Thema e Delmacisë

Thema e Delmacisë ishte një temë bizantine (një provincë ushtarako-civile) në bregun lindor të Detit Adriatik në Evropën Juglindore, me seli në Jadera (më vonë u quajt Zara, Zadari i sotëm).

Historiku

Delmacia ra për herë të parë nën kontrollin bizantin në vitet 530, kur gjeneralët e perandorit Justiniani I (r. 527–565) e pushtuan atë nga ostrogotët në Luftën Gotike. Pushtimet e avarëve dhe sllavëve në shekullin e VII shkatërruan qytetet kryesore dhe pushtuan pjesën më të madhe të brendësisë, me kontrollin bizantin të kufizuar në ishujt dhe disa qytete të reja bregdetare - me autonomi lokale dhe të quajtura qytet-shtete dalmate - si Spalatum (Split ) dhe Ragusium (Dubrovnik), ndërsa Jadera ( Zadar ) u bë qendra episkopale dhe administrative lokale, nën një arkond . Këto qytete bregdetare ishin streha e neolatinëve autoktonë dalmatë, të cilët krijuan tetë qytet-shtetet origjinale dalmate: (Vecla (tani Krk ), Crespa (tani Cres ), Arba (tani Rab ), Jadera (Zara), Tragurium (tani Trogir ), Spalatum.(Split), Ragusium (Dubrovniku) dhe Cattaro (tani Kotor)).

Në kapërcyellin e shekullit VIII në shekullin IX, Delmacia u pushtua nga Karli i Madh (r. 768–814), por ai ua ktheu atë bizantinëve në vitin 812, pas të ashtuquajturit " Pax Nikefori ". Është e paqartë nëse rajoni ishte nën autoritetin aktual dhe jo nominal bizantin pas kësaj; date qytetet lokale latine duket se kanë qenë praktikisht të pavarura. Megjithatë, një arkond i Dalmacisë përmendet në Taktikon Uspensky 842/843, dhe një vulë e një " strategu të Dalmacisë" e datuar në gjysmën e parë të shekullit mund të tregojë ekzistencën e një teme delmate, të paktën për një kohë të shkurtër.

Data tradicionale e krijimit të Dalmacisë si një temë e rregullt vendoset në vitet e hershme të mbretërimit të Perandorit Vasili I Maqedonas (r. 867–886), pas ekspeditave të Niketa Orifa .

Bizanti, Papa romak dhe frankët luftuan për mbështetjen e sllavëve në Dalmaci; nëvitin 878 pas Krishtit, Zdeslav i Kroacisë ishte një vasal i njohur bizantin, i cili u rrëzua nga ana e tij në një luftë për pushtet që përfshinte këto fuqi. Me rënien e Perandorisë Karolingiane, Frankët pushuan së qeni një fuqi e madhe në Adriatik, ndërsa Republika e Venedikut u rrit në pushtet në Delmaci, duke filluar me Doge Pietro Tradonico .

Në jug të Themës së Delmacisë, qyteti i Raguzës, një nga qytetet-shtetet kryesore delmate, por ende nën kontrollin bizantin, filloi të rritet në rëndësi dhe dioqeza e tij e kishës u ngrit në një kryepeshkopatë në vitin 998 pas Krishtit.

Në fillim të shekullit XI, kontrolli bizantin mbi tetë qytet-shtetet dalmate filloi të kundërshtohej nga principata e Diokleas, sundimtari i së cilës Gjon Vladimiri mori kontrollin e Tivarit, afër kufirit me Temën e Dyrrahut. Veprimet e tij u përsëritën dhe u bënë më të mira nga Stefan Vojislav njëzet vjet më vonë, dhe në vitin 1034 pas Krishtit, dioqeza e Tivarit u ngrit në një kryepeshkopatë, por shpejt pasoi një luftë me Theofilo Erotiko. Djali i Stefan Vojisllavit, Mihailo, mori mbështetjen papale pas Skizmës Lindje-Perëndim të vitit 1054, duke dobësuar më tej ndikimin bizantin në Delmaci.

Me përjashtim të Ragusium dhe të një të tretës jugore të Delmacisë, kontrolli bizantin u shemb në vitet 1060. Konstandin Bodi premtoi mbështetjen e tij për Papa Urban II, i cili konfirmoi statusin e Tivarit si kryepeshkopatë në vitin 1089 pas Krishtit gjë që rezultoi në një ulje të përkohshme të dioqezës Raguzane. Nga fundi i shekullit XI, Mbretëria e Hungarisë zuri vendin e Mbretërisë së Kroacisë në kontrollin e brendësisë veriore të Delmacisë. Dukla mbeti kryesisht nën kontrollin bizantin, me një sërë konfliktesh të brendshme që dobësuan udhëheqësit e saj.

Mbizotërimi bizantin u rivendos nën Perandorin Manuel I Komneni (r. 1143–1180), por u zhduk pas vdekjes së tij dhe u zëvendësua nga kontrolli venecian. Me ngritjen e Stefan Nemanjas, dinastia Nemanjić mori kontrollin e tokave në jug të Delmacisë bregdetare, ndërsa pothuajse të gjithë ishujt delmat dhe Delmacia veri-qendrore bregdetare ishte nën kontrollin e plotë venecian që nga shekulli XIII dhe mbeti një zonë e ndikimit venecian të njohur si Shteti i detit - Stato da Mar deri në vitin 1797.

Guvernatorët bizantinë të Delmacisë u emëruan si dukë (pl. i greqishtes bizantine "δούξ", doux ), një titull që rrjedh nga latinishtja dux . Në vitet 1170, duka ishte Konstandin Douka.

Shih edhe

• Delmacia
• Delmatët
• Shteti i Detit
• Krahinat Ilire
• Thema e Durrësit
• Thema e Nikopojës
• Perandoria Bizantine

Literatura

• Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. ISBN 0472081497. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Kazhdan, Alexander, red. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. New York, New York and Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Nesbitt, John W.; Oikonomides, Nicolas, red. (1991). Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art, Volume 1: Italy, North of the Balkans, North of the Black Sea. Washington, District of Columbia: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. ISBN 0-88402-194-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Ostrogorsky, George (1956). History of the Byzantine State. Oxford: Basil Blackwell. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Živković, Tibor (2008). Forging unity: The South Slavs between East and West 550-1150. Belgrade: The Institute of History, Čigoja štampa. ISBN 9788675585732. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Živković, Tibor (2008). "Uspenskij's Taktikon and the Theme of Dalmatia". Byzantina Symmeikta. 17: 49–87. doi:10.12681/byzsym.918. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)