Wikipedia

Beteja e Sarantaporo

This is the stable version, checked on 24 korrik 2023. 3 pending changes await review.

Beteja e Sarantaporo (e transliteruar ndryshe si Sarantaporon ose Sarandaporon, greqisht: Μάχη του Σαρανταπόρου, turqisht: Sarantaporo Muharebesi), u zhvillua më 9–10 tetor, 1912. Ishte beteja e parë e madhe që u zhvillua midis forcave greke nën princin e kurorës Konstantin dhe forcat osmane, nën gjeneralin shqiptar Hasan Tahsin Pasha gjatë Luftës së Parë Ballkanike. Beteja filloi kur ushtria greke sulmoi vijën mbrojtëse osmane në qafën e Sarantaporos, që lidhte Thesalinë me Maqedoninë qendrore.

Beteja e Sarantaporo
Pjesë e Luftës së Parë Ballkanike
Një hartë reliev e Greqisë moderne, me vendndodhjen e betejës të shënuar.
Harta e betejës.
Data9–10 tetor 1912{[Note 1]
Vendodhja
Sarantaporo, Vilajeti i Manastirit, Perandoria Osmane (tani Greqi)
40°02′24″N 22°01′48″E / 40.0400°N 22.0300°E / 40.0400; 22.0300
Pasoja

Fitorja greke

Palët pjesëmarrëse
Greqia Perandoria Osmane
Komandantët dhe udhëheqësit
Princi i Kurorës Konstantin Gjeneral Hasan Tahsin Pasha
Njesitë e përfshira

Ushtria e Thesalisë

Korpusi VIII

Fuqia ushtarake

5 divizione

100,000 men

2 divizione

40,000 men
Viktimat dhe humbjet
182 të vrarë
1,000 të plagosur		 500 të vrarë
1000 të plagosur
701 robër lufte
22–25 copë artilerie fushore
Sarantaporo is located in Greqia
Sarantaporo
Sarantaporo
class=notpageimage|
Vendndodhja e betejës në Greqinë e sotme

Pavarësisht se u perceptua si e pathyeshme nga mbrojtësit e saj, trupi kryesor i forcave greke arriti të avanconte thellë brenda qafes, ndërsa njësitë ndihmëse depërtuan në krahët osmanë. Osmanët braktisën linjën e tyre mbrojtëse gjatë natës, nga frika e rrethimit. Fitorja greke në Sarantaporo hapi rrugën për marrjen e Servisë dhe Kozhanit.

Prapavija

Redakto

Pas përfundimit të Luftës Greke së Pavarësisë, ideologjia Megali Idea (Ideja e Madhe) dominoi politikën e jashtme greke. Qëllimi përfundimtar i Megali Idea ishte inkorporimi i të gjitha zonave të populluara tradicionalisht nga grekët në një shtet të pavarur grek.[1] Humbja katastrofike greke në luftën e shkurtër greko-turke të vitit 1897 ekspozoi të meta të mëdha në organizimin, stërvitjen dhe logjistikën e Ushtrisë Greke. Me emërimin e tij në dhjetor 1905, Georgios Theotokis u bë kryeministri i parë grek i pasluftës që përqendroi vëmendjen e tij në forcimin e ushtrisë. Ai krijoi Fondin e Mbrojtjes Kombëtare që financonte blerjen e sasive të mëdha të municioneve. Për më tepër, u prezantua një tabelë e re organizimi për marinën dhe ushtrinë e vendit, kjo e fundit e shtuar me bateri të shumta artilerie. Dorëheqja e Theotokis në janar 1909 dhe neglizhenca e perceptuar e forcave të armatosura nga pasardhësi i tij rezultoi në grushtin e shtetit në Gudi shtatë muaj më vonë. Në vend që ta merrnin pushtetin për vete, puçistët ftuan politikanin kretan Eleftherios Venizelos për të sunduar vendin.[2] Venizelos ndoqi hapat e Theotokis duke riarmatosur dhe ritrajnuar ushtrinë, duke zbatuar punime të gjera fortifikuese dhe infrastrukturore, duke blerë armë të reja dhe duke tërhequr rezervistët për stërvitje.[3]

Kulmi i kësaj përpjekjeje ishte ftesa në vitin 1911 e një misioni detar britanik dhe një misioni ushtarak francez.[3] Misioni britanik u kryesua nga Admirali Lionel Grant Tufnell, i cili vuri theksin në praktikën e gjuajtjes dhe manovrat e flotës, ndërsa ndihmësit e tij prezantuan një fitil të ri për Whitehead torpedo.[4] Misioni francez nën gjeneral brigade Joseph Paul Eydoux fokusoi vëmendjen e tij në përmirësimin e disiplinës dhe trajnimin e oficerëve të lartë në operacionet e formacioneve të mëdha.[5] Akademia Ushtarake Helenike u modelua sipas École spéciale militaire de Saint-Cyr duke e zhvendosur fokusin e saj nga trajnimi i artilerisë dhe inxhinierisë drejt atij të këmbësorisë dhe kalorësisë.[6]

Pasi u informua për një aleancë serbo-bullgare, Venizelos urdhëroi ambasadorin e tij në Sofje të përgatiste një marrëveshje greko-bullgare të mbrojtjes deri më 14 prill 1912. Kjo ishte për shkak të frikës se nëse Greqia nuk merrte pjesë në një luftë të ardhshme kundër osmanëve, ajo nuk do të ishte në gjendje të pushtonte zonat me shumicë greke të Maqedonisë. Traktati u nënshkrua më 15 korrik 1912, ku të dy vendet ranë dakord të ndihmonin njëri-tjetrin në rast të një lufte mbrojtëse dhe të mbronin të drejtat e popullsive të krishtera në Maqedoninë e kontrolluar nga osmanët, duke u bashkuar kështu në aleancën e lirshme të Lidhjes Ballkanike me Serbinë, Malin e Zi dhe Bullgarinë. Nga frika e një lufte të re në Ballkan, osmanët mobilizuan forcat e tyre të armatosura më 14 shtator dhe filluan transferimin e njësive në Traki; Lidhja Ballkanike u përgjigj në të njëjtën mënyrë.[7] Më 30 shtator, Lidhja u paraqiti osmanëve një listë kërkesash në lidhje me të drejtat e popullsisë së saj të krishterë. Perandoria Osmane hodhi poshtë kërkesat, tërhoqi ambasadorët e saj në Sofje, Beograd dhe Athinë dhe dëboi negociatorët e Lidhjes më 4 tetor. Lidhja i shpalli luftë osmanëve, ndërsa Mali i Zi kishte filluar tashmë operacionet ushtarake më 25 shtator.[8]

Beteja

Redakto

Në orën 7 të mëngjesit të 9 tetorit, këmbësoria greke filloi sulmin e saj në Sarantaporo. Divizionet 1, 2 dhe 3 sulmuan frontalisht vijën kryesore osmane, përparimi i tyre u pengua nga zjarri i saktë i pushkëve dhe artilerisë osmane dhe nga ashpërsia e terrenit. Ndërkohë, Divizioni i 4-të kreu një manovër krahu nga perëndimi me qëllim që të pushtonte Porta Pass dhe të godiste pjesën e pasme të pozicioneve osmane.[9] Divizioni i 5-të përparoi më në perëndim drejt fshatit Zampurda, i cili ndodhej në bregun tjetër të lumit Haliakmon, me synimin për të mbrojtur krahun e majtë të forcave greke që dilnin nga kalimi i Sarantaporos. Brigada e kalorësisë u zhvendos në skajin perëndimor përgjatë rrugës drejt Servisë, duke planifikuar të bllokonte urën përtej Haliakmonit.[10] Duke sulmuar nga lindja e kalimit, çeta Konstantinopulos Evzone kapërceu rezistencën e ashpër në Vlaholeivado dhe pushtoi fshatin, por nuk arriti të përparonte më tej për shkak të mjegullës së madhe.[9][11] Në orën 14:00, pjesa kryesore e artilerisë greke u soll në vijën kryesore, duke iu bashkuar angazhimit. Pavarësisht se pësuan viktima të rënda, të tre divizionet ishin ndalur rreth 500–700 metra nga llogoret osmane, duke synuar të fillonin një sulm përfundimtar mëngjesin e ardhshëm.[9]

Divizioni i 4-të luftoi nëpër fshatrat Metaksas dhe Raçovë. Me të mbërritur në Qafën e Portës, ajo u përfshi në një përplasje të përgjakshme me mbrojtësit, duke siguruar objektivin e saj në orën 5 pasdite.[12] Divizioni i 5-të dhe detashmenti Gennadis Evzone u përballën me katër batalione rezervë osmane në Lazarades, të cilët qëndruan deri në perëndim të diellit.[9] Komandanti i brigadës së kalorësisë urdhëroi njësinë e tij të fushonte në Ludani, duke refuzuar të përparonte më tej për shkak të rezistencës së ofruar nga osmanët në Lazarades. Nga frika se do të rrethoheshin nga çeta Konstantinopulos Evzone, osmanët filluan të tërhiqen në orën 19:00, drejt vijës së dytë të tyre mbrojtëse në Hani 739, nën mbulesën e natës. Para se të tërhiqeshin, ata qëlluan një breshëri artilerie 20-minutëshe mbi pozicionet greke përgjatë gjithë vijës së frontit. Të pavetëdijshëm për tërheqjen osmane, grekët nuk arritën të shfrytëzonin rastin dhe të ndërprenë hyrjen e tyre në urën përtej Haliakmon. Me arritjen e vijës së dytë të tyre mbrojtëse, osmanët u morën në dijeni të kapjes së Qafës së Portës nga Divizionet e IV-të dhe paniku u përhap në radhët e tyre dhe shumë ushtarë u larguan, duke braktisur pajisjet e tyre.[13] Në mëngjesin e 10 tetorit, Divizioni i 4-të sulmoi shpatin verior të malit të Rahovës, duke befasuar këmbësorinë dhe artilerinë osmane, të cilët braktisën mbi njëzet armë Krupp dhe u angazhuan në një tërheqje të çorganizuar.[14][15] Pavendosmëria e kalorësisë greke u mundësoi edhe një herë osmanëve të arratisur të arrinin të sigurtë në Servi dhe Kozan.[16]

Pasojat

Redakto

Në orën 16:00. më 10 tetor, Divizioni i 4-të hyri në Servi, duke parë 75 deri në 90 koka të prera njerëzore që i përkisnin të krishterëve vendas të rreshtuar në të dyja anët e njërës prej rrugëve të saj.[14][17] Pas shpalljes së luftës, autoritetet vendase kishin arrestuar të gjithë personalitetet e krishtera nga Servia dhe fshatrat përreth me qëllim që t'i masakrojnë, një plan që u prish nga oficeri osman Omer Beu. Megjithatë, me të kuptuar humbjen e afërt të trupave osmane në Sarantaporo, popullsia myslimane e qytetit masakruan 117 të krishterë vendas.[18] Deri më 11 tetor, e tërë ushtria e Thesalisë kishte arritur në brigjet e Haliakmonit, ndërsa kalorësia greke hyri në Kozhan pa kundërshtarë,[17] duke i hapur rrugën grekëve që të avanconin drejt qytetit me shumicë greke të Selanikut dhe të ndihmonin serbët në Manastir.[19] Më 13 tetor, ushtria greke transferoi selinë e saj të përgjithshme në Kozhan; Të nesërmen Mbreti Xhorxh I mbërriti në qytet, duke urdhëruar ushtrinë të marshonte drejt Selanikut dhe Veroias.[20] Viktimat greke në betejën e Sarantaporos numëruan 182 të vrarë dhe mbi 1000 të plagosur,[17] ndërsa osmanët humbën afërsisht 500 të vrarë, 1000 të plagosur, 701 personel të zënë rob, rreth 22 deri në 25 artileri fushore të kapur dhe humbje të tjera të konsiderueshme materiale.[14][21][15]

Deri në maj të vitit 1913, osmanët numerikisht të ulët kishin pësuar një sërë humbjesh serioze ndaj ushtrive të Lidhjes në të gjitha frontet. Lidhja kishte pushtuar shumicën e territoreve evropiane të Perandorisë Osmane dhe forcat e saj po i afroheshin me shpejtësi Konstandinopojës. Më 30 maj, të dy palët nënshkruan Traktatin e Londrës, i cili u dha anëtarëve të Lidhjes të gjitha tokat osmane në perëndim të Enosit në Detin Egje dhe në veri të Midias në Detin e Zi, si dhe Kretën. Fati i Shqipërisë dhe i ishujve të Egjeut të kontrolluar nga osmanët do të përcaktohej nga Fuqitë e Mëdha.[22]

Referime

Redakto
  • Apostolidis, Dimitrios (1913). Ο νικηφόρος ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1912-1913 [The Victorious Greco-Turkish War of 1912-1913] (në greqisht). Vëll. I. Athens: Estia. Marrë më 13 nëntor 2019.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  • Dimitracopoulos, Anastasios (1992). The First Balkan War Through the Pages of Review L'Illustration. Athens: Hellenic Committee of Military History. OCLC 37043754. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Erickson, Edward (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912-1913. Westport: Praeger. ISBN 978-0-275-97888-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Hooton, Edward (2014). Prelude to the First World War: The Balkan Wars 1912-1913. Stroud: Fonthill Media. ISBN 978-1781551806. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Kargakos, Sarandos (2012). Η Ελλάς κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) [Greece in the Balkan Wars (1912-1913)] (në greqisht). Athens: Peritechnon. ISBN 978-960-8411-26-5.
  • Katsikostas, Dimitrios (2014). "Η αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων και το έργο της γαλλικής στρατιωτικής αποστολής Eydoux" [The Reorganization of the Armed Forces and the Efforts of the French Military Mission of Eydoux] (PDF) (në greqisht). Hellenic Army History Directorate. Marrë më 13 nëntor 2019.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  • Klapsis, Antonis (2009). "Between the Hammer and the Anvil. The Cyprus Question and the Greek Foreign Policy from the Treaty of Lausanne to the 1931 Revolt". Modern Greek Studies Yearbook. 24: 127–140. Marrë më 9 prill 2020. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  • Stampa:Ιστορία του Ελληνικού Έθνους
  • Özcan, Ugur (2013). "Ottoman Prisoners of War and Their repatriation challenge in Balkan Wars". First Balkan War 1912/1913: The Social and Civilizational Meaning. University of Niš (1): 159–182. Marrë më 3 tetor 2020. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  • Stampa:Ιστορία του Ελληνικού Έθνους
  • Veremis, Thanos (1976). "The Officer Corps in Greece (1912–1936)". Byzantine and Modern Greek Studies. Routledge. 2 (1): 113–133. ISSN 0307-0131. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Shënime

Redakto
Fusnota
  1. ^ Të gjitha datat e përdorura në këtë artikull janë të stilit të vjetër që është 13 ditë përpara stilit të ri.
Citime
  1. ^ Klapsis 2009, ff. 127–131.
  2. ^ Kargakos 2012, ff. 19–21.
  3. ^ a b Katsikostas 2014, ff. 5–6.
  4. ^ Hooton 2014, f. 65.
  5. ^ Katsikostas 2014, f. 12.
  6. ^ Veremis 1976, f. 115.
  7. ^ Kargakos 2012, ff. 26–29.
  8. ^ Kargakos 2012, ff. 35–38.
  9. ^ a b c d Oikonomou 1977, f. 291.
  10. ^ Kargakos 2012, f. 51.
  11. ^ Apostolidis 1913, ff. 207–209.
  12. ^ Kargakos 2012, f. 53.
  13. ^ Apostolidis 1913, ff. 203–205.
  14. ^ a b c Dimitracopoulos 1992, f. 44.
  15. ^ a b Erickson 2003, ff. 218–219.
  16. ^ Kargakos 2012, ff. 56–57.
  17. ^ a b c Oikonomou 1977, f. 292.
  18. ^ Kargakos 2012, ff. 58–59.
  19. ^ Dimitracopoulos 1992, f. 46.
  20. ^ Apostolidis 1913, ff. 241–243.
  21. ^ Özcan 2013, f. 161.
  22. ^ Svolopoulos 1977, ff. 330–332.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Beteja_e_Sarantaporo&oldid=2571450"