Wikipedia

Marrëveshja në shtegun e normalizimit ndërmjet Kosovës dhe Serbisë

Marrëveshja në shtegun e normalizimit ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, e njohur joformalisht si Marrëveshja e Ohrit, [2] [3] [4] është një marrëveshje e ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian që synon normalizimin e marrëdhënieve diplomatike ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Republikës së Serbisë . Më 27 shkurt 2023, ajo u pranua gojarisht nga kryeministri i Kosovës Albin Kurti dhe presidenti serb Aleksandar Vuçiq dhe u ra dakord për planin e zbatimit më 18 Mars 2023. [5] [6]

Marrëveshja e Ohrit
Emri i gjatë:
  • Marrëveshja në shtegun e normalizimit mes Kosovës dhe Serbisë
KontekstiNormalizimi i marrëdhënieve Kosovë–Serbi
Hartuar5 Dhjetor 2022
Nënshkruar18 Mars 2023 (verbally)[1]
VendndodhjaOhër, Maqedoni e Veriut
Ndërmjetësues European Union
NënshkruesAlbin Kurti (Kosovë)
Aleksandar Vuçiq (Serbi)
Partitë Kosova
 Serbia
GjuhaEnglish

Sfondi

Redakto

Në vitin 2008, Republika e Kosovës shpalli në mënyrë të njëanshme pavarësinë nga Republika e Serbisë. [7] Kosova dhe Serbia ranë dakord në vitin 2013 për një dialog të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian (BE), dhe arritja e një marrëveshje me Kosovën është kusht që Serbia të anëtarësohet në Bashkimin Evropian . [8]

Historia

Redakto

Fillimisht e njohur si "propozimi franko-gjerman", marrëveshja u hartua nga diplomatë francezë dhe gjermanë me qendër në rajon dhe u frymëzua nga modeli " i dy-Gjermanive " përgjatë Luftës së Ftohtë . [9] Më 5 dhjetor 2022, BE i prezantoi një projekt-propozim si Kosovës ashtu edhe Serbisë në samitin BE-Ballkani Perëndimor në Tiranë. [8] Më 27 shkurt 2023, presidenti serb Aleksandar Vuçiq dhe kryeministri kosovar Albin Kurti u takuan në Bruksel për të diskutuar një marrëveshje, ku pranuan draftin e BE-së. Ministri i Jashtëm i BE-së, Josep Borrell, deklaroi se nuk nevojiteshin diskutime të mëtejshme lidhur me vetë planin dhe negociatat e ardhshme do t'i kushtoheshin zbatimit të tij. [10] Kurti dhe Vuçiq u takuan përsëri më 18 mars në Ohër, Maqedoni e Veriut dhe pranuan gojarisht një udhërrëfyes për zbatimin e marrëveshjes. [11] [5]

Marrëveshja

Redakto

Ndërsa marrëveshja nuk kërkon në mënyrë të prerë që Serbia ta njohë Kosovën si të pavarur, ajo e pengon Serbinë të kundërshtojë pranimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare si Këshilli i Evropës, Bashkimi Evropian ose NATO, [12] duke kërkuar gjithashtu që Serbia të njohë simbolet kombëtare, pasaportat, diplomat dhe targat e regjistrimit të automjeteve të Kosovës. [7] Nga Kosova kërkohet të sigurojë një nivel të duhur të vetë-menaxhimit për komunitetin e saj serb . Qëllimi përfundimtar i marrëveshjes është të krijojë "një marrëveshje ligjërisht të detyrueshme për normalizimin gjithëpërfshirës të marrëdhënieve [Kosovë-Serbi]". [8] Në tekstin e marrëveshjes, emri Kosovë përdoret pa asteriks dhe të dyja palët përmenden me emër, pra si Serbi dhe Kosovë, e jo më si Beograd dhe Prishtinë. [13]

Dispozitat

Redakto

Dispozitat e marrëveshjes përfshijnë:

  • Të dyja palët duhet të zhvillojnë marrëdhënie normale, të fqinjësisë së mirë.
  • Palët do të njohin ndërsjellazi dokumentet e tyre përkatëse dhe simbolet kombëtare, duke përfshirë pasaportat, diplomat, targat dhe vulat doganore.
  • Të dyja palët do të respektojnë pavarësinë, autonominë dhe integritetin territorial të njëra-tjetrës dhe të drejtën e vetëvendosjes.
  • Palët do të zgjidhin çdo mosmarrëveshje ndërmjet tyre ekskluzivisht me mjete paqësore dhe do të përmbahen nga kërcënimi ose përdorimi i forcës.
  • Asnjëra nga të dyja nuk mund të përfaqësojë tjetrën në sferën ndërkombëtare.
  • Serbia nuk do të kundërshtojë anëtarësimin e Kosovës në asnjë organizatë ndërkombëtare.
  • Asnjëra palë nuk do të bllokojë, as nuk do të inkurajojë të tjerët të bllokojnë, përparimin e palës tjetër në rrugën e tyre përkatëse drejt BE-së.
  • Qeveria e Kosovës do të angazhohet që të sigurojë një nivel të duhur të vetë-menaxhimit për komunitetin etnik serb në Kosovë.
  • Kosova do të sigurojë sigurinë e pronave të Kishës Ortodokse Serbe brenda kufijve të saj.
  • Kosova dhe Serbia do të shkëmbejnë misione të përhershme në kryeqytetet e njëra-tjetrës.
  • Të dyja palët do të vazhdojnë të zbatojnë marrëveshjet e mëparshme.

Zbatimi

Redakto

Aneksi në lidhje me zbatimin e marrëveshjes u pranua nga liderët e Kosovës dhe Serbisë më 18 mars 2023. Brenda 30 ditëve do të formohet një Komitet i Përbashkët Monitorues i kryesuar nga Bashkimi Evropian për të mbikqyrur zbatimin e marrëveshjes. Bashkimi Evropian do të ndryshojë standardet e Kapitullit 35 për Serbinë për të pasqyruar detyrimet e reja të Serbisë që rrjedhin nga marrëveshja dhe aneksi. Detyrimet e reja të Kosovës që rrjedhin nga marrëveshja dhe aneksi do të përfshihen gjithashtu në procesin e anëtarësimit të saj në BE. Të dyja palët pranuan se moszbatimi i dispozitave të marrëveshjes do të çojë në pasoja negative si në aspektin e ndihmës, ashtu edhe në anëtarsimin në Bashkimin Evropian. [14] [3] Josep Borrell informoi ministrat e jashtëm të BE-së se zbatimi i marrëveshjes do të "mbikëqyret nga një komision nga të dy vendet dhe Bashkimi Evropian i cili është ligjërisht i detyrueshëm". [15]

Në një samit të Këshillit Evropian më 23 mars 2023, Borrell paralajmëroi liderët e Serbisë dhe Kosovës se “Çdo përpjekje për të vënë në dyshim marrëveshjen është e kotë. Kjo marrëveshje u ra dakord. Duhet të zbatohet. Dhe nuk ka vend për të zgjedhur dhe kapur. Ne do të mbikqyrim nga afër se kush e zbaton dhe kush jo." [16] [17]

Përfaqësuesit e Kosovës dhe Serbisë u takuan në Bruksel më 4 prill 2023 për të diskutuar më tej zbatimin e marrëveshjes. Çështjet e diskutuara përfshinin vetë-menaxhimin për komunitetin serb të Kosovës dhe njohjen reciproke të diplomave. Të dyja palët arritën një marrëveshje edhe për personat e zhdukur. Më pas u tha se takimi i radhës mes Kurtit dhe Vuçiqit mund të bëhet më 22 prill nëse Vuçiq është i gatshëm për një takim të tillë. [18] [19]

Një Komitet i Përbashkët Monitorues për të mbikëqyrur zbatimin e marrëveshjes u formua më 19 prill 2023. Anëtarët e komisionit janë Miroslav Lajčák që përfaqëson BE-në, Agron Bajrami që përfaqëson Kosovën dhe Petar Petkoviç që përfaqëson Serbinë. Termat e referencës për komitetin pritet të bien dakord më 2 maj 2023 dhe pritet të takohet rregullisht në Bruksel. [20] [21]

Më 24 prill 2023, Serbia dukej se kishte shkelur kushtet e marrëveshjes, konkretisht nenin 4, duke votuar kundër anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës . [22] [23] Pavarësisht kundërshtimit të Serbisë, aplikimi i Kosovës e kaloi pragun prej 2/3 të kërkuar në Komitetin e Ministrave dhe iu referua Kuvendit Parlamentar për shqyrtim. Pas votimit, presidenti serb Vuçiq sulmoi fuqitë perëndimore, duke u thënë atyre që të mos "gënjejnë dhe mashtrojnë" dhe të mos "i interpretojnë gjërat ashtu siç e shohin të arsyeshme, por ashtu siç janë shkruar apo rënë dakord" dhe ministri i jashtëm, Ivica Daçiq i përshkroi ngjarjet si " Dita e turpit për Këshillin e Europës”. [24] [25] [26] Serbia kërcënoi gjithashtu se nuk do të respektonte më integritetin territorial të vendeve që votuan pro anëtarësimit të Kosovës ose abstenuan, duke përmendur veçanërisht Malin e Zi, i cili votoi pro dhe Ukrainën së bashku me Bosnje Hercegovinën, të cilat abstenuan. [27] [28] [29] [30] Zëdhënësi i Bashkimit Evropian deklaroi se “mbajti shënim” votën e Serbisë kundër anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës, por shtoi se “Marrëveshja është e gjallë sepse po çohet përpara” dhe se Vuçiq dhe Kurti do të takohen sërish javën e ardhshme. . [31]

Më 2 maj 2023, Vuçiq dhe Kurti u takuan në Bruksel, arritën një marrëveshje për të "bashkëpunuar ngushtë në identifikimin dhe zbulimin e varreve dhe do të sigurojnë akses të plotë ndaj informacioneve të besueshme dhe të sakta që ndihmojnë në gjetjen dhe identifikimin e personave të zhdukur nga periudha kohore nga 1 janari 1998, deri më 31 dhjetor 2000." [32] [33] Të dy nuk ranë dakord mbi strukturën e një shoqrimi vetë-menaxhues për komunitetin serb të Kosovës. [34]

Reagimet

Redakto

Kosova

Redakto

Më 18 mars 2023, kryeministri kosovar Albin Kurti deklaroi se Serbia me pranimin e kushteve të marrëveshjes de facto e kishte njohur Kosovën si shtet më 27 shkurt 2023. [35] Ai gjithashtu shtoi se në mungesë të nënshkrimit fizik nga Vuçiq, Bashkimi Evropian duhet të sigurojë që ai të mbetet ligjërisht dhe ndërkombëtarisht i detyrueshëm për palët. [36] Më 20 mars 2023, Kurti gjatë një takimi me diplomatë të huaj në Prishtinë tha se si rezultat i marrëveshjes tashmë është hapur rruga për anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës .   Më 23 mars 2023, Kurti njoftoi në Kuvendin e Kosovës se kishte marrë garanci nga BE-ja dhe SHBA-ja për zbatimin e marrëveshjes dhe e quajti marrëveshjen një “armë të fuqishme” e cila duhet të përdoret në mënyrën më të mirë të mundshme për Kosovën. [37] Ai gjithashtu ritheksoi zotimin e tij për zbatimin e marrëveshjes duke thënë: "Nëse duam të trajtohemi si shtet dhe të njihemi si të tillë, nuk mund t'i shmang detyrimet nga traktatet ndërkombëtare për të cilat kemi rënë dakord". [38]

Serbisë

Redakto

Pasi sinjalizoi pranimin e tekstit të marrëveshjes kryesore në takimin e nivelit të lartë në Bruksel më 27 shkurt 2023, presidenti serb Aleksandar Vuçiq u duk të ndryshojë qëndrimin e tij në një intervistë televizive mbrëmjen e ardhshme duke thënë se "nuk ka marrëveshje" dhe se “Nuk do ta lejojë Kosovën në OKB” pasi ai u akuzua nga partitë e djathta ekstreme dhe nacionaliste për tradhti ndaj interesave kombëtare. [39] Pas takimit në Ohër më 18 mars 2023, Vuçiq deklaroi në TV drejtpërdrejt të nesërmen se do të punojë në zbatimin e marrëveshjes për aq kohë sa nuk i kërkohet të bëjë de jure njohjen e pavarësisë së Kosovës ose mbështetjen e anëtarësimit e saj në Kombet e Bashkuara të cilat ai i cilësoi si vija të kuqe. [40] Ai gjithashtu deklaroi se nuk do të nënshkruajë asnjë marrëveshje tani, apo në katër vitet e ardhshme sepse i dhemb krahu duke thënë: “Kam dhimbje torturuese në dorën time të djathtë, mund të nënshkruaj vetëm me dorën time të djathtë dhe kjo dhimbje pritet të vazhdojë për katër vitet e ardhshme”. [36] [41] Mbështetësit e partive të ekstremit të djathtë dhe nacionalist protestuan kundër marrëveshjes dhe bllokuan rrugët në Beograd më 24 mars. Shumë kërkuan dorëheqjen e Vuçiqit dhe mbanin bluza që shfaqnin simbolin pro-rus " Z " të lidhur me pushtimin rus të Ukrainës . [42] [43]

Organizatat

Redakto
  • Duke shqyrtuar aplikimin e Kosovës për anëtarësim në Këshillin e Europës, Komiteti i Ministrave citoi Marrëveshjen e Ohrit dhe theksoi rëndësinë që të gjitha palët ta implementojnë me mirëbesim.[44]
  • Përfaqësuesi i Lartë i Bashkimit Europian për politikat e jashtme Josep Borrell e përshkruajti marrëveshjen si "një arritje madhore".[5] Presidenti i Këshillit Europain Charles Michel uroi palët me rastin e arritjes së marrëveshjes dhe shpalli se zbatimi është çelësi i paqes, qendrueshmërisë dhe prosperitetit në Ballkanin Perëndimor. Këshilli Europian mirëpriti marrëveshjen më 23 Mars 2023 dhe u bëri thirrje palëve të zbatonin detyrimet me mirëbesim. [45][46]
  • Një folës për NATO-n e mirëpriti marrëveshjen dhe u bëri thirrje palëve ta zbatonin atë çka u ra dakord sa më shpejtë të jetë e mundur.[47]
  • Sekretarja e Përgjithme e OSCE-së Helga Schmid e përshkroi marrëveshjen si lajm të mirë dhe shpalli se OSCE "mezi pret progresin e hapave të parë me zbatimin dhe qëndron e gatshme ta mbështesë në fushat e mandatuara" Kryetari në detyrë i OSCE-së Bujar Osmani gjithashtu uroi të dyja palët me rastin e arritjes së marrëveshjes.

Shtetet

Redakto
  • Kryeministri i Shqipërisë Edi Rama e përshëndeti faktin që Kosova dhe Serbia kishin dhënë pëlqimin për termat e marrëveshjes.[48] Rama gjithashtu shpreson se marrëveshja do të çojë në përmirësimin e marrëdhënieve mes Shqipërisë dhe Serbisë.
  • Presidenti Francez Emmanuel Macron shprehu mbështetjen e tij për marrëveshjen.[49] Qeveria franceze inkurajoi të dyja palët që të veprojnë me maturi dhe të zbatojnë detyrimet e marrëveshjes.[50] Diplomatët francezë paralajmëruan se do të kishte pasoja nëse termat e marrëveshjes nuk do të implementohen.[51]
  • Kancelari gjerman Olaf Scholz mirëpriti marrëveshjen më 7 Mars 2023 dhe tha se priste rezultate konstruktive së shpejti.[52]
  • Ministria e jashtme irlandeze e përshkruajti marrëveshjen si një hap të rëndësishëm dhe shtoi se zbatinimi tani është çelësi.
  • Ministri i Jashtëm i Maqedonisë së Veriut Bujar Osmani uroi të dyja palët me rastin e arritjes së marrëveshjes.
  • Ministria e Jashtme e Norvegjisë uroi Kosovën, Serbinë dhe BE-në me rastin e arritjes së marrëveshjes.
  • Ministri i jashtëm i Sllovenisë deklaroi "Unë mund të them se ne kishim pritshmëri më ambicioze prej të gjitha palëve, por tashmë kemi të paktën një bazë, dhe zbatimi do të jetë i rëndësishëm".[53]
  • Ambasadori i Suedisë në Kosovë e mirëpriti marrëveshjen.
  • Qeveria e Zvicrës mirëpriti marrëveshjen dhe deklaroi se është e angazhuar që të mbështesë zbatimin e saj.
  • Turqia mirëpriti marrëveshjen dhe shpreson që palët do ti respektojnë termat e saj.
  • Emiratet e Bashkuara Arabe mirëpriti marrëveshjen.[54]
  • Diplomatët britanikë në Beograd dhe Prishtinë e mirëpritën marrëveshjen dhe lavdëruan hapat e guximshëm të ndërmarrë nga liderët e Kosovës dhe Serbisë në arritjen e saj si dhe u bënë thirrje të dyja palëve të lëvizin shpejt për ti bërë dispozitat realitet.
  • Marrëveshja u mirëprit nga SHBA-të të cilat u bënë thirrje të dyja palëve të fillonin menjëherë zbatimin.[12] I dërguari special i SHBA-ve për Ballkanin Perëndimor, Gabriel Escobar, shpalli se SHBA-të konsiderojnë marrëveshjen të jetë ligjërisht detyruese mbi palët.[55][56]

Referime

Redakto
  1. ^ "Kosovo, Serbia Verbally Agree on 'Implementation Deal' to Normalize Ties". 18 mars 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Popović, Darko (2023-03-21). "Borrell: Ohrid agreement important milestone". N1 (në serbisht). Marrë më 2023-03-22.
  3. ^ a b "Borrell: The agreement in Ohrid, an integral part of the European path for Kosovo and Serbia". KosovaPress (në anglishte amerikane). 2023-03-20. Marrë më 2023-03-22.
  4. ^ "US Hails Kosovo-Serbia Ohrid Agreement". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ a b c "Belgrade-Pristina Dialogue: Statement by High Representative Josep Borrell after High Level Meeting in Ohrid | EEAS Website". Arkivuar nga origjinali më 20 mars 2023. Marrë më 18 mars 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Bytyci, Fatos (19 mars 2023). "Serbia, Kosovo reach agreement to implement EU-backed deal normalising ties". Reuters. Arkivuar nga origjinali më 18 mars 2023. Marrë më 19 mars 2023. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ a b Gray, Andrew; Vasovic, Aleksandar; Bytyci, Fatos (2023-03-03). "Analysis: No big deal: EU's Kosovo pact loses some sheen". Reuters (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 mars 2023. Marrë më 2023-03-04.
  8. ^ a b c Bytyci, Fatos (2022-12-06). "EU drafts new proposal for Kosovo-Serbia ties – senior EU diplomat". Reuters (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 19 janar 2023. Marrë më 2023-03-04.
  9. ^ Brzozowski, Alexandra; Taylor, Alice; Gotev, Georgi (2022-11-09). "LEAK: Franco-German plan to resolve the Kosovo-Serbia dispute". www.euractiv.com (në anglishte britanike). Marrë më 2023-03-22.
  10. ^ Savic, Misha; Kuzmanovic, Jasmina (2023-02-27). "Serbia and Kosovo Edge Closer on Deal to Normalize Ties". Bloomberg News (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 1 mars 2023. Marrë më 2023-03-04.
  11. ^ "Media advisory - Belgrade-Pristina Dialogue: Next High-level Meeting on Saturday 18 March in Ohrid | EEAS Website". Arkivuar nga origjinali më 10 mars 2023. Marrë më 10 mars 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ a b Massaro, Chris (2023-01-24). "Serbia, caught between Europe and Russia, could move one step closer to normalizing relations with Kosovo". Fox News (në anglishte amerikane). Arkivuar nga origjinali më 3 mars 2023. Marrë më 2023-03-04.
  13. ^ "Kosovo-Serbia Agreement on the Normalisation of Relations: Not Signed but Binding, Not Formally on Recognition but with Clear Elements of Implicit Recognition". Opinio Juris (në anglishte amerikane). 2023-03-28. Marrë më 2023-05-11.
  14. ^ "Belgrade-Pristina Dialogue: Implementation Annex to the Agreement on the Path to Normalisation of Relations between Kosovo and Serbia | EEAS Website". Arkivuar nga origjinali më 19 mars 2023. Marrë më 18 mars 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ RTKLive. "EU-US demand the implementation of the Agreement". RTKLive (në anglisht). Marrë më 2023-03-22.
  16. ^ "Live blog: European Council summit". 23 mars 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ "Questioning Serbia-Kosovo agreement is futile: EU's Borrell - Serbia - Nuova Europa". ANSA.it. 23 mars 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ Isufi, Milica Stojanovic, Perparim (2023-04-05). "Serbia, Kosovo Discuss Establishing Serb Municipalities Body". Balkan Insight (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-05-11.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  19. ^ Popović, Darko (2023-04-04). "Petkovic: Agreement reached on missing persons declaration". N1 (në serbisht). Marrë më 2023-05-11.
  20. ^ Bami, Xhorxhina (2023-04-19). "Serbia, Kosovo, Take First Steps To Implement EU Ohrid Deal". Balkan Insight (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-05-11.
  21. ^ EWB (2023-04-21). "Joint committee for monitoring implementation of Serbia-Kosovo agreement formed, headed by Miroslav Lajčak". European Western Balkans (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-05-11.
  22. ^ Istrefi, Kushtrim (2022-08-29). "By opposing Kosovo's Council of Europe bid Serbia undermines its EU agreements". www.euractiv.com (në anglishte britanike). Marrë më 2023-05-11.
  23. ^ "EU deal on Kosovo 'alive' despite Serbian vote". EUobserver (në anglisht). 2023-04-25. Marrë më 2023-05-11.
  24. ^ "Kosovo takes 'historic step' towards joining Council of Europe". euronews (në anglisht). 2023-04-25. Marrë më 2023-05-11.
  25. ^ Taylor, Alice (2023-04-25). "Kosovo progresses to next stage of Council of Europe membership". www.euractiv.com (në anglishte britanike). Marrë më 2023-05-11.
  26. ^ Balkanista, The (2023-04-25). "Kosovo passes first stage of Council of Europe accession process". THE BALKANISTA (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-05-11.
  27. ^ "EU deal on Kosovo 'alive' despite Serbian vote". EUobserver (në anglisht). 2023-04-25. Marrë më 2023-05-11.
  28. ^ Agency, Anadolu (2023-04-25). "Serbia to alter foreign policy after EU Kosovo decision: Vucic". Daily Sabah (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-05-11.
  29. ^ "Serbia outraged by Ukraine's stance on Kosovo's Council of Europe membership". Yahoo News (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-05-11.
  30. ^ Grbić, Tamara Milošević (2023-04-26). "Serbia 'disappointed' with Ukraine, Greece, Slovakia over CoE Kosovo vote". www.euractiv.com (në anglishte britanike). Marrë më 2023-05-11.
  31. ^ "EU deal on Kosovo 'alive' despite Serbian vote". EUobserver (në anglisht). 2023-04-25. Marrë më 2023-05-11.
  32. ^ Service, RFE/RL's Balkan. "Kosovo, Serbia Agree To Cooperate On Resolving Cases Of Missing Persons From 1998-99 War". RadioFreeEurope/RadioLiberty (në anglisht). Marrë më 2023-05-11.
  33. ^ "Declaration of President Aleksandar Vučić and Prime Minister Albin Kurti on Missing Persons | EEAS". www.eeas.europa.eu. Marrë më 2023-05-11. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  34. ^ "Declaration of President Aleksandar Vučić and Prime Minister Albin Kurti on Missing Persons | EEAS". www.eeas.europa.eu. Marrë më 2023-05-11. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  35. ^ "Kurti: This agreement is Serbia's "de facto" recognition". 19 mars 2023. Arkivuar nga origjinali më 20 mars 2023. Marrë më 20 mars 2023. {{cite web}}: |archivedate= dhe |archive-date= është specifikuar më shumë se një herë (Ndihmë!); |archiveurl= dhe |archive-url= është specifikuar më shumë se një herë (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  36. ^ a b Brzozowski, Alexandra (2023-03-20). "Serbia, Kosovo 'gentlemen's agreement' on EU-backed deal unpacked". Euractiv (në anglishte britanike). Marrë më 2023-03-20.Brzozowski, Alexandra (20 March 2023).
  37. ^ Taylor, Alice (2023-03-24). "Kurti: Kosovo has EU, US guarantees to implement Serbia agreement". www.euractiv.com (në anglishte britanike). Marrë më 2023-05-11.
  38. ^ "Kosovo will implement measures agreed on with Serbia, PM says". Reuters (në anglisht). 2023-03-23. Marrë më 2023-05-11.
  39. ^ "Vucic: There is No Agreement - I will Not let Kosovo into the UN, Kurti will Not form the CSM - Novinite.com - Sofia News Agency". www.novinite.com. Arkivuar nga origjinali më 5 mars 2023. Marrë më 15 mars 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  40. ^ "Serbia wants to normalise ties with Kosovo but will not sign any agreement". Reuters. 19 mars 2023. Arkivuar nga origjinali më 19 mars 2023. Marrë më 20 mars 2023. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  41. ^ Taylor, Alice (2023-03-24). "Kurti: Kosovo has EU, US guarantees to implement Serbia agreement". www.euractiv.com (në anglishte britanike). Marrë më 2023-05-11.
  42. ^ Service, RFE/RL's Balkan. "Right-Wing Serbian Parties Protest Agreement With Kosovo On Anniversary Of NATO Bombing Campaign". RadioFreeEurope/RadioLiberty (në anglisht). Marrë më 2023-05-11.
  43. ^ Geopost, The (2023-03-25). "With Russian symbols, Serbian right-wingers protest against the agreement with Kosovo". The Geopost (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-05-11.
  44. ^ "1464bis meeting, 24 April 2023". search.coe.int. Marrë më 2023-05-11. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  45. ^ "European Council, 23 March 2023". www.consilium.europa.eu. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  46. ^ https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-4-2023-INIT/en/pdf
  47. ^ Enkel (2023-03-20). "The West welcomes the Kosovo-Serbia agreement" (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-05-11.
  48. ^ "Rama welcomes Kosovo and Serbia's consent for the Agreement - Politics". Arkivuar nga origjinali më 28 shkurt 2023. Marrë më 8 mars 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  49. ^ "The politics of dialogue: How the EU can change the conversation in Kosovo and Serbia – European Council on Foreign Relations". 15 mars 2023. Arkivuar nga origjinali më 15 mars 2023. Marrë më 15 mars 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  50. ^ étrangères, Ministère de l'Europe et des Affaires. "Serbia/ Kosovo - Agreement in Ohrid (18.03.23)". France Diplomacy - Ministry for Europe and Foreign Affairs (në anglisht). Marrë më 2023-05-11.
  51. ^ Popović, Darko (2023-03-21). "French Ambassador warns of consequences if agreement is not implemented". N1 (në serbisht). Marrë më 2023-03-22.
  52. ^ "Germany's Scholz expects 'constructive results' from EU's Serbia-Kosovo pact". Reuters (në anglisht). 2023-03-07. Arkivuar nga origjinali më 9 mars 2023. Marrë më 2023-03-09.
  53. ^ "Fajon për marrëveshjen e Ohrit: Kishim pritje më ambicioze nga të gjitha anët". Nacionale (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-03-22.
  54. ^ "UAE Welcomes Serbia-Kosovo Agreement on Plan to Normalize Relations". www.mofaic.gov.ae. Marrë më 2023-03-22. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  55. ^ Popović, Darko (2023-03-20). "Escobar: Agreement legally binding". N1 (në serbisht). Marrë më 2023-03-22.
  56. ^ McAteer, Ksenija Pavlovic (2023-03-20). "Serbia-Kosovo Reconciliation Begins: Serbia-Kosovo agreement is legally binding, says Gabriel Escobar". The Pavlovic Today (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-03-22.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Marrëveshja_në_shtegun_e_normalizimit_ndërmjet_Kosovës_dhe_Serbisë&oldid=2663179"