Wikipedia

Feisal bin Abdulaziz Al Saudi

(Përcjellë nga Mbreti Fejsal bin AbdulAziz)

Feisal bin Abdulaziz El Saudi (Arabisht: فيصل بن عبدالعزيز آل سعود‎; 14 prill 1906 – 25 mars 1975) ishte Mbreti i Arabisë Saudite dhe Mbrojtësi i Dy Xhamive të Shenjta nga 2 nëntori 1964 deri më 25 mars 1975.

Feisal bin Abdulaziz
Mbreti i Arabisë Saudite
Mbrojtësi i Dy Xhamive të Shenjta
Mbretërimi2 nëntor 1964 - 25 mars 1975
ParaardhësSaud
PasardhësHalid
Mbretërimi1962 - 25 mars 1975
ParaardhësSaud
PasardhësHalid
Mbretërimi19 dhjetor 1930 - 22 dhjetor 1960
ParaardhësPozita u krijua
pasardhësIbrahim bin Abdullah Al Suwaiyel
Emri i plotë
Feisal bin Abdulaziz bin Abdul Rahman El Saudi
ShtëpiaShtëpia e Saudit
I atiMbreti Abdulaziz
E ëmaTarfa bint Abdullah bin Abdullatif El Shejh]
U lind14 prill 1906
Riad, Emirati i Riadit
Vdiq25 mars 1975 (68 vjet)
Riad, Arabia Saudite[1]
Varrimi26 mars 1975
Varrezat El Oud

Feisal ishte djali i tretë i Mbretit Abdulaziz. Nëna e tij, Tarfa, ishte anëtare e familjes El esh-Shejh e cila ka prodhuar shumë udhëheqës fetarë të shquar sauditë. Feisal u shfaq si një politikan me ndikim mbretëror nën babanë dhe vëllanë e tij Mbretin Saud, duke shërbyer si ministër i jashtëm i fushave saudite për të gjithë, përveç dy viteve nga 1930 deri në vdekjen e tij. Ai ishte princ i kurorës pas pranimit të Saudit në vitin 1953, dhe në atë pozitë ai shpalli të jashtëligjshëm skllavërinë në Arabinë Saudite. Ai e bindi Mbretin Saud të abdikonte në favor të tij në vitin 1964 me ndihmën e anëtarëve të tjerë të familjes mbretërore dhe të afërmit të tij, myftiu i madh Muhamed ibën Ibrahim Al esh-Shejh.

Feisal zbatoi një politikë të modernizimit dhe reformës. Temat kryesore të politikës së tij të jashtme ishin panislamizmi, antikomunizëm (të cilin ai e shoqëroi me sionizmin), dhe pro-palestinezizmi. Ai u përpoq të kufizonte fuqinë e zyrtarëve fetarë islamikë. Duke protestuar kundër mbështetjes që Izraeli mori nga Perëndimi, ai udhëhoqi embargon e naftës që shkaktoi krizën e naftës në vitin 1973.

Feisal stabilizoi me sukses burokracinë e mbretërisë dhe mbretërimi i tij kishte popullaritet të konsiderueshëm midis arabëve sauditë megjithë reformat e tij që përballen me disa polemika. Në vitin 1975, ai u vra nga nipi i tij Feisal bin Musejd.

Jeta e hershme dhe edukimi

Redakto

Feisal bin Abdulaziz lindi në Riad më 14 prill 1906.[2][3] Ai ishte djali i tretë i Mbretit Abdulaziz dhe djali i parë i djemve të tij i cili lindi në Riad. Nëna e tij ishte Tarfa bint Abdullah bin Abdullatif El Shejh, me të cilin Abdulaziz ishte martuar në vitin 1902 pasi kishte kapur Riadin. Ajo ishte nga familja El esh-Shejh pasardhës të Muhammed bin Abdylvehabit.[4][5] Gjyshi i nënës së Feisalit, Abdullah bin Abdullatif, ishte një nga mësuesit dhe këshilltarët kryesorë fetarë të Abdulaziz. Nëna e Feisalit vdiq më 1906 kur ai ishte gjashtë muajsh. Pas kësaj, Feisal filloi të jetonte me gjyshin e tij nga ana e nënës, Abdullah bin Abdullatif, i cili e edukoi atë, dhe gjyshen nga nëna, Haja bint Abdul Rahman El Mukbel.

Feisal kishte vetëm një motër të plotë, Nura. Ajo u martua me kushëririn e saj, Halid bin Muhammed bin Abdul Rahman, i biri i Muhammed bin Abdul Rahman. Sipas Helen Chapin Metz, Feisal, dhe shumica e brezit të tij, u rrit në një atmosferë në të cilën guximi vlerësohej dhe forcohej jashtëzakonisht shumë, dhe ai u motivua nga nëna e tij për të zhvilluar vlerat e udhëheqjes fisnore.

Në vitin 1919 qeveria britanike ftoi Mbretin Abdulaziz të vizitonte Londrën.[6] Ai nuk mund të shkonte, por Princi Turki, djali i madh i Abdulaziz, u caktua si i dërguari i babait të tij.[6] Sidoqoftë, Princi Turki vdiq për shkak të gripit spanjoll para vizitës.[6] Prandaj, Princi Feisal u dërgua në Londër në vend të Princit Turki, duke e bërë atë të parin mbretëror të Arabisë Saudite që vizitoi Anglinë.[6] Vizita e tij zgjati për pesë muaj dhe ai u takua me zyrtarë britanikë.[7] Gjatë së njëjtës periudhë, ai gjithashtu vizitoi Francën, përsëri duke qenë mbreti mbretëror i Arabisë Saudite që bëri një vizitë zyrtare atje.[8]

Eksperienca e hershme politike

Redakto

Si një nga djemtë më të mëdhenj të Mbretit Abdulaziz, Princit Feisal iu dha përgjegjësi të shumta për të konsoliduar kontrollin mbi Arabinë. Pas kapjes së Hail dhe kontrollit fillestar mbi Asir në vitin 1922, ai u dërgua në këto krahina me gati gjashtë mijë luftëtarë. Ai arriti kontroll të plotë mbi Asir në fund të vitit.[9] Princi Feisal u emërua mëkëmbës i Hixhazit më 1926 pas marrjes së babait të tij në rajon.[10] Ai shpesh këshillohej me udhëheqësit lokalë gjatë mandatit të tij.[10]

Në vitin 1930 ai u bë Ministër i Punëve të Jashtme. Ai do të vazhdojë të mbikëqyrë politikën e jashtme saudite deri në vdekjen e tij - madje si mbret, me vetëm një ndërprerje dy-vjeçare midis viteve 1960 dhe 1962.[10] Feisal vizitoi Evropën disa herë në këtë periudhë, duke përfshirë Poloninë në vitin 1932 dhe Rusinë (si pjesë e BRSS-së) në vitin 1933.[11][12] Ai komandoi një fushatë gjatë Luftës Saudite–Jemenase më 1934, duke rezultuar në një fitore saudite.

Pas ftesës së presidentit amerikan Franklin D. Roosevelt, Feisal dhe Halid vizituan SHBA-në në tetor 1943.[13] Duke qenë se ata të dy u bënë mbretër më vonë vizita e tyre është një nga kontaktet e hershme midis Arabisë Saudite dhe SHBA.[13]

Princ i Kurorës dhe kryeministër

Redakto
 
Feisal me Muhamed Amin al-Hyseini

Me hyrjen në fron të vëllait të madh të Princit Feisal, Mbretit Saud , në vitin 1953, Princi Feisal u emërua princ i kurorës. Më 16 gusht 1954 Princi Feisal u bë kryeministër.

Mbreti Saud filloi një program shpenzimesh që përfshinte ndërtimin e një rezidence mbretërore masive në periferi të kryeqytetit, Riad. Ai gjithashtu u përball me presion nga Egjipti fqinj, ku Gamal Abdel Nasser kishte përmbysur monarkinë në vitin 1952. Nasser ishte në gjendje të kultivonte një grup princash disidentë të udhëhequr nga Princi Talal, i cili u largua në Egjipt. Nga frika se politikat financiare të mbretit Saud po e çonin shtetin në prag të kolapsit dhe se trajtimi i tij i punëve të jashtme ishte i pavend, anëtarët e lartë të familjes mbretërore dhe ulematë (udhëheqja fetare) e bënë presion Saudin për të caktuar Feisalin në pozicionin e kryeministrit në vitin 1958, duke i dhënë Feisalit kompetenca të gjera ekzekutive.[14]

Pasoi një luftë për pushtet midis mbretit Saud dhe princit të kurorës Feisal dhe më 18 dhjetor 1960, princi Feisal dha dorëheqjen si kryeministër në shenjë proteste, duke argumentuar se mbreti Saud po zhgënjente reformat e tij financiare. Mbreti Saud mori përsëri fuqitë e tij ekzekutive dhe, pasi nxiti Princin Talal të kthehej nga Egjipti, e emëroi atë si ministër të financave në korrik 1958.[15][16] Në vitin 1962, megjithatë, Princi Feisal mblodhi mbështetjen e mjaftueshme brenda familjes mbretërore për të instaluar veten si kryeministër për herë të dytë. Më pak se një muaj para kësaj ngjarje Princi Feisal dhe administrata e Kennedy zhvilluan një takim të fshehtë më 4 tetor 1962.

Në vitin 1963 Princi Feisal themeloi stacionin e parë televiziv të vendit, megjithëse transmetimet aktuale nuk do të fillonin për dy vjet të tjerë.[17] Princi i Kurorës Feisal ndihmoi në themelimin e Universitetit Islamik të Medinës në vitin 1961. Në vitin 1962 Princi Feisal ndihmoi në themelimin e Lidhjes Botërore Myslimane, një bamirësi në të gjithë botën, për të cilën familja mbretërore saudite thuhet se ka dhuruar më shumë se një miliard dollarë.[18]

Lufta me Mbretin Saud

Redakto

Lufta me mbretin Saud vazhdoi në prapavijë gjatë kësaj kohe. Duke përfituar nga mungesa e mbretit në vend për arsye mjekësore në fillim të vitit 1963, Feisal filloi të grumbullojë më shumë pushtet për veten e tij. Ai largoi shumë nga besnikët e Saudit nga postet e tyre dhe caktoi princër të një mendjeje në pozicionet kryesore ushtarake dhe të sigurisë, siç ishte vëllai i tij Princi Abdullah, të cilit i dha komandën e Gardës Kombëtare në vitin 1962. Pas kthimit të Mbretit Saud, Princi Faisal kërkoi që ai të bëhej regjent dhe që Mbreti Saud të reduktohej në një rol thjesht ceremonial. Në këtë, ai kishte mbështetjen thelbësore të ulemave (dijetarëve elitë islamikë), duke përfshirë një fetva (dekret) të lëshuar nga myftiu i madh i Arabisë Saudite, një i afërm i Princit Faisal nga ana e nënës së tij, duke i bërë thirrje mbretit Saud që të bashkohej me të kërkesat e vëllait.[19]

Mbreti Saud refuzoi, megjithatë, dhe bëri një përpjekje të fundit për të rimarrë fuqitë ekzekutive, duke e çuar Princin Feisal të urdhërojë Gardën Kombëtare të rrethonte pallatin e Mbretit Saud. Besnikët e tij ishin më të shumtë dhe më të shumtë, mbreti Saud u tërhoq dhe më 4 mars 1964, Princi Feisal u emërua regjent. Një takim i pleqve të familjes mbretërore dhe ulemave u thirr më vonë atë vit, dhe një fetva e dytë u dekretua nga myftiu i madh, duke i bërë thirrje mbretit Saud të hiqte dorë nga froni në favor të vëllait të tij. Familja mbretërore mbështeti fetvanë dhe menjëherë informoi mbretin Saud për vendimin e tyre. Mbreti Saud, tashmë i mbaruar nga të gjitha fuqitë e tij, u pajtua dhe Princi Feisal u shpall mbret më 2 nëntor 1964.[14][20] Saud pastaj shkoi në internim, duke gjetur strehim në Egjipt para se të vendosej përfundimisht në Greqi.

Marrëdhëniet e huaja

Redakto
 
Mbreti Feisal, Presidenti amerikan Richard Nixon dhe gruaja e tij Pat Nixon (27 maj 1971)

Si mbret, Feisal vazhdoi aleancën e ngushtë me Shtetet e Bashkuara të filluar nga babai i tij dhe u mbështet shumë në SHBA për armatosjen dhe trajnimin e forcave të tij të armatosura. Mbreti Feisal ishte antikomunist. Ai refuzoi çdo lidhje politike me Bashkimin Sovjetik dhe vendet e tjera të bllokut komunist, duke pretenduar të shihte një papajtueshmëri të plotë midis komunizmit dhe Islamit. Vizita e parë zyrtare e mbretit Faisal në SHBA ishte në qershor 1966.

Midis 23 dhe 25 Shtator 1969, Mbreti Feisal thirri një konferencë në Rabat, Marok, për të diskutuar sulmin me zjarr mbi Xhaminë El Aksa që kishte ndodhur një muaj më parë. Udhëheqësit e 25 shteteve myslimane morën pjesë dhe konferenca bëri thirrje që Izraeli të hiqte dorë nga territori i pushtuar në vitin 1967. Konferenca ngriti gjithashtu Organizatën e Bashkëpunimit Islamik dhe premtoi mbështetjen e saj për palestinezët.

Pas vdekjes së Nasser në vitin 1970, mbreti Feisal u afrua me presidentin e ri të Egjiptit, Enver es-Sadat, i cili vetë po planifikonte një prishje me Bashkimin Sovjetik dhe një lëvizje drejt kampit pro-amerikan. Gjatë Luftës Arabe–Izraelite të vitit 1973, të nisur nga Sadat, Mbreti Feisal tërhoqi naftën saudite nga tregjet botërore, në shenjë proteste për mbështetjen perëndimore për Izraelin gjatë konfliktit. Ky veprim rriti çmimin e naftës dhe ishte forca kryesore pas krizës së naftës në vitin 1973. Do të ishte akti përcaktues i karrierës së Mbretit Feisal dhe e fitoi atë prestigj të qëndrueshëm midis shumë arabëve dhe myslimanëve në të gjithë botën. Në vitin 1974 ai u emërua Njeriu i Vitit i revistës Time, dhe e papritura financiare e gjeneruar nga kriza nxiti bumin ekonomik që ndodhi në Arabinë Saudite pas vdekjes së tij. Të ardhurat e reja nga nafta lejuan gjithashtu që Feisal të rrisë shumë ndihmën dhe subvencionet e filluara pas Luftës Gjashtë Ditore të vitit 1967 për Egjiptin, Sirinë dhe Organizatën Çlirimitare të Palestinës. Është një besim i zakonshëm në Arabinë Saudite dhe në botën e gjerë arabe, që embargoja e naftës e Mbretit Feisal ishte shkaku i vërtetë i vrasjes së tij, përmes një komploti perëndimor.[21][22]

Vrasja

Redakto

Më 25 mars 1975 Mbreti Feisal u qëllua bosh dhe u vra nga gjysmë-djali i vëllait të tij, Feisal bin Musejd, i cili sapo ishte kthyer nga Shtetet e Bashkuara. Vrasja ndodhi në një mexhlis (fjalë për fjalë 'një vend për t'u ulur'), ​​një ngjarje ku mbreti ose udhëheqësi u hap vendbanimin e tij qytetarëve për të hyrë dhe për të kërkuar mbretin.[23]

Në dhomën e pritjes, Princi Feisal bisedoi me përfaqësuesit e Kuvajtit të cilët gjithashtu prisnin të takonin Mbretin Feisal. Kur Princi shkoi ta përqafonte, mbreti Faisal u përkul për të puthur nipin e tij në përputhje me zakonin saudit. Në atë çast, Princi Faisal nxori një pistoletë dhe e qëlloi. Gjuajtja e parë goditi mjekrën e mbretit Faisal dhe e dyta i kaloi në vesh. Një truproje goditi Princin Feisal me një shpatë të mbështjellë. Ministri i naftës Zaki Jamani bërtiti vazhdimisht për të mos vrarë princin.[24]

Mbreti Feisal u dërgua shpejt në një spital. Ai ishte akoma gjallë ndërsa mjekët i masazhuan zemrën dhe i dhanë një transfuzion gjaku. Përpjekjet e tyre ishin të pasuksesshme dhe mbreti Feisal vdiq pak më vonë. Si para dhe pas sulmit princi u raportua të ishte i qetë. Pas vrasjes, Riadi kishte tre ditë zie, gjatë të cilave të gjitha aktivitetet qeveritare u pezulluan.[24]

Një teori për vrasjen ishte hakmarrja për vdekjen e Princit Halid bin Musejd, vëllait të Princit Feisal bin Musejd. Mbreti Feisal vendosi reforma moderne dhe sekulare që çuan në instalimin e televizionit, i cili provokoi protesta të dhunshme, njëra prej të cilave drejtohej nga Princi Halid, i cili, gjatë një sulmi në një stacion televiziv në vitin 1966, u qëllua për vdekje nga një polic.

Princi Feisal, i cili u kap direkt pas sulmit, në fillim u shpall zyrtarisht i çmendur, por pas gjykimit një panel i ekspertëve mjekësorë sauditë vendosën që ai ishte i arsyeshëm kur ai qëlloi mbretin. Gjykata e lartë fetare e kombit e dënoi atë për vrasje të mbretit dhe e dënoi me ekzekutim. Atij iu pre koka në sheshin publik në Riad.[24]

Trupi i mbretit Feisal u varros në varrezat El Oud në Riad më 26 mars 1975.[25][26] Pasardhësi i tij, Mbreti Halid, qau mbi trupin e tij në varrimin e tij.[27]

Referime

Redakto
  1. ^ King Faisal of Saudi Arabia assassinated History.com
  2. ^ "King Faisal Ibn Abdul Aziz Al Saud, Saudi Arabia" (në anglisht). Marrë më 25 qershor 2012.
  3. ^ "The kings of the Kingdom". Ministry of Commerce and Industry (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 22 tetor 2012. Marrë më 28 korrik 2012.
  4. ^ "Wahhabism – A Unifier or a Divisive Element". APS Diplomat News Service (në anglisht). 7 janar 2013. Marrë më 26 mars 2013.
  5. ^ "The New Succession Law Preserves The Monarchy While Reducing The King's Prerogatives". Wikileaks (në anglisht). 22 nëntor 2006. Arkivuar nga origjinali më 19 nëntor 2013. Marrë më 21 korrik 2013.
  6. ^ a b c d Hassan Abedin (2003). "Abdulaziz Al Saud and the great game in Arabia, 1896-1946" (PhD Thesis). King's College (në anglisht). fq. 146. Marrë më 5 shtator 2020.
  7. ^ Leon Hesser (30 nëntor 2004). Nurture the Heart, Feed the World: The Inspiring Life Journeys of Two Vagabonds (në anglisht). BookPros, LLC. fq. 104. ISBN 978-0-9744668-8-0.
  8. ^ Mark Weston (28 korrik 2008). Prophets and Princes: Saudi Arabia from Muhammad to the Present (në anglisht). John Wiley & Sons. fq. 129. ISBN 978-0-470-18257-4.
  9. ^ Mohammad Zaid Al Kahtani (dhjetor 2004). "The Foreign Policy of King Abdulaziz" (PDF). University of Leeds (në anglisht). Marrë më 21 korrik 2013.
  10. ^ a b c "Fayṣal (King of Saudi Arabia)". Encyclopedia Britannica (në anglisht). 20 korrik 1998. Marrë më 25 dhjetor 2018.
  11. ^ T. R. McHale (vjeshtë 1980). "A Prospect of Saudi Arabia". International Affairs (në anglisht). 56 (4): 622–647. doi:10.2307/2618170. JSTOR 2618170.
  12. ^ "Seminar focuses on King Faisal's efforts to promote world peace". Arab News (në anglisht). 30 maj 2002. Marrë më 11 gusht 2013.
  13. ^ a b Odah Sultan Odah (1988). "Saudi-American relation 1968-78: A study in ambiguity" (PhD Thesis). University of Salford (në anglisht). Marrë më 18 shtator 2020.
  14. ^ a b "King Faisal". LookLex Encyclopaedia (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 12 tetor 2017. Marrë më 16 shtator 2019.
  15. ^ "About Ministry of Finance". www.mof.gov.sa (në anglisht).
  16. ^ Vassiliev, Alexei. (1998). The History of Saudi Arabia, London, UK: Al Saqi Books, p. 358
  17. ^ "A history of treason – King Faisal bin Abdulaziz bin Abdul Rahman Al Saud". Islam Times (në anglisht). 22 maj 2014. Marrë më 5 nëntor 2014.
  18. ^ Rachel Bronson (2005). "Rethinking Religion: The Legacy of the US–Saudi Relationship" (PDF). The Washington Quarterly (në anglisht). 28 (4): 121–137. doi:10.1162/0163660054798672. S2CID 143684653.
  19. ^ Wynbrandt, James, A Brief History of Saudi Arabia, New York: Facts on File, Inc., 2004, p. 225
  20. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura vas366
  21. ^ Mohammed Hassanein Heykal, "The Saudi Era" (in Arab Reports and Analysis), Journal of Palestine Studies, Vol. 6 (4).(Summer, 1977), p. 160. Retrieved via JSTOR [1]
  22. ^ Fred Halliday (11 gusht 2005). "Political killing in the cold war". Open Democracy (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 13 qershor 2018. Marrë më 17 korrik 2013.
  23. ^ James Wynbrandt (2010). A Brief History of Saudi Arabia (në anglisht). Infobase Publishing. fq. 236. ISBN 978-0-8160-7876-9.
  24. ^ a b c "1975: Saudi's King Faisal assassinated". BBC (në anglisht). 25 mars 1975. Marrë më 17 korrik 2013.
  25. ^ Abdul Nabi Shaheen (23 tetor 2011). "Sultan will have simple burial at Al Oud cemetery". Gulf News (në anglisht). Marrë më 29 korrik 2012.
  26. ^ Ross, Michael (26 mars 1975). "Brother of murdered King assumes throne". Times Union (në anglisht). Marrë më 2 gusht 2012.
  27. ^ Ludington, Nick. (24 March 1975) Public Execution Expected. Daily News [Bowling Green, Kentucky], p. 5.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Feisal_bin_Abdulaziz_Al_Saudi&oldid=2472708"