Wikipedia

Kisha Ortodokse Rumune

Kisha Ortodokse Rumune (rumanisht: Biserica Ortodoxă Română) ose Patriarkana e Rumanisë, është një kishë ortodokse lindore autoqefale në bashkësi të plotë me kishat e tjera të krishtera ortodokse lindore dhe një nga nëntë patriarkatat në Kishën Ortodokse Lindore . Që nga viti 1925, Primati i kishës mban titullin Patriarku . Juridiksioni i tij mbulon territoret e Rumanisë dhe Moldavisë, me dioqeza shtesë për rumunët që jetojnë në Serbinë dhe Hungarinë e afërt, si dhe për komunitetet e diasporës në Evropën Qendrore dhe Perëndimore, Amerikën e Veriut dhe Oqeaninë . Është e vetmja kishë autoqefale brenda Ortodoksisë Lindore që ka një gjuhë romane për përdorim liturgjik.

Shumica e popullsisë së Rumanisë (16,367,267, ose 85,9% e atyre për të cilët ishin të disponueshme të dhënat, sipas të dhënave të regjistrimit të vitit 2011 ), si dhe rreth 720,000 moldavë i përkasin Kishës Ortodokse Rumune.

Anëtarët e Kishës Ortodokse Rumune ndonjëherë i referohen doktrinës së krishterë ortodokse si Dreapta credință ("besimi i drejtë/i saktë" ose "besimi i vërtetë"; krahasuar me greqisht ὀρθὴ δόξα, "besimi i drejtë/korrekt").

Historia

Redakto

Në Principatat dhe në Mbretërinë e Rumanisë

Redakto

Hierarkia ortodokse në territorin e Rumanisë moderne kishte ekzistuar brenda juridiksionit kishtar të Patriarkanës Ekumenike të Konstandinopojës deri në vitin 1865 kur kishat në principatat rumune të Moldavisë dhe Vllahisë u nisën në rrugën e pavarësisë kishtare duke emëruar Nifon Rusailan Mitropolitan i Ungro - Vllahisë, si primati i parë rumun. Princi Alexandru Ioan Cuza, i cili në 1863 kishte kryer një konfiskim masiv të pronave manastirike përballë kundërshtimit të ashpër nga hierarkia greke në Kostandinopojë, në 1865 shtyu një legjislacion që shpallte pavarësinë e plotë të kishës në principata nga patriarkana.

Në vitin 1872, kishat ortodokse në principata, Mitropolia e Ungro-Vallahisë dhe Mitropolia e Moldavisë, u bashkuan për të formuar Kishën Ortodokse Rumune.

Pas njohjes ndërkombëtare të pavarësisë së Principatave të Bashkuara të Moldavisë dhe Vllahisë (më vonë Mbretëria e Rumanisë ) në vitin 1878, pas një periudhe të gjatë negociatash me Patriarkanën Ekumenike, Patriarku Joachim IV njohu Mitropolinë autoqefale të Rumanisë, e cila në vitin 1885, ndërsa u ngrit në gradën e Patriarkanës në vitin 1925. [1]

Edukimi dhe arsimi teologjik ortodoks rumun ishte i pazhvilluar në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Instituti teologjik në Sibiu, për shembull, kishte vetëm një teolog si pjesë e fakultetit të tij; pjesa tjetër ishin historianë, gazetarë, natyralistë dhe agronomë. Fokusi i edukimit priftëror ishte praktik dhe i përgjithshëm sesa i specializuar. Në fillim të shekullit të njëzetë, kurrikula e një prifti përfshinte lëndë të tilla si higjiena, kaligrafia, kontabiliteti, psikologjia, letërsia rumune, gjeometria, kimia, botanika dhe gjimnastika. Një theks i fortë iu vu muzikës kishtare, ligjit kanunor, historisë së kishës dhe ekzegjezës. [2]

Pas Luftës së Parë Botërore, Mbretëria e Rumanisë e rriti ndjeshëm territorin e saj. Rrjedhimisht, Kisha Ortodokse Rumune kishte nevojë për një riorganizim masiv në mënyrë që të përfshinte kongregacione nga këto provinca të reja. Kjo çoi në mungesa dhe vështirësi. Kisha duhej të krijonte një interpretim uniform të ligjit kanunor. Ajo duhej të merrte fondet publike për të paguar klerikët në territoret e sapopërfituara dhe, në përgjithësi, të menaxhonte marrëdhëniet me shtetin. Legjislacioni ishte i ndërlikuar. Statuti mbi organizimin e Kishës Ortodokse Rumune i miratuar nga parlamenti rumun më 6 maj 1925, numëronte 178 nene. Ligji për funksionimin e Kishës Ortodokse Rumune numëronte 46 nene. Ligjvënësit miratuan traditën transilvaniane të përzierjes së klerikëve dhe laikëve në asambletë administrative dhe u dhanë vende peshkopësh në Senatin Rumun. [3] Megjithatë, konteksti gjithashtu lejoi një numër teologësh të rinj si Nichifor Crainic, Ioan Savin ose Dumitru Stăniloae të studionin jashtë vendit. Këta teologë u treguan jashtëzakonisht me ndikim pas kthimit të tyre në Rumani dhe ndihmuan në formimin e akademive teologjike. Me disa përjashtime të rralla, si Gala Galaction, teologët ortodoksë rumunë të kësaj periudhe përqafuan nacionalizmin . Kështu, veprat e tyre shkencore janë të mbushura me ideologji nacionaliste. [2]

Gjysma e dytë e viteve 1920 shënohet nga rritja e antisemitizmit në politikën rumune me figura të tilla si A.C. Cuza ose babai themelues i Gardës së Hekurt, Codreanu . Antisemitizmi u bë i dukshëm edhe në botimet dhe publikimet e kishës ortodokse rumune. Në vitin 1925, për shembull, revista e kishës Revista Teologică (Theological Review) botoi një artikull antisemitik nga profesori prift i Sibiut, Pompiliu Morușca. Artikulli i Morusca fajësonte hebrenjtë për situatën ekonomike të rumunëve në Bukovinë . Është një dëshmi e një forme më të vjetër të antisemitizmit që nga shekulli i 19-të. Kisha Ortodokse Rumune do të zhvillonte forma të ndryshme të antisemitizmit në vitet 1930. [4] Konkordati i vitit 1927 gjithashtu shkaktoi reagime anti-katolike. [3]

Patriarku kryeministër Miron Cristea

Redakto

Ngritja e Gjermanisë naziste e ekspozoi Rumaninë ndaj ideve teologjike të Rajhut. Kjo përzierje e nacionalizmit, racizmit dhe mendimit teologjik gjeti terren pjellor në një kishë ortodokse rumune që tashmë nuk ishte e huaj për antisemitizmin. Ajo u bë veçanërisht e dukshme në gjysmën e dytë të viteve 1930 në shkrimet e teologëve si Nichifor Crainic, Nicolae Neaga ose Liviu Stan . [5]

Në vitin 1936, Crainic botoi një tekst themelor të titulluar Rasă și religiune (Raca dhe feja) . Ndërsa hodhi poshtë idenë naziste të një race superiore gjermanike, si dhe magjepsjen me paganizmin gjermanik, Crainic argumentoi se disa raca janë me të vërtetë superiore bazuar në arritjen e tyre të thelbit të krishterë. Crainic gjithashtu u mohoi hebrenjve të drejtën morale për të përdorur librat e Dhiatës së Vjetër pasi, sipas tij, ato profeci ishin përmbushur me ardhjen e Krishtit, i cili kishte shfuqizuar fenë hebraike. [4]

Vdekja e anëtarëve të njohur të Gardës së Hekurt, Ion Moța dhe Vasile Marin në të njëjtën ditë, më 13 janar 1937, në Majadahonda gjatë Luftës Civile Spanjolle ndërsa luftonin për fraksionin nacionalist çoi në organizimin e procesioneve masive në Rumani, veçanërisht në Bukuresht ku ata u varrosën. Qindra priftërinj ortodoksë morën pjesë dhe Mitropolitët Nicolae Balan të Transilvanisë dhe Visarion Puiu i Bukovinës mbajtën shërbime të veçanta. [6] [4] Menjëherë pas funeralit, teologu ortodoks Gheorghe Racoveanu dhe prifti Grigore Cristescu themeluan revistën teologjike Predania (The Tradinion) . Numri i parë paraqiste një lavdërim të Moțës dhe Marin dhe sakrificës së tyre dhe pasqyronte obsesionin e Gardës për martirizimin. E menduar si një e përmuajshme dymujore Predania botoi gjithsej dymbëdhjetë numra përpara se të ndalohej nga autoritetet. Ajo shquhej për linjën e saj thellësisht anti-ekumenike editoriale, duke botuar sulme kundër katolikëve, protestantëve, ungjillorëve. [3]

Gjithashtu pas funeralit madhështor të Moțës dhe Marinit, Sinodi i Shenjtë lëshoi një dënim të Masonerisë . Për më tepër, pas drejtimit të Mitropolitit Bălan, i cili shkroi manifestin antimasonik, Sinodi nxori një "pikëvështrim të krishterë" kundër sekularizmit politik duke deklaruar se Kisha ishte në të drejtën e saj për të zgjedhur se cila parti ishte e denjë për mbështetje, bazuar në moralin e saj. parimet. Udhëheqësi i Gardës së Hekurt Codreanu përshëndeti qëndrimin e Sinodit dhe udhëzoi që shpallja e Sinodit të lexohej nga anëtarët e Gardës në foletë e tyre përkatëse (dmth. kapitujt). [4]

Në vitin 1937, qeveria Goga - Cuza ishte e para që miratoi dhe miratoi legjislacionin antisemitik në Mbretërinë e Rumanisë, duke hequr nënshtetësinë e mbi dyqind mijë hebrenjve. Po atë vit, kreu i Kishës Ortodokse Rumune, Patriarku Kristea mbajti një fjalim famëkeq në të cilin ai i përshkroi hebrenjtë si parazitë që thithin palcën e eshtrave të popullit rumun dhe që duhet të largohen nga vendi. [6] Kisha ortodokse mbështeti drejtpërdrejt ose tërthorazi partitë e ekstremit të djathtë dhe intelektualët antisemitë në retorikën e tyre anti-hebreje. [6] Në atë kohë shumë priftërinj ortodoksë ishin bërë aktivë në politikën e ekstremit të djathtë, kështu që në zgjedhjet parlamentare të vitit 1937 33 nga 103 kandidatët e Gardës së Hekurt ishin priftërinj ortodoksë. Në vitin 1938, një prift ortodoks i quajtur Alexandru Răzmeriţă, përpunoi një plan për eliminimin total të hebrenjve në qytete dhe dëbimin e tyre në kampet e punës së detyruar në fshat. [6]

 
Patriarku Miron Kristea si Kryeministër në vitin 1938

Në përgjithësi, kisha u përfshi gjithnjë e më shumë në politikë dhe, pasi mbreti Carol II mori pushtetin e emergjencës, Patriarku Miron Cristea u bë kryeministër në shkurt 1938 . Në mars 1938, Sinodi i Shenjtë ndaloi konvertimin e hebrenjve që nuk ishin në gjendje të vërtetonin shtetësinë e tyre rumune. [6] Cristea vazhdoi politikat e qeverisë Goga-Cuza, por gjithashtu mbrojti masa më radikale antisemitike, duke përfshirë dëbimin dhe përjashtimin nga punësimi. Kristea iu referua kësaj mase të fundit si "rumanizim". Gazeta kishtare Apostolul ishte e rëndësishme në përhapjen e ideve antisemitike të Kristeas gjatë gjithë mandatit të tij të parë, por shtypi i kishës në tërësi u përmbyt me materiale antisemitike. [6] Miron Cristea vdiq në mars 1939. Menjëherë pas kësaj, Sinodi i Shenjtë votoi për të mbështetur rregulloret e miratuara nën Kristea që ndalonin pagëzimin e hebrenjve që nuk ishin shtetas rumunë. [6]

Vdekja e Kristeas çoi në mbajtjen e zgjedhjeve për zgjedhjen e një Patriarku të ri. Mitropolitët Visarion Puiu dhe Nicolae Balan me shumë ndikim deklaruan publikisht refuzimin e tyre për të hyrë në garë. Të dy këta peshkopë kishin pikëpamje pro-gjermane, pro-Gardës së Hekurt dhe antisemitike dhe është e arsyeshme të supozohet se kundërshtimi i mbretit Carol II ishte i rëndësishëm në refuzimin e tyre. Kështu, posti patriarkal i kaloi një Nicodim Munteanu ngurrues. [6]

Lufta e Dytë Botërore

Redakto

Mbreti Carol II abdikoi më 6 shtator 1940. Një koalicion i hapur pro-gjerman i ushtrisë i kryesuar nga marshalli Ion Antonescu dhe Garda e Hekurt mori drejtimin. Reagimi i patriarkut Nicodim Munteanu ishte i kujdesshëm dhe fjalimi i tij në shtator 1940 ishte joentuziast. Munteanu, ashtu si Kristea para tij, i frikësohej natyrës anti-establishment të Gardës. Por Garda e Hekurt ishte shumë me ndikim në bazën e Kishës. Në janar 1941, duke kërkuar kontrollin e plotë të vendit, Garda e Hekurt tentoi një kryengritje të dhunshme të njohur si Rebelimi Legjionar . Pushti dështoi dhe nga 9000 personat e arrestuar, 422 ishin priftërinj ortodoksë. [6]

Disa episode veçanërisht të dhunshme gjatë kryengritjes përfshinin drejtpërdrejt klerin ortodoks. Studentët dhe stafi i Akademisë Teologjike në Sibiu, të udhëhequr nga profesori Spiridon Cândea dhe të ndihmuar nga milicët e Gardës së Hekurt, mblodhën hebrenjtë në oborrin e akademisë dhe i detyruan të dorëzonin gjërat e tyre me vlerë nën kërcënimin e armëve. Murgjit nga Manastiri Antim në Bukuresht, të udhëhequr nga igumeni i tyre, u armatosën dhe, duke përdorur eksploziv, hodhën në erë një sinagogë në rrugën Antim. Banorët e shumtë hebrenj të lagjes u fshehën të tmerruar. [7]

Pasi Antonesku dhe ushtria shtypën kryengritjen, Sinodi i Shenjtë shpejtoi të dënojë Rebelimin Legjionar dhe ta pikturojë atë publikisht si një tundim djallëzor që e kishte çuar Gardën e Hekurt të minonte shtetin dhe Dirigjentin . Megjithatë, shumë nga klerikët që kishin marrë pjesë në rebelim ishin të mbrojtur nga peshkopët e tyre dhe vazhduan punën e famullisë në fshatrat e largëta. Pjesëmarrja e Rumanisë në Luftën e Dytë Botërore në anën e Boshtit pas qershorit 1941 do t'u jepte atyre mundësi për rehabilitim. [7]

Nga fillimi i viteve 1940, teologët ortodoksë si Nichifor Crainic kishin tashmë një histori të gjatë të prodhimit të propagandës që mbështeste konceptin e judeo-bolshevizmit . Pas vitit 1941 ideja u bë e zakonshme në gazetat e kishës qendrore si Apostolul ose BOR . Një artikull veçanërisht famëkeq u nënshkrua nga vetë Patriarku Nicodim dhe u botua në BOR në prill 1942. Ai i referohej rrezikut të armiqve të brendshëm, të cilët ai i identifikoi si kryesisht hebrenj. [6] Në vitin 1943 BOR botoi një përmbledhje lavdëruese prej 13 faqesh të librit famëkeq antismetik të Nichifor Crainic Transfigurarea Românismului (Shndërrimi i Rumanizmit) . [6] Antisemitizmi ishte gjithashtu i pranishëm në revistat rajonale, [6] një shembull kryesor ishte Telegraful român i Dumitru Stăniloae ( The Romanian Telegraph ). [8] Kapelanët ortodoksë në ushtrinë rumune kultivuan mitin judeo-bolshevik. [6]

Një rast i veçantë ishte Transnistria e pushtuar nga Rumania. Më 15 gusht 1941, Sinodi i Shenjtë krijoi një mision, në vend të një peshkopate të re, në territoret e pushtuara nga rumunët përtej Dniestër . Supozimi ishte se sundimi ateist sovjetik kishte shkatërruar Kishën Ortodokse Ruse dhe Kisha Ortodokse Rumune mori përsipër të "ri-ungjillëzonte" vendasit. Arkitekti kryesor i ndërmarrjes ishte Arkimandriti Iuliu Scriban . Në vitin 1942 Misioni evoluoi në Eksarkat dhe u mor nga Visarion Puiu . Shumë nga misionarët ishin ish bashkëpunëtorë të Gardës së Hekurt, disa po kërkonin rehabilitim pas kryengritjes së vitit 1941. Abuzimi ndaj popullatës hebreje ishte i përhapur dhe ekzistojnë raporte të shumta të priftërinjve ortodoksë që merrnin pjesë dhe përfitonin nga abuzimi. [7] Në vitin 1944, Visarion Puiu iku në Gjermaninë naziste, pastaj, pas luftës, në Perëndim. Në Rumani u gjykua dhe u dënua në mungesë pas luftës. Shumë priftërinj aktivë në Transnistria u përballën gjithashtu me ndjekje penale pas luftës, megjithëse vlen të përmendet se prokurorët komunistë ishin kryesisht në kërkim të lidhjeve me Gardën e Hekurt, në vend që të hetonin në mënyrë eksplicite persekutimin e hebrenjve. [6]

Dëshmitë historike në lidhje me rolin e Kishës Ortodokse Rumune në Luftën e Dytë Botërore janë jashtëzakonisht inkriminuese, por ka disa përjashtime. [6] Tit Simedrea, mitropoliti i Bukovinës është njëri dy peshkopë të rangut të lartë të njohur se kanë ndërmjetësuar në favor të popullsisë hebreje, tjetri është mitropoliti Nicolae Balan i Transilvanisë. U shfaqën gjithashtu dëshmi se Simedrea strehoi personalisht një familje hebreje në kompleksin metropolitane. [6] Prifti Gheorghe Petre u njoh si i drejtë ndër kombet për shpëtimin e hebrenjve në Kryve Ozero . Petreja u arrestua në vitin 1943 dhe u paraqit në gjykatën ushtarake, por u lirua në vitin 1944 për mungesë provash. [6]

Pas grushtit të shtetit të Mbretit Michael më 23 gusht 1944, Rumania ndërroi anën. Grushti i shtetit ishte mbështetur nga komunistët; Kisha, e njohur për retorikën e saj afatgjatë të retorikës anti-sovjetike dhe antikomuniste, tani e gjeti veten në një pozitë të vështirë. [6] Patriarku Nicodim shpejtoi të shkruante një letër baritore duke denoncuar diktaturën e mëparshme, duke fajësuar gjermanët për ngjarjet që kishin ndodhur në Rumani gjatë viteve '30 dhe gjatë luftës dhe duke lavdëruar "fqinjën e fuqishëm nga Lindja" me të cilin Rumania kishte, gjoja, kishte gjithmonë "marrëdhëniet më të mira politike, kulturore dhe fetare". [6]

Duke filluar nga viti 1944 dhe akoma më shumë pasi Petru Groza u bë Kryeministër me mbështetjen sovjetike në 1945, Kisha u përpoq të përshtatej me situatën e re politike. Në gusht 1945 një letër e Sinodit të Shenjtë u botua në BOR . Përsëri, ajo fajësoi gjermanët për tmerret e luftës dhe pretendoi se Kisha Ortodokse gjithmonë ka promovuar demokracinë. Ushtria e Rumanisë u vlerësua gjithashtu për bashkimin e forcave me "ushtritë e guximshme sovjetike në luftë kundër kundërshtarëve të vërtetë të vendit tonë". Më në fund, besimtarëve ortodoksë iu kërkua që të mbështesin plotësisht qeverinë e re. [6] Më vonë atë vit BOR botoi dy artikuj relativisht të gjatë të autorizuar nga peshkopi Antim Nica dhe, përkatësisht, nga Teodor Manolache. Të dy artikujt trajtonin Holokaustin dhe përshkruanin Kishën Ortodokse Rumune si një shpëtimtare të hebrenjve. [6]

Periudha komuniste

Redakto
 
Nikolla Çaușehsku dhe zyrtarë të tjerë të Partisë vizitojnë Manastirin Neamț në 1966.

Rumania u bë zyrtarisht një shtet komunist në vitin 1947. Qasje e kufizuar në arkivat kishtare dhe përkatëse shtetërore :446–447[9] e bën të vështirë një vlerësim të saktë të qëndrimit të Kishës Ortodokse Rumune ndaj regjimit komunist . Megjithatë, veprimtaria e Kishës Ortodokse si institucion u tolerua pak a shumë nga regjimi ateist marksist-leninist, megjithëse kontrollohej nga "delegatët specialë" dhe aksesi i saj në sferën publike ishte shumë i kufizuar; Përpjekjet e regjimit për represion në përgjithësi u përqendruan tek besimtarët individualë. :453Qëndrimet e anëtarëve të kishës, si laikët ashtu edhe klerikët, ndaj regjimit komunist variojnë gjerësisht nga kundërshtimi dhe martirizimi, te pëlqimi i heshtur, bashkëpunimi ose nënshtrimi që synon të sigurojë mbijetesën. Përtej aksesit të kufizuar në arkivat e Securitate dhe Partisë, si dhe koha e shkurtër që ka kaluar që nga zhvillimi i këtyre ngjarjeve, një vlerësim i tillë është i ndërlikuar nga veçoritë e secilit individ dhe situatë, mirëkuptimi që secili kishte për mënyrën se si marrëdhënia e tij me regjimin mund të ndikonte të tjerët. dhe si ndodhi në të vërtetë. :455–456[10]

Partia e Punëtorëve Rumune, e cila mori pushtetin politik në fund të vitit 1947, filloi spastrimet masive që rezultuan në një shkatërrim të hierarkisë ortodokse. Tre kryepeshkopë vdiqën papritur pasi shprehën kundërshtimin ndaj politikave të qeverisë dhe trembëdhjetë peshkopë dhe kryepeshkopë të tjerë "jo bashkëpunues" u arrestuan. [11] Një dekret i majit 1947 vendosi një moshë të detyrueshme daljeje në pension për klerikët, duke u ofruar kështu autoriteteve një mënyrë të përshtatshme për të pensionuar nga rojet e vjetra. Ligji i 4 gushtit 1948 mbi Kultet institucionalizoi kontrollin shtetëror mbi zgjedhjet ipeshkvore dhe mbushi Sinodin e Shenjtë me mbështetës komunistë. [12] Krahu ungjillor i Kishës Ortodokse Rumune, i njohur si Ushtria e Zotit, u shtyp nga autoritetet komuniste në vitin 1948. [13] Në këmbim të nënshtrimit dhe mbështetjes entuziaste për politikat shtetërore, të drejtat pronësore mbi 2500 ndërtesat e kishës dhe asetet e tjera që i përkisnin kishës greko-katolike rumune (të jashtëligjshme në atë kohë) iu transferuan Kishës Ortodokse Rumune; qeveria mori përsipër sigurimin e pagave për peshkopët dhe priftërinjtë, si dhe subvencione financiare për botimin e librave fetarë, kalendarëve dhe revistave teologjike. [14] Duke zhdukur antikomunistët nga radhët e klerit ortodoks dhe duke krijuar një Union të Priftërinjve Demokratikë (1945) pro regjimit, të infiltruar nga policia sekrete (1945), partia u përpoq të siguronte bashkëpunimin e hierarkisë. Deri në janar 1953, rreth 300-500 priftërinj ortodoksë po mbaheshin në kampe përqendrimi dhe pas vdekjes së Patriarkut Nikodim në maj 1948, partia ia doli që të zgjidhte në dukje të bindur Justinian Marina për ta pasuar atë. [11]

Si rezultat i masave të miratuara në vitet 1947–48, shteti mori 2300 shkolla fillore dhe 24 shkolla të mesme që operonin nga Kisha Ortodokse. Një fushatë e re goditi kishën në vitet 1958-62, kur më shumë se gjysma e manastireve të saj të mbetura u mbyllën, më shumë se 2,000 murgj u detyruan të merrnin punë laike dhe rreth 1,500 klerikë dhe aktivistë laikë u arrestuan (nga gjithsej deri në 6,000 në periudhën 1946-64 [14] ). Gjatë gjithë kësaj periudhe Patriarku Justinian u kujdes shumë që deklaratat e tij publike të përmbushnin standardet e regjimit të korrektësisë politike dhe të shmangnin ofendimin e qeverisë; [11] në të vërtetë hierarkia e asaj kohe pretendonte se arrestimet e anëtarëve të klerit nuk ishin për shkak të persekutimit fetar. [12]

Situata e kishës filloi të përmirësohej në vitin 1962, kur marrëdhëniet me shtetin u shkrinë papritur, një ngjarje që përkoi me fillimin e ndjekjes së një kursi të pavarur të politikës së jashtme nga ana e Rumanisë që pa elitën politike të inkurajonte nacionalizmin si një mjet për të forcuar pozicionin e saj kundër presionit sovjetik. . Kisha Ortodokse Rumune, një organ intensiv kombëtar që kishte dhënë kontribut të rëndësishëm në kulturën rumune që nga shekulli i 14-të, u konsiderua nga regjimi si një partner natyror. Si rezultat i këtij kooptimi të dytë, këtë herë si aleate, kisha hyri në një periudhë rimëkëmbjeje dramatike. Deri në vitin 1975, kleri i saj dioqezan numëronte rreth 12,000 dhe kisha tashmë po botonte tetë recensione teologjike me cilësi të lartë, duke përfshirë Ortodoxia dhe Studii Teologice . Klerikët ortodoksë mbështetën vazhdimisht politikën e jashtme të regjimit të Çausheskut, u përmbajtën nga kritikat e politikës së brendshme dhe mbështetën linjën e qeverisë rumune kundër sovjetikëve (mbi Besarabinë) dhe hungarezëve (mbi Transilvaninë). Që nga viti 1989, dy peshkopë metropolitane madje u ulën në Asamblenë e Madhe Kombëtare . [11] Anëtarët e hierarkisë së kishës dhe kleri mbetën kryesisht të heshtur pasi rreth dy duzina kisha historike të Bukureshtit u shkatërruan në vitet 1980 dhe kur u njoftuan planet për sistemim (duke përfshirë shkatërrimin e kishave të fshatrave). [14] Një kundërshtar i dukshëm ishte Gheorghe Calciu-Dimitreasa, i burgosur për disa vite dhe përfundimisht i dëbuar nga Rumania në qershor 1985, pasi nënshkroi një letër të hapur që kritikonte dhe kërkonte fundin e shkeljeve të të drejtave të njeriut nga regjimi. [14]

Në një përpjekje për t'iu përshtatur rrethanave të krijuara rishtazi, Kisha Ortodokse Lindore propozoi një kishë të re të krijuar për të justifikuar nënshtrimin e saj ndaj shtetit në terma gjoja teologjikë. Kjo doktrinë e ashtuquajtur "Apostolatë Sociale", e zhvilluar nga Patriarku Justinian, pohoi se kisha i detyrohej besnikërisë qeverisë laike dhe duhet ta vinte veten në shërbim të saj. Ky nocion ndezi konservatorët, të cilët u spastruan si pasojë nga Gheorghe Gheorghiu-Dej, paraardhësi i Çausheskut dhe një mik i Justinianit. Apostolati Social u bëri thirrje klerikëve që të aktivizohen në Republikën Popullore, duke hedhur kështu themelin për nënshtrimin dhe bashkëpunimin e kishës ndaj shtetit. Fr. Vasilesku, një prift ortodoks, u përpoq të gjente baza në mbështetje të doktrinës Apostolate Sociale në traditën e krishterë, duke përmendur Agustinin e Hipo, Gjon Chrysostom, Maksim Rrëfimtarin, Origjeni dhe Tertullian . Bazuar në këtë bazë të supozuar në traditë, Vasilesku arriti në përfundimin se të krishterët i detyroheshin nënshtrimit ndaj sundimtarëve të tyre laikë sikur të ishte vullneti i Zotit. Pasi rebelët u hoqën nga detyra, peshkopët e mbetur adoptuan një qëndrim servil, duke miratuar konceptin e Ceauşescu-t për kombin, duke mbështetur politikat e tij dhe duke duartrokitur idetë e tij të veçanta për paqen. [14]

Bashkëpunimi me Sekuritate

Redakto

Në vazhdën e Revolucionit Rumun, kisha nuk pranoi kurrë se kishte bashkëpunuar ndonjëherë me vullnetin e tij me regjimin, megjithëse disa priftërinj ortodoksë rumunë e kanë pranuar publikisht pas vitit 1989 se kishin bashkëpunuar dhe/ose kishin shërbyer si informatorë për Securitate, policinë sekrete . Një shembull kryesor ishte peshkopi Nicolae Corneanu, Mitropoliti i Banatit, i cili pranoi përpjekjet e tij në emër të Partisë Komuniste Rumune dhe denoncoi aktivitetet e klerikëve në mbështetje të komunistëve, duke përfshirë edhe të tijën, si "akt [akt] prostitucioni të Kishës. me regjimin komunist”. [12]

Në vitin 1986, Mitropoliti Antonie Plămădeală mbrojti programin e prishjes së kishës së Çausheskut si pjesë e nevojës për urbanizim dhe modernizim në Rumani. [15] Hierarkia e kishës refuzoi të përpiqej të informonte komunitetin ndërkombëtar për atë që po ndodhte. [16]

Mospajtimet e përhapura nga grupet fetare në Rumani nuk u shfaqën derisa revolucioni po përfshiu Evropën Lindore në vitin 1989. Patriarku i Kishës Ortodokse Rumune Teoktist Arăpașu e mbështeti Çausheskun deri në fund të regjimit, madje e uroi pasi shteti vrau njëqind demonstrues në Timisoara . [17] Vetëm një ditë përpara ekzekutimit të Çausheskut më 24 dhjetor 1989, Patriarku e dënoi atë si "një Herod të ri fëmijëvrasës". [17]

Pas largimit të komunizmit, Patriarku dha dorëheqjen (për t'u kthyer vetëm disa muaj më pas) dhe Sinodi i Shenjtë kërkoi falje për ata "që nuk patën guximin e martirëve ". [15]

Pas vitit 1989

Redakto
 
Ikona rumune e Shën Pjetrit

Ndërsa Rumania bëri tranzicionin drejt demokracisë, kisha u çlirua nga pjesa më e madhe e kontrollit të saj shtetëror, megjithëse Sekretariati Shtetëror për Besimet Fetare ruan ende kontrollin mbi një sërë aspektesh të menaxhimit të pronës, financave dhe administrimit të kishës. Shteti siguron financime për kishën në përpjesëtim me numrin e anëtarëve të saj, bazuar në kthimet e regjistrimit [18] dhe "nevojat e fesë" që konsiderohet të jetë një "dispozitë e paqartë". [19] Aktualisht, shteti siguron fondet e nevojshme për pagimin e pagave të priftërinjve, dhjakëve dhe prelatëve të tjerë dhe pensionet e klerikëve në pension, si dhe për shpenzimet që lidhen me personelin laik të kishës. Për kishën ortodokse kjo është mbi 100 milionë euro për paga, [20] me miliona shtesë për ndërtimin dhe rinovimin e pronës së kishës. E njëjta gjë vlen për të gjitha fetë e njohura nga shteti në Rumani.

Shteti gjithashtu ofron mbështetje për ndërtimin e kishave dhe mirëmbajtjen e strukturave, me një trajtim preferencial të famullive ortodokse. [21] Shteti financon të gjitha shpenzimet e seminareve dhe kolegjeve ortodokse, duke përfshirë pagat e mësuesve dhe të profesorëve, të cilët, për qëllime kompensimi, konsiderohen si nëpunës civilë.

Që nga rënia e komunizmit, udhëheqësit e kishës greko-katolike kanë pohuar se komuniteti katolik lindor po përballet me një zhdukje kulturore dhe fetare: kishat greko-katolike thuhet se po shkatërrohen nga përfaqësues të Kishës Ortodokse Lindore, veprimet e të cilëve mbështeten dhe pranuar nga autoritetet rumune. [22]

Kisha mbështeti hapur ndalimin e martesave të të njëjtit seks në një referendum në vitin 2018 . [23] [24] Kisha beson se homoseksualiteti është mëkat dhe i panatyrshëm. [25]

Në Republikën e Moldavisë

Redakto

Kisha Ortodokse Rumune ka gjithashtu juridiksion mbi një pakicë besimtarësh në Moldavi, të cilët i përkasin Mitropolit të Besarabisë, në krahasim me shumicën, që i përkasin Kishës Ortodokse Moldaviane, nën Patriarkanën e Moskës. Në vitin 2001 ajo fitoi një fitore ligjore historike kundër Qeverisë së Moldavisë në Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut me qendër në Strasburg .

Kjo do të thotë se pavarësisht çështjeve aktuale politike, Mitropolia e Besarabisë njihet tani si "pasardhësja e ligjshme" e Kishës Metropolitane të Besarabisë dhe Hotinit, e cila ekzistonte nga viti 1927 deri në shpërbërjen e saj në 1944, kur territori i saj kanonik u vu nën juridiksionin e Patriarkana e Moskës e Kishës Ortodokse Ruse në 1947.

Teologë të shquar

Redakto

Dumitru Stăniloae (1903–1993) konsiderohet si një nga teologët më të mëdhenj ortodoksë të shekullit të 20-të, pasi ka shkruar gjerësisht në të gjitha fushat kryesore të teologjisë sistematike të krishterë lindore. Një nga arritjet e tij të tjera të mëdha në teologji është seria gjithëpërfshirëse 45-vjeçare mbi spiritualitetin ortodokse e njohur si Philokalia rumune, një përmbledhje tekstesh të shkruara nga shkrimtarë klasikë bizantinë, të cilat ai i redaktoi dhe përktheu nga greqishtja.

Arkimandriti Kleopa Ilie (1912–1998), plaku i Manastirit Sihastria, konsiderohet si një nga baballarët më përfaqësues të spiritualitetit monastik ortodoks rumun bashkëkohor. [26]

Mitropoliti Bartolomeu Anania (1921-2011) ishte Mitropoliti i Cluj, Alba, Crișana dhe Maramureş nga viti 1993 deri në vdekjen e tij.

Shih edhe

Redakto

Referime

Redakto

Referime

Redakto
  1. ^ Hitchins 1994.
  2. ^ a b Clark 2009.
  3. ^ a b c Biliuță 2018.
  4. ^ a b c d Biliuță 2016.
  5. ^ Biliuță 2016
  6. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Popa 2017.
  7. ^ a b c Biliuță 2020.
  8. ^ Gabriel Andreescu, Anti-Semitic issues in Orthodox publications, years 1920-1944, Civitas Europica Centralis, 2014
  9. ^ Neamțu 2007.
  10. ^ Enache 2006.
  11. ^ a b c d Ramet 1989.
  12. ^ a b c Stan & Turcescu 2007.
  13. ^ Maclear 1995.
  14. ^ a b c d e Ramet 2004.
  15. ^ a b Stan & Turcescu 2000.
  16. ^ Stan & Turcescu 2006.
  17. ^ a b Ediger 2005.
  18. ^ Fox 2008.
  19. ^ "International Religious Freedom - Embassy of the United States Bucharest, Romania". Arkivuar nga origjinali më 6 tetor 2014. Marrë më 5 mars 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ Dunlop 2013.
  21. ^ Iordache 2003.
  22. ^ "The Romanian Greek-Catholic Community is facing a cultural and religious wipe-out – letter to US Secretary of State Hillary Clinton". HotNewsRo. Marrë më 5 mars 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ Molloy, David (6 tetor 2018). "Romania marriage poll: One man, one woman definition up for vote". BBC News. Marrë më 7 shtator 2022. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Verseck, Keno (11 gusht 2021). "Will Romania step up anti-LGBTQ legislation like Hungary?". Deutsche Welle (DW). Marrë më 7 shtator 2022. Although a referendum seeking to prevent same-sex marriage from ever being legalized was held in 2018 after being championed by the Romanian Orthodox Church, it failed after only 21% of eligible voters turned up to cast their ballot. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ "Romanian Orthodox Church steps up propaganda before referendum for family". Romania Insider. 1 tetor 2018. Marrë më 7 shtator 2022. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ Electronic version of Dicționarul teologilor români (Dictionary of Romanian Theologians), Univers Enciclopedic Ed., Bucharest, 1996, retrieved from http://biserica.org/WhosWho/DTR/I/IlieCleopa.html Arkivuar 16 shtator 2011 tek Wayback Machine.

Lidhjet e jashtme

Redakto
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Kisha_Ortodokse_Rumune&oldid=2594631"