Komedia Hyjnore

Komedia Hyjnore (it. Divina Commedia) është vepra madhore e poetit, shkrimtarit dhe politikanit italian Dante Aligieri, një prej teksteve kyç të letërsisë perëndimore. Vetë Dantja e pati quajtur librin thjesht Komedi "Commedia" dhe duket se mbiemri Divina (hyjnore) iu vu librit prej Giovanni Boccaccio ne veprën e tij Trattatello in laude di Dante.

Komedia Hyjnore

Dante shfaqur duke mbajtur një kopje të Komedisë Hyjnore, pranë hyrjes së Ferrit, shtatë tarracave të malit Purgator dhe qytetit të Firencës, me sferat e Parajsës lart, në afreskun e vitit 1465 të Domenico di Michelino
Autor	Dante Aligieri
Shteti	Itali
Gjuha	Italisht
Zhanri	poezi narrative
Data e botimit	rr. 1321
Text	Komedia Hyjnore at Wikisource

Vepra paraqet një alegori epike trekëndëshe të shpirtit njerëzor dhe një monument ku Dantja ngriti, me fantazinë e tij të mrekullueshme, mbretërinë e botës së përtejme. Me fjalë të tjera është një përshkrim i udhëtimit fantastik të autorit nëpër tri mbretëritë e përjetshme: Ferr, Purgator dhe Parajsë. Gjatë këtij udhëtimi imagjinar, që zgjati vetëm 7 ditë--nga 18 deri në 25 prill 1300 (java deri në ditën e Pashkëve)--autori provoi të përshkruajë gjendjen e shpirtit të njeriut pas vdekjes. Komedia Hyjnore

"Komedia Hyjnore" eshte vepra me e rëndësishme e Dante Aligent dhe nje nga kryeveprat e letërsisë botërore

Mendohet se poeti e ka nisur punën për hartimin e Komedicë në vitin 1300. ose 1301 dhe se shtatë këngët e para të Ferrin të jenë mbaruar para mërgimit të poetit, pjesa tjetër në mërgim. Rreth vitit 1308, Ferri eshte i mbaruar. Pas pes viteve, edhe Purgatori, ndërsa Parajsa qe vepër e viteve të të poetit dhe u përhap pas vdekjes së tij

Te "Komedia". Dantja shpreh vetveten, me hidhërimet, mjerimet e me njohuritë e veta. Pocti, trishtuar jo vetëm nga humbja e Beatrices, por edhe nga ligësia e vulgariteti njerëzve, kishte humbur në një jetë plot mëkatee larg arsyes, por Beatricja, e gjallë përherë në zemrën e tij, vjen si shpëtim, si engjell 1 Perëndisë që i flet së brendshmi.

Poeti e quan veprën "Komedi per dy arsye se pan, prej vetë përmbajtjes se vepres (komedia, ndryshe nga tragjedia, nis keq, por ka një fund të gëzueshëm: nga ferri në parajsë), se dyti, prej vetë stilit të veprés (zgjedhja e nje still modest, të ulët, gjuha e folur nga populli, gjuha vulgare) Mbiemri "Hyjnore që i ka mbetur poemës që nga shtypja e saj, me 1555 në Venedik, tregon per përmbajtjen e veprës (udhetim ne boten e përtejme), dhe përsosmërinë artistike të saj.

Poema "Komedia Hyjnore" eshte në motivin e saj fillestar, historia e nje mëkatari që kërkon te kthehet te Zoti i tij, një subjekt ky i zakonshëm për kohën kur jetoi e shkroi Dantja. Njeriu, pasi njeh mëkatet e tij, pastrohet me anë të pendimit dhe arrin përsosmërine morale. Ideja e përpjekjes së njeriut për përsosje morale përfaqëson idealin mesjetar për një jete të denjë që i siguron njeriut lumturinë e përjetshme pas vdekjes. Por historia e Dantes shkon përtej. Udhëtimi i tij lartëson gjininë njerëzore. Dantja respekton njenun dhe beson në mirësinë dhe drejtësinë e tij Dantja triumfon mbi idete mesjetare dhe shpalos idete humaniste të Rilindjes

Historia e kthimit te shpirtit te Zoti vjen përmes një udhëtimi alegorik te Dantes në mbretërinë e mëkatit. Ferrit, të pendesës e pastrimit, Purgatorit. të lumturisë së përjetshme. Parajsës, Dantja mund të ketë pasur si shembull Virgjilm (udhëtimi i Eneut në Ferr), ose Ciceronin e Aristotelin. Gjithsesi, "Komedia Hyjnore" mbetet e përsosur. një vepër ku humanizmi shtrihet kaq ndryshëm e plotë.

Dantja, ky gjyqtar e ndriçues, sjell në poemë realitetin e përjetimin tokësor. gjithë e tij, të gjitha pasionet, dashuritë, meritë e kujtimet e jetës së ti Njeriu Dante është i gjallë e shumë i fortë. Përveç se alegori morale e fetare. vepra është dhe alegori politike (realiteti në Firence e Itali, lufta e brendshme).

"Komedia Hyjnore" ka 100 këngë. Nga to, kënga e parë është parathënie dhe 99 këngët e tjera janë ndarë në 3 kantika: Ferri, Purgatori. Parajsa. Secila kantike ka 33 kënge (33-mosha e Krishtit), te shkruara në tercine (strofetrivargeshes. Vargu pare i çdo tercine rinon me vargun tret dhe vi dyte rimon me vargun e pare dhe të tretë 12 tercines pasardhese. Keshta, pens rimes, çdo strofe lidhet me strofen qe pason "Komedia Hyjnore" eshte nje ge me arkitekture rigoroze e sistem te mepté strukturor. Çdo vary cdo spend dé lidhur fon me teresine e poemes. Te tris kantikat, per shembull, nibyllen s fjalen "jet, ndersa kenga VI e çdo kantike ka nje argumem polic

Gjate tere poemes mbizoteron nummy mistik 3. i cili ngre në kalt trinë e shenjte: Au, Biri dhe Shpirti i Shenjtë.

Etre poema eshte ndertuar mbi bazen e alegorie. Dantja (protapos de poet njëherazij, në udhetimin e tij imaginar në botën e përtejme, në kinghe hyrese te poemes gjendet para një pylli te erret që personifikon jetën e tjere mes mekatit.

Tri hisha (pantera, Juani e ulkoja, respektivisht umbole të mëkateve 12 njeriut në moshën e rinisë, të lakmise per pushtet dhe lakmisë për para) zënë udhën, por poetit vjen në ndihmë Virgjili, simboli arsyes, i cili do ta udhëheqë Danten ne Ferre Purgator Virgjili është dërguar nga Beatriçja, personifikon dashurinë hyjnore.

Ferri, një humnerë e pamasë që shkon drejt qendrës së Tokës, është e nderuar nga nëntë rrathë dhe nje treme ne hyrje ku qëndrojnë ato njerëz që nuk vepras as mire, as keq në jetën e tyre. Paraferi shtrihet deri në lumin Akeroni, pene te cilit eshte Limbi, banesa e atyre që nuk janë pagëzuar. Aty janë dhe poetët e medhenj të botës së lashtë

Ai asht Homeri, mbret mbi vjershetore

Embas tij vjen Horaci me sature,

Ovidi pas, Lukiani n'fund fore

Me pas fillon Ferri i vërtetë ku mbizotëron ajri i rende dhe i errët

Breshen kokrrish, shi pis e llohe vervitte

Ajrija e zymte, e ne qelbxine-te ndyte

Kutarhon dheu sa zorrët jashtë t'i qitte

Ne rrethin e dytë vuajnë dënimin mëkatarët e dashurisë, më pas grykësit, doreléshuarit dhe dorërrudhurit, zemerakët e smirëzezët. Në rrethin e gjashte gjenden heretikët, më pas dhunuesit, mashtruesit dhe në fund tradhtarët. Dantja ka vënë në tri gojët e Luciferit: Juden, tradhtarin e Krishtit dhe Brutin e Kasin tradhtaret e Perandorit. Rrethi i nëntë eshte rrethi me i tmerrshëm, sepse aty ndodhet qendra e Tokës dhe e Universit. Çdo rreth ruhet nga djajte, si Minosi Cerberi, Minotauri, Gerioni etj.

Dantja ndalon dhe bisedon me mëkatarët e çdo rrethi (përveç kopracever Françeska da Rimini i tregon historinë e dashurisë dhe dhembjes së saj, kont Ugolini përjeton sërish tmerrin që i panë sytë: agoninë e katër femijeve (dy bijte e dy nipërit) që kërkonin ndihmë nga ai e që vdiqën urie të mbyllur në kulle, ndersa Odisea i tregon për fundin e tij dhe të shokëve të tij, pasi kishin pare malin e Purgatorit.

Përmbajtja

Shtegtimet plot vajtime, dhimbje, pendime, dyshime e gëzime, përfshijnë një botë me njerëz të të gjitha kohërave dhe të të gjitha shtresave, një pasqyrë e qytetërimit perëndimor deri në shekullin e trembëdhjetë.

Udhëtimi imagjinar

Në moshën 35 vjeçare, në mbrëmjen e 18 prillit të vitit 1300, poeti humb në një pyll të errët. Aty i shfaqet hija e Virgjilit, poetit të madh latin, dërguar prej qiellit nga Beatriçja; ai e shpëtoi nëpërmjet një shtegu ku s’kalonte këmba e njeriut të gjallë. Të dy poetët, Dantja dhe Virgjili, zbresin në ferr, ku në nëntë rrathë dënohen mëkatarët. Fajet në ferr Dantja i ndan sipas teorisë së Aristotelit, ku njeriu mëkaton nga shfrenimi (grykësia, kopracia etj), që për poetin janë më të lehta; pastaj nga shpirtligësia (dhuna, tradhtia), për të cilat poeti i jep dënimet më të rënda. Këtu i shohim të gjithë mëkatarët si e vuajnë dënimin e tyre.

Pas udhëtimeve të tmerrshme nëpër ferr, të dy poetët i ngjiten malit të Purgatorit. Purgatori ka shtatë rrathë, në të cilat bëhet pastrimi i shpirtit përmes vuajtjeve të pendesës. Aty Dantja i ndan fajet sipas teorisë së Platonit, ku siç thotë ai, njeriu mëkaton nga çrregullimet e dashurisë me tepri (mendjemadhësia, ku njeriu e do së tepërmi vetveten; smira, kur i do të keqen tjetrit; zemërimi, kur do të hakmerret etj); kur dashuron me pasion të tepruar (kopracia, kur njeriu do pasurinë apo shpenzimet e tepërta; grykësia, kur njeriu do më shumë se sa duhet gojën e vet; epshet e tyre etj.).

Dhe, së fundi, si përfundim i lumtur i këtij udhëtimi mahnitës, ashtu siç ndodh pas një ëndrre të vështirë, hipur mbi një qerre ngadhnjimtare, vjen Beatriçja dhe e shpie fluturimthi në qiejt e parajsës, nëpër nëntë qiejt danteskë, ku sundon drita e përjetshme. Ata janë "Qielli i Hënës", "Qielli i Mërkurit", i Venerës, i Diellit, i Marsit, i Jupiterit, pastaj Qielli i shpirtrave soditës, Saturni, Qielli i yjeve, dhe në fund, i pari Lëvizës, Qielli që rrethon me nëntë rrathë ëngjëjsh Perëndinë, i cili rri mbi Empirin e palëvizshëm, që ka formën e një trëndafili të bardhë.

Rrafshet kuptimore

Shtatore e Dantes, Firence

Komedia mund të lexohet në rrafshe të ndryshme kuptimore. Dante vetë thotë se vepra e tij ka më shumë se një

Përkthime të Komedisë në shqip dhe në të folmet e familjes së saj

Për shkak të vështirësisë të të sjellit të terza rima-s (rimës ABA BCB CDC DED EFE), ritmit (Commedia është shkruar në njëmbëdhjetërrokësh italian (me rregulla strikte të thekseve në vargje--i ashtuquajturi a maiore, me theks në rrokjen e gjashtë dhe të dhjetë, ose ai a minore, me thekse në rrokjen e katërt dhe të dhjetë), dhe përmbajtjes, përpjekjet për të sjellë Komedinë në gjuhë të tjera gjithmonë kanë sjellë pakënaqësi, pasi kanë lëshuar ose në përmbajtje, ose në ritmikë, ose në rimë. Megithatë ato kanë qenë të shumta, gati të panumërta, qoftë si materiale didaktike të përgatitur nga studiues letërsie ashtu edhe si sfida përkthyesish apo poetësh.

Në shqip ekzistojnë dy përkthime të plota, të dyja të gjysmës së dytë të shekullit XX dhe të dyja në gegnisht, si dhe disa sprova të pjesshme që nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë. Pjesa më e madhe e përkthyesve kanë qenë prej zonave katolike të Shkodrës dhe veriut të Shqipërisë, me gjasa për shkak të formimit klasik dhe italian që arrinin të merrnin në shkollat fetare të trevave të tyre deri nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, dhe janë në gegnisht. Një pjesë e mirë të atyre që u bënë pas Luftës së Dytë Botërore (përfshirë këtu dhe të dyja përkthimet e plota) janë bërë nga persona që vuajtën burgjeve dhe internimeve gjatë regjimit komunist. Vetëm dy përkthime të pjesshme ekzistojnë deri tani në shqipen standarte.

Përkthimi i parë nga Komedia duket se është bërë në arbërishten e Italisë nga Luigi Lorecchio, një pasues i Jeronim de Radës, në vitin 1895.

Në vitin 1900, botohet në gegnisht një përkthim i një pjese të Këngës V, të Paolos dhe Françeskës, në revistën e arbëreshëve të Italisë, "La Nazione Albanese", me autor një Sokol Baazi, për të cilin Ernest Koliqi thotë se duhet të jetë i biri i shkolluar në Romë i prijësit të Grudës; ndërsa françeskani Vinçens Prennushi botoi më 1924 këngën XI të Parajsës, ku poeti takon Shën Françeskun.

Këngë të veçanta të Komedisë Hyjnore janë sjellë në shqip viteve tridhjetë nga Ernest Koliqi, në një antologji të përgatitur prej tij, "Poetët e mdhej t'Italis", botuar në vitin 1932; Nikollë Dakaj përktheu pjesë të Ferrit në vitet 30 nën pseudonimin Basho Jona.

Në vitin 1937, Kristo Floqi solli në shqip tek revista kulturore Leka këngën XXXIII, të Ugolinit, në dialektin toskë, i cili duket të jetë i pari në atë dialekt.

Përkthimi i parë i plotë i Komedisë, i cili gjithashtu ndjek rimën e Dantes (megjithëse shpesh jo rregullat e njëmbëdhjetërrokëshit italian) në tërësi të veprës, u bë nga Pashko Gjeçi dhe u botua në Tiranë nga shtëpia botuese "Naim Frashëri" në vitin 1960. I redaktuar nga poeti Ali Podrimja ai u botua në Prishtinë më 1981 për bibliotekën Orfeu të Redaksisë së botimeve "Rilindja".

Mark Ndoja, një veprimtar komunist dhe klasicist, i cili ra pre e një spastrimi ndaj një grupi shkrimtarësh të Lidhjes së Shkrimtarëve gjysmën e parë të viteve 50 (bashkë me Kasëm Trebeshinën dhe Mehmet Myftiun), përfundoi përkthimin e Komedisë viteve gjashtëdhjetë, por për herë të parë ai përkthim u botua pas vdekjes së tij në vitin 1998 nga shtëpia botuese "Dituria" në Tiranë. Gjatë viteve 2000 u botuan dhe përkthimet që Ndoja i pat bërë Purgatorit dhe Parajsës.

Shkrimtari dhe përkthyesi Çezar Kurti ka sjellë në shqip Ferrin botuar në vitin 2000 dhe të ripunuar në vitin 2013, ndërsa një poet shkodran, Meritan Spahija, ka përfunduar një përkthim tijin të Ferrit në vitin 2016. Në vitin 2018 në Tiranë u botua nga Instituti i Studimit të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit (ISKK) një përkthim i Ferrit nga Hektor Shënepremte (1921-1997), një poet i persekutuar gjatë komunizmit.

Lidhje të jashtme

Wiki Libri: Pepili:Komedia hyjnore - me Këngën e fundit të Parajsës (XXXIII)