Wikipedia

Saparmurat Niyazov

Saparmurat Atayevich Niyazov ( rusisht: Сапармурат Атаевич Ниязов; turkmenisht: Saparmyrat Ataýewiç Nyýazow[a] 19 shkurt 1940 – 21 dhjetor 2006), i njohur edhe si Türkmenbaşy, [b] ishte një politikan turkmen që udhëhoqi Turkmenistanin nga viti 1985 deri në vdekjen e tij në 2006. Ai ishte sekretari i parë i Partisë Komuniste të Turkmenistanit nga viti 1985 deri në 1991 dhe mbështeti përpjekjen për grusht shteti sovjetik të vitit 1991 . Ai vazhdoi të sundojë Turkmenistanin si president për 15 vjet pas pavarësisë nga Bashkimi Sovjetik në 1991.

Türkmenbaşy
Saparmurat Niyazov
Saparmyrat Nyýazow
Nijazovi në 1998
1st Presidenti i Turkmenistanit
Në detyrë
2 Nëntor 1990 – 21 Dhjetor 2006
KryeministriHan Ahmedow (1990–1992)
Zëvendëspresidenti
Paraprirë ngaThemelimi i detyrës
Pasuar ngaGurbanguly Berdimuhamedow
Lider i Partisë Demokratike të Turkmenistanit
Në detyrë
27 Tetor 1991 – 21 Dhjetor 2006
Paraprirë ngaThemelimi i detyrës
Pasuar ngaGurbanguly Berdimuhamedow
Sekretar i Parë i Komitetit Qëndror të Partisë Komuniste të Turkmenistanit
Në detyrë
21 Dhjetor 1985 – 16 Dhjetor 1991
Paraprirë ngaMuhammetnazar Gapurow
Pasuar ngaPosti u hoq
Të dhëna vetjake
U lind më
Saparmyrat Ataýewiç Nyýazow

(1940-02-19)19 shkurt 1940
Gypjak, RSS Turkmene, Soviet Union
Vdiq më21 dhjetor 2006(2006-12-21) (66 vjeç)
Ashgabat, Turkmenistan
Partia politikePartia Demokratike e Turkmenistanit
(1991–2006)
Lidhjet e tjera
politike		Partia Komuniste e Turkmenistanit
(1962–1991)
Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik
(1962–1991)
Bashkëshortja/et
​
(m. 1967)​
[1]
Fëmijët2
ArsimimiInstituti Politeknik i Leningradit
PunësimiInxhinier elektrik
Nofka/tTürkmenbaşy
Shërbimi ushtarak
Aleanca Turkmenistan
Dega/shërbimiTurkmenistani Forcat e Armatosura të Turkmenistanit
GradaGjeneral i Ushtrisë[2]

Media turkmene i referohej atij duke përdorur titullin Shkëlqesia e Tij Saparmurat Türkmenbaşy, President i Turkmenistanit dhe Kryetar i Kabinetit të Ministrave . [3] Titulli i tij i vetë-dhënë Türkmenbaşy, që do të thotë Kreu i Turkmenëve, i referohej pozicionit të tij si themelues dhe president i Shoqatës së Turkmenëve të Botës . Në vitin 1999, Asambleja e Turkmenistanit shpalli Niyazov president të përjetshëm .

Në kohën e tij, ai ishte një nga diktatorët më totalitarë, më despotikë dhe më represivë në botë. [4] Ai promovoi një kult të personalitetit rreth vetes dhe imponoi eksentricitetet e tij personale në vend, të tilla si riemërtimi i muajve dhe ditëve turkmene të javës në referenca të autobiografisë së tij Ruhnama . [5] Ai e bëri të detyrueshme leximin e Ruhnamës në shkolla, universitete dhe organizata qeveritare; punonjësit e rinj të qeverisë testoheshin mbi përmbajtjen e librit në intervistat e punës dhe një provim mbi mësimet e tij ishte një pjesë e testit të shoferit në Turkmenistan. Në vitin 2005, ai mbylli të gjitha bibliotekat dhe spitalet rurale jashtë kryeqytetit Ashgabat, në një vend ku në atë kohë më shumë se gjysma e popullsisë jetonte në zona rurale, [6] duke deklaruar dikur se, "Nëse njerëzit janë të sëmurë, ata mund të vijnë në Ashgabat”.

Nën sundimin e tij, Turkmenistani kishte jetëgjatësinë më të ulët në Azinë Qendrore. Global Witness, një organizatë e të drejtave të njeriut me qendër në Londër, raportoi se paratë nën kontrollin e Nijazov dhe të mbajtura jashtë shtetit mund të jenë më shumë se 3 dollarë amerikanë miliardë, nga të cilat midis 1.8-2.6 dollarë miliardë dyshohet se ishte vendosur në fondin e rezervës valutore në Deutsche Bank në Gjermani. [7]

Jeta e hershme

Redakto

Niyazov lindi më 19 shkurt 1940 në Gypjak (ose Kipçak), pak jashtë Ashgabatit në RSS Turkmene . Ai ishte pjesëtar i fisit me ndikim të Tekeve të Turkmenëve . [8] Sipas versionit zyrtar të biografisë së tij, babai i tij, Atamyrat Nyýazow, vdiq në Luftën e Dytë Botërore duke luftuar kundër Gjermanisë naziste, ndërsa burime të tjera pretendojnë se ai iu shmang luftimeve dhe për këtë arsye u dënua nga një gjykatë ushtarake. Nëna dhe dy vëllezërit e tij u vranë në tërmetin shkatërrues të Ashgabatit të vitit 1948 . Nëna e tij, Gurbansoltan Eje, më vonë ishte pjesë e kultit të personalitetit . Ai u rrit në një jetimore sovjetike përpara se shteti ta vendoste në kujdestarinë e një të afërmi të largët. [9] [10] [11]

Pas mbarimit të shkollës në vitin 1959, ai punoi si instruktor në komitetin hulumtues të sindikatave turkmene. Më pas studioi në Institutin Politeknik të Leningradit, ku në vitin 1967 mori një diplomë si inxhinier elektrik. Pas diplomimit, Nijazovi shkoi për të studiuar në Rusi, por u përjashtua disa vjet më vonë për dështim akademik.

politika sovjetike

Redakto

Në vitin 1962, Nijazovi filloi karrierën e tij politike, duke u bërë anëtar i Partisë Komuniste . Ai shpejt u ngrit në grada, duke u bërë Sekretar i Parë i Komitetit të Qytetit Ashgabat, [12] dhe Sekretar i Parë i Partisë Komuniste të RSS Turkmene në 1985. Ai e fitoi këtë post pasi Sekretari i Përgjithshëm Sovjetik Mikhail Gorbachev kishte hequr paraardhësin e tij, Muhammetnazar Gapurov, pas një skandali të lidhur me pambukun. Nën Nijazovin, Partia Komuniste Turkmene kishte një reputacion si një nga organizatat partiake të vijës së ashpër dhe të pareformuar në Bashkimin Sovjetik. Më 13 janar 1990, Nijazovi u bë Kryetar i Sovjetit Suprem të RSS-së Turkmene, organi suprem legjislativ në republikë. Posti ishte i barabartë me atë të presidentit.

Nijazovi mbështeti përpjekjen për grusht shteti sovjetik të vitit 1991 . Megjithatë, pas rënies së grushtit të shtetit, ai synoi ta ndante Turkmenistanin nga Bashkimi Sovjetik që po shpërbëhej. Sovjeti Suprem Turkmen e shpalli Turkmenistanin të pavarur dhe emëroi Nijazovin si presidentin e parë të vendit më 27 tetor 1991. Më 21 qershor 1992, zgjedhjet presidenciale në Turkmenistan paraqitën Nijazovin si kandidatin e vetëm dhe u zgjodh si presidenti i parë i zgjedhur nga populli i vendit. Një vit më vonë ai e deklaroi veten Türkmenbaşy, që do të thotë "Udhëheqës i të gjithë Turkmenëve".

Në vitin 1994, një plebishit zgjati mandatin e Niyazov në 2002, në mënyrë që ai të mund të mbikëqyrte një plan zhvillimi 10-vjeçar. Rezultatet zyrtare treguan se 99.9% e votuesve e miratuan këtë propozim.

Në vitin 1999, parlamenti e shpalli Nijazovin president të përjetshëm ndërsa disa javë më parë ai kishte përzgjedhur këta deputetë si kandidatë.


Presidenca (1990–2006)

Redakto
 
Askar Akayev, Nursultan Nazarbayev, Niyazov, Islam Karimov gjatë takimit të CIS rr. 1991

Niyazov u bë president në tranzicionin e Turkmenistanit nga një republikë sovjetike në një shtet të pavarur. Presidenca e tij u karakterizua nga një shkatërrim fillestar i modelit të centralizuar sovjetik që në shumë aspekte ishte i papërshtatshëm për një tranzicion në shtete më të vogla dhe të veçanta. Kishte shqetësime të jashtme për lirinë e shtypit dhe në një masë më të vogël të drejtat fetare të grupeve fetare të pakicave. Niyazov bëri një përpjekje personale për të krijuar një sfond kulturor për shtetin e ri të Turkmenistanit duke shkruar dhe promovuar Ruhnama, një autobiografi që synon të udhëzojë popullin e Turkmenistanit me idetë e tij dhe të promovojë kulturën vendase (dhe si rrjedhim ndalon kulturën e huaj). Ai gjithashtu mori pjesë në krijimin e festave të reja me një natyrë specifike turkmene dhe prezantoi një alfabet të ri turkmen me bazë latine për të zëvendësuar cirilikën ruse.

Alfabeti latin turkmen përbëhet nga: Aa, Bb, Çç, Dd, Ee, Ää, Ff, Gg, Hh, Ii, Jj, Žž, Kk, Ll, Mm, Nn, Ňň, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Ww, Yy, Ýý, Zz.

Pavarësisht se gjatë sundimit të tij theksoi nevojën për të kaluar nga planifikimi qendror në një ekonomi tregu dhe në një demokraci të plotë, asnjëri prej planeve nuk përparoi. Planet vjetore të përcaktuara nga qeveria dhe një ekonomi e centralizuar jepnin pak tregues për largimin nga ekonomia e dominuar nga shteti dhe natyra diktatoriale e shumë prej dekreteve të tij dhe deklarimi i tij "President i përjetshëm" dha pak shpresë.

Kultura

Redakto
 
Pullë postare e Niyazov dhe presidentit amerikan Bill Clinton, 1993

Nijazov e vuri ringjalljen e kulturës turkmene si një nga prioritetet kryesore në zhvillimin e Turkmenistanit. Ai prezantoi një alfabet të ri turkmen bazuar në alfabetin latin për të zëvendësuar alfabetin cirilik . U themelua gjithashtu Lëvizja e Rilindjes Kombëtare, një organizatë për të promovuar kulturën turkmene (turkmenisht: "Galkynish").

Në shumë aspekte, idetë dhe ndryshimet kulturore të Nijazovit ishin më të dukshme për shikuesit e jashtëm. Riemërtimi i tij i muajve, si dhe i shumicës së ditëve të javës, në heronj turkmenë, poetë, ngjarje historike, [13] anëtarë të familjes dhe veten e tij ishte një zhvillim i papritur. Për shembull, shtatori u riemërtua Ruhnama për nder të librit të shkruar nga Nijazovi (shkrimin e të cilit ai e përfundoi më 19 shtator 2001). Jo të gjitha ndryshimet promovonin Nijazovin; Tetori u riemërua Garaşsyzlyk (Pavarësia) për të shënuar themelimin e shtetit më 27 tetor 1991 dhe Nëntor Sanjar për nder të Sulltan Sanxharit i cili udhëhoqi selxhukët në lulëzimin e tyre të fundit të plotë. Emrat e rinj hynë në fuqi me futjen e një ligji të ri të punës i cili thoshte se "datat e festave profesionale përcaktohen me dekrete të Presidentit të Turkmenistanit". Këta emra u shfuqizuan më vonë nga pasuesi i tij Berdymukhamedov në prill 2008. [5]

Punët e brendshme

Redakto

Një nga veprimet më të hershme të Nijazovit ishte heqja e dënimit me vdekje. Ai gjithashtu u dha të drejta zyrtare të njeriut njerëzve, megjithëse ato nuk u respektuan në praktikë, me qeverinë e tij që u kritikua si një nga shkelëset më të këqija të të drejtave të njeriut në botë. Liria e shtypit nën udhëheqjen e Nijazovit u kritikua shumë siç ishte me shtetet e tjera post-sovjetike të Azisë Qendrore. Mediat turkmene e përqendronin vazhdimisht presidentin dhe ndihmuan në ndërtimin e kultit të tij të personalitetit.

Në 1998, Nijazovi mbylli Akademinë e Shkencave të Turkmenistanit . Ajo u rihap në vitin 2009 pas vdekjes së tij nga pasardhësi i tij Gurbanguly Berdimuhamedow.

Në janar 2000, Niyazow inauguroi Udhën e Shëndetit për të përmirësuar shëndetin e popullatës së tij dhe i detyroi anëtarët e qeverisë që ta bënin atë një herë në vit.

Në maj të vitit 2000, qeveria hoqi të gjitha licencat e internetit me përjashtim të Turkmen Telekom shtetëror dhe në qershor 2001 mbylli të gjitha internet-kafetë. [14] Deri në vitin 2005, kishte 36,000 përdorues të internetit në Turkmenistan, që përfaqësonin 0.7% të popullsisë.

Në mars 2004, 15,000 punonjës të shëndetit publik u pushuan nga puna, duke përfshirë infermieret, mamitë, vizitorët shëndetësorë të shkollave dhe kujdestarët . [15] Në shkurt të vitit 2005, të gjitha spitalet jashtë Ashgabatit u urdhëruan të mbyllen, me arsyetimin se të sëmurët duhet të vijnë në kryeqytet për trajtim. Të gjitha bibliotekat jashtë kryeqytetit u mbyllën gjithashtu, pasi Nijazovi besonte se të vetmit libra që shumica e turkmenëve duhej të lexonin ishin Kurani dhe Ruhnama e tij. [16]

Në janar 2006, një të tretës së të moshuarve të vendit iu ndërprenë pensionet, ndërsa 200,000 të tjerëve iu zvogëluan pensionet. Pensionet e marra gjatë dy viteve të mëparshme u urdhërua t'i kthehen shtetit. [17] [18] Ministria e Punëve të Jashtme të Turkmenistanit mohoi me forcë pretendimet se shkurtimi i pensioneve rezultoi në vdekjen e shumë turkmenëve të moshuar, duke akuzuar mediat e huaja për përhapjen e informacionit "të çoroditur qëllimisht" mbi këtë çështje. [19] Më 19 mars 2007, pasardhësi i Niyazov , Gurbanguly Berdimuhamedow, ndryshoi vendimin e tij duke rivendosur pensionet për më shumë se 100,000 qytetarë të moshuar. [20]



Faljet presidenciale

Redakto

Në përputhje me natyrën kryesisht islame të shoqërisë turkmene, Nijazovi jepte falje çdo vit në Natën e Kadrit në muajin e Ramazanit .

Për shembull, në vitin 2005 u falën 8145 të dënuar, mes të cilëve 229 shtetas të huaj. [21] Në vitin 2006 Turkmenistani liroi 10,056 të burgosur, duke përfshirë 253 shtetas të huaj nga 11 vende. Niyazov tha:

I shërbeftë ky veprim njerëzor nga ana e shtetit forcimit të vlerave të vërteta morale të shoqërisë turkmene. Le ta dijë e gjithë bota se nuk ka pasur kurrë vend për të keqen dhe dhunën në tokën e bekuar turkmene. [22]

Dekrete dhe ligje

Redakto
  • Nijazovi ndaloi përdorimin e lip syncing në koncertet publike në 2005 si dhe regjistrimet zanore në "performanca muzikore në pushime shtetërore, në transmetime nga televizionet turkmene, tek të gjitha ngjarjet kulturore të organizuara nga shteti... në vende të mbledhjes masive dhe në dasma dhe celebrime të organizuara nga publiku"duke nxjerrë shkak një efekt negativ në zhvillimin e muzikës.[23]
  • Nijazovi e shpalli Turkmenistanin një "shtet neutral" dhe tha se shteti nuk do të merrte pjesë në misionet paqeruajtëse të OKB-së.[nevojitet citimi][citation needed]
  • Nijazovi i përzuri qentë nga kryeqyteti Ashgabat për shkak të "erës së pakëndshme"[24] dhe i ndaloi qytetarët që të mbanin më shumë se një qen ose një mace.[25]
  • Sipas korrespondentit nga Ashgabati të Turkmenistan.ru, makinat e importuara me timon të djathtë të kthyera në të majta u ndaluan duke patur paraysh një risk të shtuar për aksidente.[26]
  • Nijazovi shkroi Ruhnamën (dmth "libri i shpirtit"), dhe e bëri atë të detyrueshëm në të gjitha shkollat, zyrat publike dhe për të marrë një leje drejtimi, dhe pjesë nga libri lexoheshin rregullisht në televizionin turkmen. Nijazovi u përpoq madje të detyronte Myftiun Nasrullah ibn Ibadullah të predikonte librin në xhaminë Türkmenbaşy Ruhy.[27]
  • Nijazovi urdhëroi që të gjitha malet dhe vendet në Turkmenistan të emërtoheshin sipas heronjve turkmenë, poetëve dhe liderve.[nevojitet citimi][citation needed]
  • Nijazovi e bëri ditën e dytë të Gushtit "Dita e Pjeprit" në nder të pjeprave, një nga ushqimet e tij të preferuara, të cilit ai iu referuar si "një dhuratë nga Zoti me një histori të lavdishme".[28]
  • Në Gusht 2002, ai urdhëroi një riemërtim të muajve dhe ditëve të javës.
  • Ai e shfuqizoi fjalën turkmene për "bukë" dhe e zëvendësoi atë me Gurbansoltan, emri i mamasë së tij.[29][30]
  • Nijazovi kërkoi që një "pallat akulli", ose një ring skiimi mbi akull, të ndërtohej afër kryeqytetit, në mënyrë që njerëzit që jetonin në shkretëtirë të mund të bënin ski. Ringu u ndërtua në 2008 dhe ndodhet afër Turkmen State Medical University.[31]
  • Pasi u detyrua të linte duhanpirjen në 1997 për shkak të operacionit të zemrës, ai e ndaloi duhanpirjen në të gjitha vendet publike dhe detyroi të gjithë punonjësit qeveritarë ta ndjekin këtë.[29] Përtypja e duhanit në dheun turkmen u ndalua më vonë gjithashtu.[32]
  • Ai shpalli të jashtligjshme operën, baletin, cirkun dhe orkestrat filarmonike në 2001 sepse ishin "me vendosmëri jo-turkmene".[33][34]
  • Në Shkurt 2004, ai nxori dekretin se meshkujt nuk duhet të kenë flokë të gjatë ose mjekrë sepse mund të jenë ekstremistë islamikë.[25]
  • Në Mars 2004, ai pushtoi doktorët dhe instruktorët e gjimnastikës dhe i zëvendësoi ato me rekrutë ushtarakë.[35]
  • Në Mars 2005, ai urdhëroi mbylljen e të gjitha spitaleve jashtë Ashgabatit, duke shpallur se të sëmurët duhet të shkojnë në spital për kurim.[36]
  • Nijazovi gjithashtu urdhëroi mbylljen e të gjitha librarive jashtë kryeqytetit duke thënë se turkmenët e zakonshëm nuk lexonin.[37]
  • Ai ndaloi raportimin dhe madje përmendjen e sëmundjeve ngjitëse si AIDS ose kolera.[nevojitet citimi][citation needed]
  • Ai ndaloi raportuesit e lajmeve dhe prezantuesit nga veshja e makiazhit në televizion. Sipas disa burimeve, ai mendonte se prezantuesit/et duhet të "duken natyralë/e" në ekran,[38] megjithëse të tjerë cituan se ai e kishte të vështirë të dallonte spikeret femra nga spikerët meshkuj.[29]
  • Ai urdhëroi që çdo transmetim të fillonte me një premtim se gjuha e folësit do të këputej nëse ai/ajo do të fyente shtetin, flamurin ose presidentin.[39]
  • Ai ndaloi radiot e makinave sepse i konsideronte "të kota".[nevojitet citimi][citation needed]
  • Dhëmbët e artë u dekurajuan në Turkmenistan pasi Nijazovi sugjeroi se popullata duhet të përtypte kocka për të forcuar dhëmbët dhe të zvogëlonte shkallën e tyre të rënies. Ai tha:

    Unë i shihja qentë kur isha i ri. Atyre u jepeshin kocka për të forcuar dhëmbët. Ata prej jush të cilëve u kanë rënë dhëmbët nuk kanë përtypur kocka mjaftueshëm. Kjo është këshilla ime...[40]

  • Në Nëntor 2005, ai urdhëroi që doktorët të betohen në emrin e tij në vend të Betimit të Hipokratit.[nevojitet citimi][citation needed]
  • Në Dhjetor 2005, ai ndaloi video lojërat sepse ato ishin "shumë të dhunshme për turkmenët e rinj".[nevojitet citimi][citation needed] Në të njëjtin muaj, ai urdhëroi ministrin e naftës të mësonte anglisht për 6 muaj ose të shkarkoheshe.[nevojitet citimi]

Politika e jashtme

Redakto
 
Niyazov me Presidentin rus Vladimir Putin në Kremlinin e Moskës, qershor 2000

Nijazovi promovoi një politikë të neutralitetit të rreptë në punët e jashtme, duke u përmbajtur nga kërkimi i anëtarësimit në NATO ose GUAM dhe pothuajse duke injoruar CSTO. Turkmenistani mori pjesë në asnjë mision paqeruajtës të Kombeve të Bashkuara. Megjithatë, ai u bë anëtar i Interpolit.

Pavarësia e plotë e Turkmenistanit u njoh me një rezolutë e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së "Neutraliteti i përhershëm i Turkmenistanit" të 12 dhjetorit 1995. Si rezultat, në vitin 2005 Turkmenistani do të zvogëlonte lidhjet e tij me Komonuelthin e Shteteve të Pavarura duke u bërë vetëm një anëtar i asociuar sipas nenit 8 të kartës së CIS, si i tillë ai nuk do të merrte pjesë në asnjë nga strukturat ushtarake të CIS.

Në vitin 2006, Komisioni Evropian dhe komiteti i tregtisë ndërkombëtare të Parlamentit Evropian votuan për t'i dhënë Turkmenistanit statusin tregtar të " kombit më të favorizuar " me Bashkimin Evropian, i parë gjerësisht si i motivuar nga interesi për gazin natyror, pasi Nijazovi njoftoi se do të hynte në një dialog për "të drejtat e njeriut" me BE-në. [41]


Opozita

Redakto
 
Presidenti i Uzbekistanit Islam Karimov, Vladimir Putin i Rusisë, Niyazov dhe Nursultan Nazarbayev i Kazakistanit në 2002

Më 25 nëntor 2002, autokolona e Nijazovi u qëllua rreth orës 7 të mëngjesit në qendër të Ashgabatit, ndërsa ai po udhëtonte për në zyrën e tij nga rezidenca e tij zyrtare në Arshabil. Nijazovi pretendoi se ishte një përpjekje për një grusht shteti dhe si rezultat, qeveria turkmene arrestoi mijëra komplotistë të dyshuar dhe anëtarë të familjeve të tyre. Midis figurave që u arrestuan/spastruan ishin ish-ministrat e jashtëm Boris Şyhmyradow dhe Batyr Berdiýew, si dhe majori Begench Beknazarov i Forcave Tokësore Turkmene dhe Shefi i Shtabit të Përgjithshëm gjeneral-toger Serdar Charyyarov. [42] Kritikët pretendojnë se qeveria organizoi përpjekjen për të goditur opozitën politike të brendshme dhe të jashtme në rritje. [43] Rusët etnikë në Turkmenistan u shënjestruan në mënyrë të shpërpjesshme si pasojë. [44] [45]

Vera e vitit 2004 solli një fushatë fletëpalosje në kryeqytet, Aşgabat, duke bërë thirrje për rrëzimin dhe gjyqin e Nijazovit. Autoritetet nuk ishin në gjendje të ndalonin fushatën dhe Presidenti u përgjigj duke shkarkuar ministrin e tij të Brendshëm dhe drejtorin e akademisë së policisë në televizionin kombëtar. [46] Ai akuzoi ministrin për paaftësi dhe deklaroi: “Nuk mund të them se keni pasur ndonjë meritë të madhe apo keni bërë shumë për të luftuar krimin”.

Kult i personalitetit

Redakto
 
Niyazov në profil në flamurin e ushtrisë Turkmenistan

Nijazovi u bë një zëvendësues i vakumit të lënë nga rënia e sistemit komunist, me imazhin e tij që zëvendësoi ata të Marksit dhe Leninit . Gjatë sundimit të tij, Niyazov krijoi një kult të fortë personaliteti rreth vetes, i cili ngjante me atë rreth dinastisë Kim në Korenë e Veriut. Ai e quajti qytetin e Jangës dhe qytetin e Krasnovodskut me pseudonimin e tij Türkmenbaşy, dhe i riemërgoi shkollat, aeroportet, rrugët e Ashgabatit, madje edhe një meteorit sipas tij dhe anëtarëve të familjes së tij. Qyteti i Kerki u riemërtua për babain e tij, dhe qyteti i Ýylanly për nënën e tij. Veprimet e përzemërta të mediave zyrtare turkmene mbështetën kultin e tij të personalitetit. Atij i referohej himni kombëtar i Turkmenistanit. Sipas gazetës Neytralny Turkmenistan, mjekët u urdhëruan t'i betoheshin Presidentit, duke zëvendësuar betimin e Hipokratit . [47]

Statuja dhe portrete të tij u vendosën kudo në të gjithë vendin. Në Ashgabat, ai ngriti një statujë rrotulluese të tij të artë, 12 milionë dollarë, që gjithmonë sheh diellin. [48] [49] Nijazovi i dha çdo qytetari një orë me portretin e tij në akrepat e saj.

Niyazov njëkohësisht shkurtoi fondet dhe çmontoi pjesërisht sistemin arsimor në emër të "reformës", ndërsa injektoi indoktrinim ideologjik në të duke kërkuar që të gjitha shkollat të përdorin librin e tij, Ruhnama, si tekstin e tyre kryesor. Ai gjithashtu e bëri të detyrueshme leximin e Ruhnamës në shkolla, universitete dhe organizata qeveritare, punonjësit e rinj qeveritarë u testuan në libër në intervista pune dhe një provim mbi mësimet e tij ishte pjesë e testit të shoferit në Turkmenistan. Universiteti Shtetëror Turkmen madje kishte një "Departamentin e Ruhnamasë së Shenjtë të Türkmenbaşy të Madh", dhe Studimet Ruhnama u ndoqën si një agjendë e madhe kërkimore në vend, shpesh me koston e disiplinave akademike. [50] Niyazov pohoi se ata që e lexonin tre herë ishin të destinuar për në parajsë. [51] [52] Ashtu si Kim Il Sung, ekziston edhe një mit krijimi që e rrethon atë. [53]


Gjatë presidencës së Nijazovit nuk kishte liri të shtypit dhe as liri të fjalës. Kjo do të thoshte më tej se kundërshtimi ndaj tij ishte rreptësisht i ndaluar dhe figurat kryesore të opozitës u burgosën, u institucionalizuan, u deportuan ose u larguan nga vendi dhe anëtarët e familjeve të tyre ngacmoheshin në mënyrë rutinore nga autoritetet. Një siluetë e Nijazovit përdorej si logo në transmetimet televizive. Natyra e çuditshme e disa prej dekreteve të tij dhe numri i madh i imazheve të presidentit çuan në perceptimin, veçanërisht në vendet perëndimore, të një lideri despotik, të pasur me pasuri nafte që lavdërohej, ndërkohë që popullsia nuk fitoi asnjë përfitim. Për këto dhe arsye të tjera, qeveria amerikane tha se në kohën kur ai vdiq, "kulti i personalitetit të Nijazovit... kishte arritur përmasat e një feje të imponuar nga shteti".

Vdekja

Redakto
Skeda:Mausoleum of Saparmurat Niyazov.jpg
Mauzoleumi i Saparmurat Niyazov

Në pasditen e 21 dhjetorit 2006, televizioni shtetëror turkmen njoftoi se Presidenti Saparmurat Niyazov kishte vdekur nga një atak i papritur në zemër në orët e hershme të mëngjesit rreth orës 01:10 me orën vendore në rezidencën e tij, Pallatin Türkmenbaşy, në moshën 66 vjeçare [54] [55] Një muaj para vdekjes së tij, Nijazov kishte njoftuar publikisht se ai kishte marrë ilaçe për zemrën gjatë viteve të fundit për një gjendje të paidentifikuar kardiake. Ambasada Turkmene në Moskë më vonë konfirmoi këtë raport.

Funerali dhe varrimi

Redakto
 
Varri i Nijazovit (në qendër) dhe prindërit e tij në Ashgabat

Niyazov u varros në varrin e tij të përgatitur në Xhaminë Kipçak më 24 dhjetor në fshatin e tij të lindjes Gypjak, afërsisht 7 kilometra në perëndim të Ashgabatit. Para se të transferohej në fshat, trupi i Nijazovit u shtri në një arkivol të hapur në pallatin presidencial nga ora 9:00. paradite deri në orën 12:00 pasdite. [56] Shumë vajtues, duke përfshirë edhe delegacione të huaja, kaluan pranë arkivolit në një periudhë prej tre orësh. Shumë nga qytetarët e thjeshtë qanë në mënyrë dramatike ndërsa ecnin, disa madje u kapën pas arkivolit dhe u ra të fikët. [57] Forcat Ajrore Turkmene patrulluan kortezhin funeral si pjesë e lamtumirës së Forcave të Armatosura të Turkmenistanit . Para varrimit u bë një lutje, me kryemyftiun që lexoi Jyn Aza. [56] Ndërsa u varros, himni kombëtar u luajt i shoqëruar me një përshëndetje me 21 armë, që simbolizoi numrin e viteve gjatë të cilave ai ishte në pushtet. [58]

Trashëgimia

Redakto
 
Statuja e artë e Saparmurat Nijazovit në Ashgabat

Pas vdekjes së Nijazovit, pasardhësi i tij si president, Gurbanguly Berdimuhamedow, filloi të hiqte disa tipare të çuditshme të kultit të personalitetit të Niyazov. Në vitin 2008, më pak se dy vjet pas vdekjes së Nijazovit, emrat e muajve dhe ditëve të javës të ndryshuar nga Nijazovi u rivendosën, [59] dhe referenca në Himnin Kombëtar të Turkmenistanit për Nijazovin u zëvendësua me "njerëzit". [60] Deri në atë vit, Kushtetuta e vjetër e Turkmenistanit, e miratuar gjatë presidencës së tij, që kodifikoi edhe primatin e sundimit të tij, u zëvendësua dhe qeveria nisi një program demokratizimi të pjesshëm.

Berdimuhamedowi gjithashtu shkurtoi referencat zyrtare për librin biografik të Niyazov, Ruhnama, në pranverën e vitit 2007 dhe rreth viteve 2009–10, transmetimet televizive të Ruhnamës u ndalën. [61] Deri në vitin 2011, qeveria e Berdimuhamedowit anuloi kërkesën për të kaluar një provim të shkollës së mesme për librin [62] dhe në vitin 2014, më në fund u deklarua se universitetet turkmenistane nuk do të testonin më aplikantët për njohuritë e tyre për librin. [63] [64] Shfaqja dhe mbajtja e librit krahas Kuranit në xhami u ndaluan gjithashtu, përveç xhamisë Türkmenbaşy Ruhy.

Disa statuja dhe portrete të vendosura në të gjithë vendin u hoqën gjithashtu. Harku i Neutralitetit, statuja e artë rrotulluese e Nijazovit, u zhvendos nga qendra e Ashgabatit në skajin jugor të qytetit më 26 gusht 2010. Kartëmonedhat e sapoemetuara të manatit turkmenistan nuk shfaqnin portretin e tij.


Disa vende mbajnë ende emrin e tij, duke përfshirë qytetin Türkmenbaşy dhe qytetin e afërt të Türkmenbaşy, si dhe disa fshatra. [65] Sidoqoftë, në nëntor 2022, qytetet Nijazov, Gurbansoltan Eje dhe Serdar u riemërtuan . [66] Një park në Turqi mban emrin e tij. Universiteti Bujqësor Turkmen mban emrin e tij, si dhe Instituti Ushtarak i Madh Saparmurat Türkmenbaşy .

Nijazovi kishte dy fëmijë, të cilët të dy kanë mbajtur distancë nga politika pas vdekjes së babait të tyre.

  1. ^ Наследником Туркменбаши может стать следователь московской прокуратуры. Kp.ru - (në rusisht). Komsomolskaya Pravda. 22 dhjetor 2006. Arkivuar nga origjinali më 27 qershor 2023. Marrë më 22 dhjetor 2006.
  2. ^ Öçmejek şöhrat – Türkmen Edebiyaty  – Publisistika. (9 May 2020). In kitapcy.com. [1] There is a police academy named after Niyazov called "General of the Army Saparmyrat Nyýazow Academy", meaning he had been promoted at some point during his presidency.
  3. ^ Warren, Marcus (9 gusht 2002). "A date with destiny for Turkmen leader". The Daily Telegraph. Moscow. Arkivuar nga origjinali më 15 dhjetor 2018. Marrë më 14 dhjetor 2018. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Cathill, Paul (26 shtator 2018). "Interesting Histories: Saparmurat Niyazov – The Real General Aladeen". medium.com. Arkivuar nga origjinali më 28 janar 2021. Marrë më 22 janar 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ a b "Turkmen go back to old calendar". BBC News. 24 prill 2008. Arkivuar nga origjinali më 19 prill 2020. Marrë më 24 prill 2008. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  6. ^ "Rural population (% of total population): Turkmenistan". World Bank. Arkivuar nga origjinali më 17 qershor 2019. Marrë më 16 dhjetor 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ "It's a Gas: Funny Business in the Turkmen-Ukraine Gas Trade" (PDF). Global Witness Limited. prill 2006. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 1 nëntor 2018. Marrë më 9 dhjetor 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Sabol, Steven.
  9. ^ Morton, Ella (6 shkurt 2014). "Golden Statues and Mother Bread: The Bizarre Legacy of Turkmenistan's Former Dictator". slate.com. Slate. Arkivuar nga origjinali më 25 mars 2022. Marrë më 22 janar 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ "The personality cult of Turkmenbashi". The Guardian. 21 dhjetor 2006. Arkivuar nga origjinali më 26 janar 2021. Marrë më 22 janar 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Joffe, Lawrence (22 dhjetor 2006). "Saparmurat Niyazov". The Guardian. Arkivuar nga origjinali më 18 korrik 2021. Marrë më 22 janar 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ "Central Asian Republics: Presidents' Biographies". Angelfire. Arkivuar nga origjinali më 18 prill 2018. Marrë më 23 dhjetor 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ "List of holidays and commemorative days approved in Turkmenistan". www.turkmenistan.ru. Arkivuar nga origjinali më 16 janar 2009. Marrë më 12 gusht 2008. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Clarke, Michael (24 janar 2003). "Turkmenistan. Struggling For News In Turkmenistan". Glenn Hauser's World of Radio. Arkivuar nga origjinali më 31 dhjetor 2006. Marrë më 22 dhjetor 2006. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Whitlock, Monica (1 mars 2004). "Troops to replace Turkmen medics". BBC News. Arkivuar nga origjinali më 13 tetor 2022. Marrë më 22 dhjetor 2006. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ "Turkmenbashi, Crazy Dictator of Absurdistan". www.funtrivia.com. Arkivuar nga origjinali më 18 shkurt 2011. Marrë më 22 maj 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Paton Walsh, Nick (4 shkurt 2006). "Turkmenistan despot axes pensions". The Guardian. Arkivuar nga origjinali më 30 janar 2021. Marrë më 22 janar 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ Туркменбаши решил истребить всех стариков (në rusisht). NEWSru.com. 3 shkurt 2006. Arkivuar nga origjinali më 10 janar 2007. Marrë më 22 dhjetor 2006.
  19. ^ "...Russian media outlets disseminate "deliberately perverted" information on republic's pension maintenance". Turkmenistan.ru. 2 prill 2006. Arkivuar nga origjinali më 16 janar 2009. Marrë më 22 dhjetor 2006. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ "Turkmen leader restores pensions". bbc.co.uk. 19 mars 2007. Arkivuar nga origjinali më 23 mars 2007. Marrë më 19 mars 2007. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  21. ^ "Turkmen leader pardons 8,145 thousand convicts". www.turkmenistan.ru. Arkivuar nga origjinali më 16 janar 2009. Marrë më 12 gusht 2008. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ "Turkmenistan to set free 10056 prisoners". Turkmenistan.ru. 2006-10-17. Arkivuar nga origjinali më 19 dhjetor 2007. Marrë më 2006-12-22. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ "Saparmurat Niyazov bans use of "phonograms" at concerts and TV programs". Turkmenistan.ru. 22 gusht 2005. Arkivuar nga origjinali më 16 janar 2009. Marrë më 24 gusht 2008. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura Hiro227
  25. ^ a b "Channel 4 News on the death of Turkmenbashi", YouTube, 27 shtator 2007, arkivuar nga origjinali më 30 prill 2023, marrë më 30 prill 2023 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ "Turkmenistan bans converted left-hand-drive vehicle imports". www.turkmenistan.ru. Arkivuar nga origjinali më 16 janar 2009. Marrë më 12 gusht 2008. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  27. ^ Turkmenbashi's Reign of Terror (në anglisht), 21 maj 2012, arkivuar nga origjinali më 29 nëntor 2022, marrë më 29 nëntor 2022
  28. ^ "Turkmenistan Marks 'Melon Day'". Radio Free Europe/Radio Liberty (në anglisht). 2013-08-11. Arkivuar nga origjinali më 2024-04-29. Marrë më 2024-05-21.
  29. ^ a b c Osborn, Andrew (22 dhjetor 2006). "Saparmurat Niyazov". The Independent. Arkivuar nga origjinali më 3 janar 2011. Marrë më 27 tetor 2017. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  30. ^ "Saparmurat Niyazov". The Telegraph. 22 dhjetor 2006. Arkivuar nga origjinali më 18 nëntor 2019. Marrë më 10 korrik 2018. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  31. ^ Whitlock, Monica (11 gusht 2004). "Turkmen leader orders ice palace". bbc.co.uk. Arkivuar nga origjinali më 7 nëntor 2020. Marrë më 19 shkurt 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  32. ^ "TURKMEN LEADER SAPARMURAT NIYAZOV BANS CHEWING TOBACCO-PRODUCT "NAS" IN PUBLIC PLACES". www.turkmenistan.ru. Arkivuar nga origjinali më 4 mars 2016. Marrë më 26 gusht 2013. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  33. ^ Halpin, Tony (21 janar 2008). "Turkmenistan lifts curtain on banned arts". The Times. London. Arkivuar nga origjinali më 26 korrik 2008. Marrë më 5 maj 2011. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  34. ^ Finn, Peter (22 dhjetor 2006). "Saparmurat Niyazov". Washington post. Moscow. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  35. ^ "Troops to replace Turkmen medics" (në anglishte britanike). 2004-03-01. Arkivuar nga origjinali më 2023-09-01. Marrë më 2024-05-21.
  36. ^ Pannier, Bruce (2008-04-08). "Turkmenistan: Is President Trying To Euthanize Health Care?". Radio Free Europe/Radio Liberty (në anglisht). Marrë më 2024-05-21.
  37. ^ "Turkmen Hit by Library Ban". iwpr.net (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2024-01-01. Marrë më 2024-05-21.
  38. ^ "Turkmenistan leader bans makeup on TV". CBC News. 13 gusht 2004. Arkivuar nga origjinali më 7 mars 2021. Marrë më 25 gusht 2018. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  39. ^ "10 Most Censored Countries". Cpj.org. Marrë më 30 janar 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  40. ^ "Avoid gold teeth, says Turkmen leader". BBC. 2004-04-07. Arkivuar nga origjinali më 21 shtator 2010. Marrë më 25 shkurt 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  41. ^ "Double Standard for Dictators". The Washington Post. 14 prill 2004. Arkivuar nga origjinali më 6 nëntor 2012. Marrë më 22 dhjetor 2006. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  42. ^ "Head of General Staff of Turkmenistan accused in participation in November 2002 plot | Turkmenistan.ru". www.turkmenistan.ru. Arkivuar nga origjinali më 6 mars 2021. Marrë më 20 dhjetor 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  43. ^ "Assassination Attempt A Response To Niyazov's Authoritarian Policies". EurasiaNet. 25 nëntor 2002. Arkivuar nga origjinali më 1 shtator 2006. Marrë më 22 dhjetor 2006. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  44. ^ Bohr, Annette (18 qershor 2003). "A failed coup after all? November 2002, Ashgabat". The Central-Asia Caucasus Analyst. Arkivuar nga origjinali më 2 mars 2021. Marrë më 15 mars 2021. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  45. ^ Shaver, Lynn (2003). "The Revocation of Dual Citizenship in Turkmenistan". Human Rights Brief, Volume 11, Issue 1, Article 2. Arkivuar nga origjinali më 9 qershor 2020. Marrë më 9 qershor 2020. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  46. ^ "Short resume maintained by Reporters Sans Frontières" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 27 nëntor 2006. Marrë më 17 dhjetor 2006. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  47. ^ "Turkmen Doctors Pledge Allegiance To Niyazov". Radio Free Europe, Radio Liberty (RFERL). 15 nëntor 2005. Arkivuar nga origjinali më 22 dhjetor 2006. Marrë më 22 dhjetor 2006. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  48. ^ Cheeseman, Nicholas; Klaas, Brian (2018). How to Rig an Election. New Haven and London: Yale University Press. fq. 15. ISBN 9780300204438. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  49. ^ Greenberg, Ilan (5 janar 2003), "When a Kleptocratic, Megalomanûacal Dictator Goes Bad", New York Times, arkivuar nga origjinali më 22 korrik 2023, marrë më 15 shkurt 2023 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  50. ^ Gaynor, Kelly Lee (2 tetor 2017). "Transformations in Turkmen higher education: current opportunities and challenges at a new university". Central Asian Survey. 36 (4): 473–492. doi:10.1080/02634937.2017.1367645. ISSN 0263-4937. Arkivuar nga origjinali më 18 nëntor 2023. Marrë më 10 gusht 2022. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  51. ^ "постсоветский опыт". Газета "Коммерсантъ". Nr. 70. 25 prill 2007. fq. 4. Arkivuar nga origjinali më 4 dhjetor 2013. Marrë më 6 prill 2017. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  52. ^ Times Wire Reporter (21 mars 2006). "Read My Words, Go to Heaven, Leader Says". Los Angeles Times. Arkivuar nga origjinali më 27 shtator 2022. Marrë më 25 maj 2012. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  53. ^ Soucek, Svat.
  54. ^ "Turkmenistan's 'iron ruler' dies". BBC News. 21 dhjetor 2006. Arkivuar nga origjinali më 7 janar 2007. Marrë më 22 dhjetor 2006. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  55. ^ "President of Turkmenistan dies at 66". BreakingNews.ie. 21 dhjetor 2005. Arkivuar nga origjinali më 13 nëntor 2020. Marrë më 22 dhjetor 2006. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  56. ^ a b "постсоветский опыт". Газета "Коммерсантъ". Nr. 70. 25 prill 2007. fq. 4. Arkivuar nga origjinali më 4 dhjetor 2013. Marrë më 6 prill 2017. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  57. ^ "Turkmen leader's funeral begins". CNN. 24 dhjetor 2006. Marrë më 24 dhjetor 2006. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  58. ^ "Mausoleum with Saparmurat Niyazov's burial-vault to open to public after third day of mourning | Turkmenistan.ru". www.turkmenistan.ru. Arkivuar nga origjinali më 6 mars 2021. Marrë më 29 dhjetor 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  59. ^ "Туркменам вернули прежний календарь". Lenta.ru (në rusisht). 1 korrik 2008. Arkivuar nga origjinali më 21 tetor 2016. Marrë më 5 janar 2023.
  60. ^ "Absolute leader's name dropped from anthem". Reuters. 16 dhjetor 2008. Arkivuar nga origjinali më 7 korrik 2019. Marrë më 7 korrik 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  61. ^ Peyrouse, Sebastien (12 shkurt 2015). "Gurbanguly Berdymukhammedov: Illusion of a Khrushchevian Thaw?". Turkmenistan: Strategies of Power, Dilemmas of Development. Hoboken: Taylor & Francis. doi:10.4324/9781315698571. ISBN 9781317453260. OCLC 905984116. OL 35528736M. Arkivuar nga origjinali më 9 korrik 2021. Marrë më 6 korrik 2021. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  62. ^ "Turkmen Government Removes Ruhnama as Required Subject | Eurasianet". eurasianet.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 9 korrik 2021. Marrë më 5 korrik 2021.
  63. ^ Hay, Mark (31 korrik 2014). "Turkmenistan Is Finally Putting the 'Ruhnama' Behind Them". Arkivuar nga origjinali më 20 mars 2015. Marrë më 19 nëntor 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  64. ^ Horák, Slavomír (2020), Egéa, Denise (red.), "Education in Turkmenistan Under the Second President: Genuine Reforms or Make Believe?", Education in Central Asia: A Kaleidoscope of Challenges and Opportunities, Education, Equity, Economy (në anglisht), Cham: Springer International Publishing, vëll. 8, fq. 71–91, doi:10.1007/978-3-030-50127-3_5, ISBN 978-3-030-50127-3, arkivuar nga origjinali më 18 nëntor 2023, marrë më 5 korrik 2021
  65. ^ "Districts in Turkmenistan – OpenStreetMap Wiki". wiki.openstreetmap.org. Arkivuar nga origjinali më 5 janar 2020. Marrë më 15 shkurt 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  66. ^ Gurbansoltan Eje was named in honor of Niyazov's mother, and Serdar ("leader" in Turkmen) referred to Niyazov himself. Постановление Меджлиса Милли Генгеша Туркменистана, «Туркменистан: Золотой век», 10 nëntor 2022, arkivuar nga origjinali më 11 nëntor 2022, marrë më 15 shkurt 2023 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)


Gabim referencash: Etiketat <ref> ekzistojnë për një grup të quajtur "lower-alpha", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="lower-alpha"/>

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Saparmurat_Niyazov&oldid=2722940"