Ishulli i Manit
Page Stampa:Infobox political division/styles.css has no content.
Ishulli i Manit Mannin, Ellan Vannin (Manksisht) | |
|---|---|
Varësia e Kurorës Britanike | |
 | |
| Motto: "Quocunque Jeceris Stabit" (Latin)(Shqip: "Kudo që ta hidhni, do të qëndrojë") | |
| Himni: "O Land of Our Birth"[a]
| |
 Vendndodhja e Ishullit të Manit (e gjelbër), në Evropë (gri e errët) | |
| Shteti sovran përgjegjës për Ishullin e Manit[1][2] | Mbretëria e Bashkuar |
| Kontrolli nordik | Shekulli i 9-të |
| Kontrolli skocez | 2 korrik 1266 |
| Kontrolli anglez | 1399 |
| Rivendosja në Kurorën Britanike | 10 maj 1765 |
| Kryeqyteti | Douglas 54°14′06″N 4°31′30″W / 54.235°N 4.525°W |
| Gjuhët zyrtare | |
| Grupet etnike (2021)[5] | |
| Feja (2021)[5] | |
| Demonym(s) | Manksët |
| Government | Monarkia kushtetuese parlamentare |
| Charles III | |
| Sir John Lorimer | |
| Alfred Cannan[6] | |
| Legjislativi | Tynwald |
| Këshilli Legjislativ | |
| House of Keys | |
| Area | |
• Gjithsej | 574 km2 (222 sq mi) (parenditur) |
• Uji (%) | 1 |
| Highest elevation | 620 m (2,030 ft) |
| Population | |
• 2021 census | 84,069[5] (202nd) |
• Dendësia | 148/km2 (383.3/sq mi) (86th) |
| PBB (PPP) | 2014 estimate |
• Gjithsej | $7.43 billion |
• Per capita | $84,600 (9th) |
| GDP (nominal) | estimate |
• Total | US$7.49 billion[7] |
| HDI (2010) | 0.849[8] very high · 14th |
| Monedha | Pound sterling Manx pound (£) (GBP) |
| Time zone | UTC±00:00 (GMT) |
• Summer (DST) | UTC+01:00 (BST) |
| Date format | dd/mm/yyyy |
| Mains electricity | 240 V, 50 Hz |
| Ana e drejtimit | majtas |
| Kodi i thirrjes | +44 |
| Kodi postar në MB | |
| ISO 3166 code | IM |
| Internet TLD | .im |
Ishulli i Manit (Manksisht: Mannin [ˈmanɪnʲ], gjithashtu Ellan Vannin [ˈɛlʲan ˈvanɪnʲ] ose Mann)[10] është një varësi vetëqeverisëse e Kurorës Britanike në Detin Irlandez midis Britanisë së Madhe dhe Irlandës . Si kreu i shtetit, Charles III mban titullin Lord i Manit dhe përfaqësohet nga një guvernator nëntoger . Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar është përgjegjëse për mbrojtjen ushtarake të ishullit dhe e përfaqëson atë jashtë vendit.
Njerëzit kanë jetuar në ishull që para vitit 6500 para Krishtit. Ndikimi kulturor gal filloi në shekullin e 5-të pas Krishtit, kur misionarët irlandezë që ndiqnin mësimet e Shën Patrikut filluan të vendoseshin në ishull,[11] dhe u shfaq gjuha mankse, një degë e gjuhëve goidelike. Në 627, Mbreti Edwin i Northumbrias pushtoi Ishullin e Manit së bashku me pjesën më të madhe të mbretërisë së Mercias . Në shekullin e 9-të, skandinavët themeluan Mbretërinë thalasokratike të Ishujve, e cila përfshinte Ishullin e Manit. Magnus III, Mbreti i Norvegjisë nga viti 1093 deri në 1103, mbretëroi si Mbreti i Manit dhe Ishujve midis viteve 1099 dhe 1103. [12]
Në 1266, Mbreti Magnus VI i Norvegjisë ia shiti sundimin e tij mbi Man Mbretit Aleksandër III të Skocisë sipas Traktatit të Perthit . [13] Pas një periudhe sundimi të alternuar nga Mbretërit e Skocisë dhe Anglisë, ishulli ra nën sundimin feudal të Kurorës Angleze në 1399. Sundimi iu rikthye Kurorës Britanike në 1765, por ishulli nuk u bë pjesë e Mbretërisë së Britanisë së Madhe të shekullit të 18-të, as e pasardhësve të saj, Mbretërisë së Bashkuar të Britanisë së Madhe dhe Irlandës dhe versionit të sotëm të Mbretërisë së Bashkuar të Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut. Ishulli ka ruajtur gjithmonë vetëqeverisjen e tij të brendshme. Në 1881, Parlamenti i Ishullit të Manit, Tynwald, u bë organi i parë legjislativ kombëtar në botë që u dha grave të drejtën për të votuar në zgjedhjet e përgjithshme, megjithëse kjo përjashtonte gratë e martuara. [14][b]
Ekonomia e Manit forcohet nga statusi i saj si një parajsë fiskale dhe destinacion bankar tejbrigjeve.[15][16][17] Sigurimet dhe lojërat e fatit në internet gjenerojnë secila 17% të GNP-së, të ndjekura nga teknologjia e informacionit dhe komunikimit dhe bankat me 9% secila. [18] Ky status ka sjellë edhe problemet e pastrimit të parave, krimit financiar dhe financimit të terrorizmit.[19]
Ndërkombëtarisht, Ishulli i Manit është i njohur për Garat e Motoçikletave TT, [20] dhe macen Manx, një racë macesh me bisht të shkurtër ose pa bisht. [21] Në vitin 2016, UNESCO i dha Ishullit të Manit statusin e rezervës së biosferës.[22]
Shënime
Redakto- ^ "O Land of Our Birth", ishte në përdorim jozyrtarisht që nga viti 1907 dhe u bë himni kombëtar në 2003.[3] "God Save the King" mbeti himni mbretëror dhe përdoret si muzikë ceremoniale në prani të Kurorës Britanike.[4]
- ^ Në 1893, Zelanda e Re u bë vendi i parë që u dha të gjitha grave votën.
Referime
Redakto- ^ Fact sheet on the UK's relationship with the Crown Dependencies (PDF) (në anglisht), UK Ministry of Justice, arkivuar (PDF) nga origjinali më 20 dhjetor 2021, marrë më 2 maj 2023,
The Crown Dependencies are not recognised internationally as sovereign States in their own right but as 'territories for which the United Kingdom is responsible'.
- ^ Framework for developing the international identity of the Isle of Man (PDF) (në anglisht), Isle of Man Government, arkivuar (PDF) nga origjinali më 2 maj 2023, marrë më 2 maj 2023,
2. The Isle of Man has an international identity which is different from that of the UK.
- ^ "National anthem – The World Factbook". CIA.gov (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 19 mars 2021. Marrë më 30 mars 2021.
- ^ "New Manx anthem shifts loyalty to land of their birth". The Guardian (në anglisht). 27 janar 2003. Arkivuar nga origjinali më 11 prill 2021. Marrë më 30 mars 2021.
- ^ a b c Official census statistics provided by Statistics Isle of Man, Isle of Man Government:
- "2021 Isle of Man Census Report Part I" (PDF). gov.im (në anglisht). Isle of Man government. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 20 gusht 2022.
- "2021 Isle of Man Census Report Part II" (PDF). gov.im (në anglisht). Isle of Man government. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 20 gusht 2022.
- ^ "Alfred Cannan appointed as Isle of Man's Chief Minister". gov.im (në anglisht). Isle of Man government. Arkivuar nga origjinali më 12 tetor 2021. Marrë më 12 tetor 2021.
- ^ "Isle of Man | Data". data.worldbank.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 9 gusht 2021. Marrë më 9 gusht 2021.
- ^ "Human Development Report 2010" (PDF). HDR.UNDP.org (në anglisht). United Nations Development Programme. janar 2010. fq. 143 ff. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 21 nëntor 2010. Marrë më 21 prill 2011.
- ^ "Income Inequalities". The Poverty Site (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 26 prill 2011. Marrë më 21 prill 2011.
- ^ "Manx National Heritage" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 6 maj 2024. Marrë më 18 prill 2022.
- ^ "Isle of Man". Britannica Online (në anglisht). 3 janar 2023.
- ^ "Magnus 3 Olavsson Berrføtt – Norsk biografisk leksikon". Store norske leksikon (në norvegjisht). 28 shtator 2014. Arkivuar nga origjinali më 15 maj 2013. Marrë më 15 gusht 2019.
- ^ "Treaty of Perth: Overview of Treaty of Perth" (në anglisht). Scottish-places.info. Marrë më 26 shkurt 2022.
- ^ "Tynwald, the parliament of the Isle of Man: Adult suffrage". Tynwald.org.im (në anglisht). 2017. Arkivuar nga origjinali më 26 prill 2021. Marrë më 2 dhjetor 2017.
- ^ Matthew Collin (5 maj 2021). "The hacker, the tax haven, and what $200 million in offshore deposits can tell us about the fight against illicit wealth" (në anglisht). Brookings.edu. Marrë më 15 mars 2022.
- ^ "Isle of Man Guide | Britain Visitor – Travel Guide To Britain" (në anglisht). Britain Visitor. Marrë më 15 mars 2022.
- ^ Garside, Juliette (7 nëntor 2017). "UK is subsidising Isle of Man to be tax haven, say campaigners | Isle of Man" (në anglisht). London. Marrë më 15 mars 2022.
- ^ "Isle of Man: National Income Report" (PDF). gov.im (në anglisht). Isle of Man government. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 4 dhjetor 2017. Marrë më 3 dhjetor 2017.
- ^ "Isle of Man needs to take more measures to prevent money laundering". Isle of Man (në anglisht). 28 nëntor 2022.
- ^ Williams, David (3 tetor 2017). "Great British drives: Isle of Man". The Telegraph (në anglishte britanike). ISSN 0307-1235. Arkivuar nga origjinali më 9 shkurt 2019. Marrë më 15 gusht 2019.
The Isle of Man is best known, of course, for its famous race, the annual Tourist Trophy, or 'TT'.
- ^ Long, Peter (1998). "Isle of Man". The Hidden Places of England. Hidden Places - National Guides (në anglisht) (bot. 4). Aldermaston: Travel Publishing Ltd (publikuar 2004). fq. 281. ISBN 9781904434122. Arkivuar nga origjinali më 3 gusht 2020. Marrë më 9 mars 2020.
Best known for its motorcycle races, its tailless cats and its kippers [...].
- ^ "UNESCO: Isle of Man biosphere reserve" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 3 dhjetor 2017. Marrë më 2 dhjetor 2017.