në luftën e vitit 1918.[4]
Situata politike pas Revolucionit të Janarit në Finlandë ngriti një pyetje madhore përsa i përket draftit të kushtetutës, mes socialistëve finlandezë (të moderuar). U ngrit pyetja nëse fuqia e fituar nëpërmjet revolucionit do t'i lejonte demokracisë një mundësi të vërtetë në shoqërinë finlandeze.[5]
Marrëdhëniet me Leninin
RedaktoMegjithëse Republika Socialiste Punëtore Finlandeze u mbështet nga Republika Socialiste Federale Sovjetike e Rusisë (RSFSR), e udhëhequr nga Vladimir Lenin, dhe Traktati i Kuq i 1 marsit 1918 u nënshkrua midis këtyre dy shteteve të paqëndrueshme socialiste, një nivel ideal i bashkëpunimit dhe koordinimit nuk u arrit kurrë, për shkak se të dy shtetet ishin të preokupuar me luftërat e tyre civile përkatëse. Qëllimi i shumicës së finlandezëve të kuq ishte një Finlandë neutrale dhe e pavarur, dhe disa prej tyre kërkuan aneksimin e zonave Aunus, Viena Karelia dhe Petsamo të Karelisë ruse në Finlandë. Traktati ruso-finlandez i Kuq kishte vetëm një rëndësi të vogël për bolshevikët pasi ata kryenin negociatat e paqes me Perandorinë Gjermane. Në fund, fati i finlandezëve të kuq dhe Finlandës së Kuqe u përcaktua përmes vendimeve politike të pushtetit të marra midis Rusisë dhe Gjermanisë.[6]
Lenini synonte të ndalonte një kolaps të plotë të Rusisë pas vitit revolucionar 1917. Ndërsa ishte në opozitë politike përpara Revolucionit të Tetorit, Lenini theksoi politikën e të drejtës së kombeve për vetëvendosje për pjesët e mëparshme të Perandorisë Ruse. Pas marrjes së suksesshme të pushtetit në tetor 1917 dhe në janar 1918, strategjia politike e pushtetit të bolshevikëve u zhvendos gradualisht drejt federalizmit. Sa i përket Finlandës, Lenini komplotoi aneksimin e saj nga Rusia, por Lufta Civile Ruse, Traktati i Brest-Litovsk, Finlanda-operacioni i ushtrisë gjermane, fitorja e Gardës së Bardhë në luftën civile finlandeze dhe nacionalizmi i theksuar midis socialistët finlandezë e penguan planin e tij.[7]
Lufta Civile
Redakto- Artikulli kryesor: Lufta Civile Finlandeze
Pas fillimit të Luftës Civile Finlandeze, më 28 janar 1918, Kullervo Manner u emërua kryetar i Delegacionit Popullor, Qeverisë së Kuqe. Më 10 prill të të njëjtit vit, Reds reformuan të gjithë administratën e tyre dhe Manner u emërua udhëheqës i Finlandës së Kuqe dhe Komandant Suprem i Gardës së Kuqe nën autoritetin e diktatorit.[8]
Lufta midis të kuqve dhe të bardhëve mori vëmendjen dhe energjinë e madhe të udhëheqjes së Kuqe, dhe situata nuk u lehtësua nga humbja e shumë vendeve me rëndësi strategjike, si Tampere, për të bardhët.[8] Prandaj, formimi i administratës civile lokale të Kuqe mbeti i papërfunduar dhe priti rezultatin e Luftës Civile. Nëpunësit civilë të nivelit të lartë dhe të mesëm të administratës së para luftës civile refuzuan të bashkëpunonin me Reds, dhe udhëheqja e re duhej të zgjidhej dhe të trajnohej nga nëpunësit e rangut më të ulët.[9]
Humbja e Finlandës së Kuqe
Redakto
Lufta Civile Finlandeze përfundoi me pushtimin gjerman të Finlandës dhe humbjen pasuese të Gardës së Kuqe Finlandeze më 5 maj 1918. Pas luftës, fillimisht socialdemokratët finlandezë të fuqishëm dhe të mirëorganizuar, të lindur dhe të edukuar në vende relativisht të lira dhe atmosfera sociale nacionaliste, brenda kulturës skandinave dhe ruse, dhe e prekur kryesisht nga idetë socialiste të Gjermanisë, Austrisë dhe Çekosllovakisë (Austro-Hungaria e para Luftës së Parë Botërore), u ndanë në dysh. Socialistët e moderuar vazhduan kulturën e tyre politike të para 1918-ës, iu përmbajtën shoqërisë dhe sistemit politik të Finlandës, ndërsa fraksioni i ekstremit të majtë formoi Partinë Komuniste të Finlandës në gusht 1918 në Moskë, me udhëheqësit kryesorë që jetonin në mërgim në Rusi dhe një shënonte një pjesë të përkrahësve të përbashkët që jetonin në Finlandë.[10]
Referime
RedaktoShënime
- ^ a b John H. Hodgson: The Finnish Communist Party
- ^ Rinta-Tassi 1986, pp. 73–113, 417–429, Klemettilä 1989, pp. 163–203, Keränen et al. Frey, pp. 88, 106, Pietiäinen 1992, pp. 252–403, Manninen 1995, pp. 21–32, Jussila 2007, pp. 287–288, Jyränki 2014, pp. 10–16
- ^ Keränen et al. Frey, pp. 88–90
- ^ Upton 1973, pp. 105–142, Rinta-Tassi 1986, pp. 19–24, 30–33, 497–504, Alapuro 1988, pp. 167–176, Keränen et al. Frey, pp. 88, 102, Piilonen 1993, pp. 486–627, Jussila 2007, pp. 287–288, Suodenjoki 2009, pp. 249–269, Payne 2011, pp. 25–32
- ^ The relation between democracy and revolution was contradictory for the socialists, as the February revolution empowered the lamed Finnish Parliament, until July 1917; restoration of the socialists' power in the Parliament was among the main goals of the January Revolution 1918. The Finnish Red-White conflict of 1918 has been described as Class War, Rebellion, (Red) Revolt and Abortive (Red) Revolution by the Finnish Red veterans, Kettunen 1986, pp. 9–89, Rinta-Tassi 1986, pp. 497–504, Piilonen 1993, pp. 486–627, Kalela 2008, pp. 31–44
- ^ Edvard Gylling was the prime mover at the start of the Finnish-Russian talks for the Red Treaty; among other things he aimed to work for peace talks between the Finnish Whites and Reds, by diminishing the Russian influence in Finland. The Finnish Bolsheviks, few in number, but influential and active in the Finnish Red Guards supported Lenin's Russian federalism. The Finns got Petsamo, but the question of Aunus and Viena remained open, Upton 1981, pp. 262–265, Rinta-Tassi 1986, pp. 417–429, Klemettilä 1989, pp. 163–203, Keränen et al. Frey, pp. 106, Pietiäinen 1992, pp. 252–403, Piilonen 1993, pp. 486–627, Manninen 1995, pp. 21–32, Jussila 2007, pp. 287–288, Jyränki 2014, pp. 83–96
- ^ In fact, Lenin's "socialist" power policy followed that of the former Romanov empire; the geopolitical position of a country determined the way it was treated by the Russian leadership (e.g. Poland-Ukraine vs. Finland), Rinta-Tassi 1986, pp. 24–28, Klemettilä 1989, pp. 163–203, Pipes 1996, pp. 382–406, Jussila 2007, pp. 282–288
- ^ a b Tampere antautui, Suomi 80 (në finlandisht)
- ^ Piilonen 1993, pp. 486–627, Suodenjoki 2009, pp. 249–269
- ^ Rinta-Tassi 1986, pp. 19–22, 497–504, Jussila 2007, pp. 287–288, Haapala 2014, pp. 21–50
Bibliografia
- Alapuro, Risto (1988), State and Revolution in Finland (në anglisht), University of California Press, Berkeley, ISBN 0-520-05813-5.
- Haapala, Pertti (2014), "The Expected and Non-Expected Roots of Chaos: Preconditions of the Finnish Civil War", përmbledhur nga Tepora, T.; Roselius, A. (red.), The Finnish Civil War 1918. History, Memory, Legacy (në anglisht), Brill Academic Press, fq. 21–50, ISBN 978-900-4243-66-8.
- Jussila, Osmo (2007), Suomen historian suuret myytit (në finlandisht), WSOY, ISBN 978-951-0-33103-3.
- Jyränki, Antero (2014), Kansa kahtia, henki halpaa. Oikeus sisällissodan Suomessa? (në finlandisht), ISBN 978-951-884-520-4.
- Kalela, Jorma (2008), "Yhteiskunnallinen kysymys ja porvarillinen reformismi", përmbledhur nga Pernaa, V.; Niemi, K. Mari (red.), Suomalaisen yhteiskunnan poliittinen historia (në finlandisht), fq. 31–44, ISBN 978-951-37-5321-4.
- Keränen, Jorma; Tiainen, Jorma; Ahola, Matti; Ahola, Veikko; Frey, Stina; Lempinen, Jorma; Ojanen, Eero; Paakkonen, Jari; Talja, Virpi; Väänänen, Juha (1992), Suomen itsenäistymisen kronikka (në finlandisht), Gummerus, ISBN 951-20-3800-5.
- Kettunen, Pauli (1986), Poliittinen liike ja sosiaalinen kollektiivisuus: tutkimus sosialidemokratiasta ja ammattiyhdistysliikkeestä Suomessa 1918-1930, Historiallisia tutkimuksia (në finlandisht), Jyväskylä: Gummerus, ISBN 951-9254-86-2.
- Klemettilä, Aimo (1989), "Lenin ja Suomen kansalaissota", përmbledhur nga Numminen, J.; Apunen, O.; von Gerich-Porkkala, C.; Jungar, S.; Paloposki, T.; Kallio, V.; Kuusi, H.; Jokela, P.; Veilahti, V. (red.), Lenin ja Suomi II (në finlandisht), fq. 163–203, ISBN 951-860-402-9.
- Manninen, Ohto (1995), "Vapaussota - osana suursotaa ja Venäjän imperiumin hajoamista", përmbledhur nga Aunesluoma, J.; Häikiö, M. (red.), Suomen vapaussota 1918. Kartasto ja tutkimusopas (në finlandisht), fq. 21–32, ISBN 951-0-20174-X.
- Payne, Stanley G. (2011), Civil War in Europe, 1905-1949 (në anglisht), Cambridge University Press, ISBN 978-1-107-64815-9.
- Pietiäinen, Jukka-Pekka (1992), "Suomen ulkopolitiikan alku", përmbledhur nga Manninen, O. (red.), Itsenäistymisen vuodet 1917–1920, III Katse tulevaisuuteen (në finlandisht), fq. 252–403, ISBN 951-37-0729-6.
- Piilonen, Juhani (1993), "Rintamien selustassa", përmbledhur nga Manninen, O. (red.), Itsenäistymisen vuodet 1917-1920, II Taistelu vallasta (në finlandisht), fq. 486–627, ISBN 951-37-0728-8.
- Pipes, Richard (1996), A Concise History of the Russian Revolution (në anglisht), ISBN 0-679-74544-0.
- Rinta-Tassi, Osmo (1986), Kansanvaltuuskunta Punaisen Suomen hallituksena (në finlandisht), Opetusministeriö, ISBN 951-860-079-1.
- Suodenjoki, Sami (2009), "Siviilihallinto", përmbledhur nga Haapala, P.; Hoppu, T. (red.), Sisällissodan pikkujättiläinen (në finlandisht), fq. 246–269, ISBN 978-951-0-35452-0.
- Upton, Anthony F. (1973), The Communist Parties of Scandinavia and Finlan (në anglisht), London: Weidenfeld & Nicolson, ISBN 0-297-99542-1.
- Upton, Anthony F. (1981), Vallankumous Suomessa 1917-1918, II (në finlandisht), Gummerus Oy, ISBN 951-26-2022-7.
Lidhje të jashtme
Redakto- Traktati i Miqësisë me Republikën Socialiste të Punëtorëve Finlandeze, një traktat ruso-finlandeze.
- Traktati me Republikën Socialiste të Punëtorëve Finlandeze, Shkrimet e Leninit për këtë çështje.