Pirenejtë Atlantikë

departament në Francë
(Përcjellë nga Pirenejtë-Atlantikë)

Pyrenees-Atlantiques ( shqiptimi frëngjisht[piʁene atlɑ̃tik]  ( dëgjoni); Ocitanisht Gaskon : Pirenèus Atlantics ; Baskisht: Pirinio Atlantikoak ) është një departament në cepin jugperëndimor të Francës dhe në rajonin e Akuitanisë së Re . I emërtuar sipas vargmalit malor të Pirenejve dhe Oqeanit Atlantik, ai mbulon Vendin Bask Francez dhe Bearnën. Prefektura e tij është Pau . Në vitin 2019, ai kishte një popullsi prej 682,621.[1]

Pirenejtë-Atlantikë
Pirenèus Atlantics (Ocitanisht)
Pirinio Atlantiarrak (Baskisht)
Liqeni i Saint-Pée-sur-Nivelle
Flamuri i Pirenejtë-Atlantikë
Stema Pirenejtë-Atlantikë
Nofka(t): 
64, P-A
Vendndodhja e Pirenejve-Atlantikë në Francë
Vendndodhja e Pirenejve-Atlantikë në Francë
Koordinatat: 43°15′N 0°50′E / 43.250°N 0.833°E / 43.250; 0.833
ShtetFranca
RajonAkuitania e Re
PrefekturaPau
NënprefekturatBajonë
Auloron-Shën Mëri
Qeveria
 • President i Këshillit të DepartamentitJean-Jacques Lasserre (MoDem)
Sipërfaqja
 • Gjithsej7.645 km2 (2,952 sq mi)
Popullsia
 (Jan. 2019)
 • Gjithsej682.621
 • Vendi36th
 • Dendësia89/km2 (230/sq mi)
Zona kohoreUTC+1 (CET)
 • Verës (DST)UTC+2 (CEST)
Numri i departamentit64
Qarqet3
Kantonet27
Komunat546
^1 French Land Register data, which exclude estuaries and lakes, ponds and glaciers larger than 1 km2

Historia

Redakto

I quajtur fillimisht Basses-Pyrénées, është një nga 83 departamentet e para të Francës të krijuara gjatë Revolucionit Francez, më 4 mars 1790. Ai u krijua nga pjesë që i përkisnin ish-provincës më të madhe të Guyenne dhe Gaskonisë, si dhe Béarn - Navarrës (ende, të paktën nominalisht, Mbretëria e Navarrës), që do të thotë provincat baske të Navarrës së Poshtme, Laburdit, Bajonës (të shkëputura disa vite më parë nga Laburdi) dhe Sulës, si dhe Béarnit .[2]

 
Vendi Bask Francez (ana perëndimore) dhe Béarn (ana lindore)

Dizajni administrativ i vitit 1790 solli fundin e institucioneve dhe ligjeve vendase . Të gjithë përfaqësuesit e pronave baske nga Laburdi kundërshtuan haptazi strukturën e re administrative pasi ajo shtypte institucionet dhe ligjet e tyre. Përfaqësuesit e Navarrës së Poshtme refuzuan të votonin në Paris me arsyetimin se nuk ishin pjesë e Mbretërisë së Francës; ata të Sulës votuan kundër. Vëllezërit Garat, që përfaqësonin Laburdin, votuan përfundimisht po, duke menduar se kjo do t'u jepte atyre një zë në vendimet e ardhshme politike.

Më 10 tetor 1969, Pirenejtë e Poshtëm u riemërtua Pirenejtë-Atlantikë.

Qytetet kryesore

Redakto

Komuna më e populluar është Pau, prefektura. Që nga viti 2019, ka 11 komuna me më shumë se 10,000 banorë:[1]

Komuna Popullsia (2019)
Pau 75627
Bajonë 51,894
Anglet 39719
Biarritz 25787
Hendaye 16,967
Saint-Jean-de-Luz 14,196
Lons 13707
Billère 12793
Auloron-Shën Mëri 10,594
Urrugne 10,418
Orthez 10,369

Demografia

Redakto

Zhvillimi i popullsisë që nga viti 1801:

Popullsia në vite
VitiPop.±%
1801355,573—    
1811383,502+7.9%
1821399,474+4.2%
1831428,401+7.2%
1841451,683+5.4%
1851446,997−1.0%
1861436,628−2.3%
1872426,7−2.3%
1881434,366+1.8%
1891425,033−2.1%
1901426,347+0.3%
1911433,318+1.6%
1921402,981−7.0%
1931422,719+4.9%
1936413,411−2.2%
1946415,797+0.6%
1954420,019+1.0%
1962466,038+11.0%
1968508,734+9.2%
1975534,748+5.1%
1982555,696+3.9%
1990578,516+4.1%
1999600,018+3.7%
2006636,845+6.1%
2011656,608+3.1%
2016673,986+2.6%

Zonat urbane

Redakto

Pirenejtë-Atlantikë, një departament kufitar, ka kultivuar një sërë lidhjesh ekonomike dhe kulturore me Spanjën.

Ekzistojnë dy përqendrime urbane në lindje dhe perëndim të departamentit: Pau, i cili ka 145,000 banorë dhe 344,000 punëtorë në zonën vendore; dhe Bajonë-Anglet-Biarritz e cila ka 166,400 banorë dhe 235,000 punëtorë në zonën lokale.

Turizmi

Redakto

Departamenti është i njohur për industrinë turistike:

Kultura

Redakto

Pjesët e departamentit që ishin pjesë e Gyjenës dhe Gaskonisë, si dhe Béarnit, kanë një kulturë të ndikuar shumë nga baskët, por qartësisht identitete të ndryshme.

Si varianti bearnez i Gaskonit ashtu edhe gjuha baske janë vendase në rajon në rrethet e tyre përkatëse. Gaskoni nga ana tjetër është një dialekt i ocitanishtes, dikur gjuha kryesore e Francës jugore. Është më e lidhur me katalanishten sesa me frëngjishten . Baskishtja është një gjuhë e izoluar, që nuk lidhet me ndonjë gjuhë të njohur. Sot, frëngjishtja, gjuha e vetme zyrtare e Republikës Franceze, është gjuha amtare mbizotëruese dhe flitet pothuajse nga të gjithë banorët.

Pirenejtë-Atlantikë është gjithashtu shtëpia e një numri skuadrash sportive profesionale, duke përfshirë klubet e futbollit të unionit të rugbit Aviron Bayonnais, Biarritz Olympique dhe Section Paloise ; klubi i basketbollit Élan Béarnais Pau-Orthez ; dhe shoqata e klubit të futbollit Pau FC .

Çmimi i Madh i Paut, një garë automobilistike e mbajtur për herë të parë në 1901, ka pritur Kampionatin Botëror të Makinave Turistike, Formulën Britanike Tre, Serinë e Formula 3 Euro dhe Kampionatin Evropian të Formulës 3 të FIA-s .

Politika

Redakto

Pirenejtë-Atlantikë është një bastion i Lëvizjes Demokratike Centriste (MoDem). Themeluesi dhe presidenti i saj, François Bayrou, ka shërbyer si kryebashkiak i Paut që nga viti 2014 .

Heraldika

Redakto

Stema e Pirenejve-Atlantikë kombinon ato të katër provincave tradicionale:

  1. Navarra e Poshtme
  2. Béarni
  3. Laburdi
  4. Sula
  1. ^ a b Populations légales 2019: 64 Pyrénées-Atlantiques, INSEE
  2. ^ The history of the region, under the Ancien Régime, can be found in the articles about those individual regions.