Wikipedia

Kronika e priftit të Duklës

Kronika e priftit të Dioklesë është emri i zakonshëm që i jepet një kronike të supozuar mesjetare të shkruar në fund të shekullit të 13-të nga një prift anonim nga Duklja . Kopja e saj më e vjetër e ruajtur është në latinisht nga shekulli i 17-të, ndërsa historianët modernë pretendojnë ndryshe se është përpiluar midis fundit të shekullit të 14-të dhe fillimit të shekullit të 16-të.

Historianët ende nuk e konsiderojnë veprën si të bazuar në saktësi dhe trillime. Aty janë postulatet se sllavët kanë jetuar në Ballkan nga shekulli i 5-të deri në shekullin e 12-të. [1] [2] Ai rrëfen historinë e Dalmacisë dhe rajoneve të afërta nga shekulli i 5-të deri në mesin e shekullit të 12-të. [3] Ai përmban disa materiale gjysmë-mitologjike mbi historinë e hershme të sllavëve të jugut perëndimor. Seksioni "Jeta e Shën Jovan Vladimirit ", besohet të jetë një tregim imagjinar i historisë së mëparshme.

Autorësia dhe data

Redakto

Vepra supozohet se është përpiluar nga një "prift i Dukles" anonim ( presbiteri Dioklea, i njohur në serbo-kroatisht si pop Dukljanin ). Vepra ruhet vetëm në redaktimet e saj latine nga një shtypje e shekullit të 17-të. [4] [5] Dmine Papaliq, një fisnik nga Spliti, gjeti tekstin të cilin e transkriptoi në vitet 1509–10, i cili u përkthye nga Marko Marulić në latinisht në 1510, me titullin Regnum Dalmatiae et Croatiae gesta . [6] Mavro Orbin, një historian raguzan, e përfshiu veprën (ndër vepra të tjera) në librin e tij Il regno de gli Slavi (rreth 1601); Johannes Lucius bëri të njëjtën gjë në rreth. 1666. [5] Këto redaktime latine pretendojnë se origjinali është shkruar në sllavisht. [7]

Kronika, e shkruar në latinisht, u përfundua midis viteve 1299 dhe 1301 në qytetin e Tivarit (në Mal të Zi ), atëherë pjesë e Mbretërisë Serbe . Autori i saj ishte presbiteri Rudger (ose Rudiger), Kryepeshkopi katolik i Tivarit ( Antivari ), i cili ndoshta ishte me origjinë çeke . [8] Mendohet se ai ka jetuar rreth vitit 1300, sepse kufijtë boshnjakë përmenden në një mënyrë që përkon me një tekst anonim, Anonymi Descriptio Europae Orientalis (Krakovë, 1916), që është datuar në vitin 1308. [9] Hulumtimet e hershme të shekullit të 21-të kanë vërtetuar se Rudger lulëzoi në rreth. 1296–1300. [8]

Kapitujt 1–33 të kronikës bazohen në traditat gojore dhe në ndërtimet e autorit të saj; këto janë hedhur poshtë kryesisht nga historianët. [10] [8] Megjithatë, tre kapitujt e ardhshëm posedojnë të dhëna të paçmueshme historike për këtë periudhë kohore. [11] [12] Pavarësisht nga natyra e tij agjiografike, Kapitulli 36 (mbi Shën Jovan Vladimirin ), një përmbledhje e një hagiografie më të vjetër që daton midis viteve 1075 dhe 1089 (kur dinastia Vojislavljević u përpoq të merrte simbolet mbretërore nga Papa dhe ta ngrinte Peshkopinë e Tivarit në një kryepeshkopatë), përmban të dhëna të konsiderueshme historike që janë gjetur të besueshme. [10] Kapitujt 34 dhe 35, të cilët trajtojnë babanë dhe xhaxhallarët e Vladimirit, ka të ngjarë të bazohen në prologun e kësaj hagjiografie të shekullit të 11-të. [8]

Teori të tjera të vjetruara dhe të hedhura poshtë përfshijnë se autori jetoi në gjysmën e dytë të shekullit të 12-të. [8] Disa historianë kroatë parashtruan teorinë, [13] të E. Peričić (1991), [12] [11] se autori anonim ishte një Grgur Barski (Grigori i Tivarit), një peshkop i Tivarit, i cili jetonte në gjysma e dytë e shekullit të 12-të. Peshkopia e Tivarit ishte e shuar në atë kohë. Në ribotimin e tij të veprës në vitin 1967, historiani jugosllav Slavko Mijušković tha se kronika është një produkt letrar thjesht imagjinar, që i përket fundit të shekullit të 14-të ose fillimit të shekullit të 15-të. [14] Historiani serb Tibor Živković, në monografinë e tij Gesta regum Sclavorum (2009), arriti në përfundimin se pjesët kryesore të saj datohen në rreth. 1300–10. [8]

Përmbajtja

Redakto

Regnum Sclavorum (1601) mund të ndahet në seksionet e mëposhtme: [15]

  • Hyrje ( Auctor ad lectorem )
  • Libellus Gothorum, kapitujt I–VII
  • Legjenda e Konstandinit (ose "Legjenda Panoniane"), kapitujt VIII dhe fillimi i IX
  • Metodi ( Liber sclavorum qui dicitur Methodius ), pjesa tjetër e kapitullit IX
  • Kronika Travuniane, kapitujt X–XXXV, në dy pjesë
  • Jeta e Shën Jovan Vladimirit, kapitulli XXXVI
  • Historia e Diokleas, kapitujt XXXVII–LXVII

Autori u përpoq të paraqiste një pasqyrë të familjeve sunduese gjatë më shumë se dy shekujve - nga shekulli i 10-të deri në kohën e shkrimit, shekulli i 12-të.  Në tekst ka 47 kapituj, me përmasa të ndryshme dhe lëndë të ndryshme.

Folklori dhe përkthimet

Redakto

Vepra është në të vërtetë një numër dorëshkrimesh të veçanta, por të ngjashme, që rrjedhin nga një burim origjinal që nuk ka mbijetuar, por supozohet se është shkruar nga vetë Prifti i Dukljes (ose murgj-skribë të tjerë që japin dorën e ndihmës).

Është pranuar përgjithësisht se ky Presbiter ka përfshirë në veprën e tij folklor dhe materiale letrare nga burimet sllave, të cilat i ka përkthyer në latinisht. [16] Ndër materialet që ai përktheu, në vend që krijoi, është "Legjenda e Princit Vladimir" që supozohet të jetë shkruar nga një klerik tjetër, gjithashtu nga Duklja, më konkretisht, Zećanin nga Krajina në Zetë ose Duklja (emër më i hershëm i Zetës). . Në versionin e saj origjinal, ajo ishte një vepër hagiografike, një "Jeta e Shën Vladimirit" dhe jo një "Legjendë". Princi Vladimir, protagonisti i tregimit, si dhe mbreti Vladislav, i cili urdhëroi ekzekutimin e Vladimirit, ishin persona historikë, por "Legjenda e Princit Vladimir" përmban materiale johistorike.

Kronikës iu shtua gjithashtu nga një peshkop i Tivarit, me qëllim që të demonstronte epërsinë e dioqezës së tij mbi atë të peshkopit të Splitit .

Në vitin 1986, kronika u përkthye nga kroatishtja në ukrainisht nga Antin V. Iwachniuk. [17] Përkthimi u financua nga Fondi i Studimeve dhe Kërkimeve Ukrainase Iwachniuk në Universitetin e Otavës .

Vlerësimi

Redakto

Vlera historike, trillim

Redakto

Pretendime të ndryshme të pasakta ose thjesht të gabuara në tekst e bëjnë atë një burim jo të besueshëm. Historianët modernë kanë dyshime serioze për pjesën më të madhe të kësaj vepre si të trilluar, ose të dëshirueshme . Disa shkojnë aq larg sa thonë se mund të hidhet poshtë në tërësi, por ky nuk është një mendim i shumicës, përkundrazi, mendohet se na ka dhënë një pasqyrë unike në të gjithë epokën nga pikëpamja e popullsisë autoktone sllave . dhe është ende temë diskutimi. [18]

Vepra i përshkruan sllavët vendas si një popull paqësor të importuar nga sundimtarët gotë, të cilët pushtuan zonën në shekullin e 5-të, por nuk përpiqet të shtjellojë se si dhe kur ndodhi kjo. Ky informacion bie ndesh me informacionin e gjetur në tekstin bizantin De Administrando Imperio .

Kronika përmend gjithashtu një Svetopeleg ose Svetopelek, pasardhësin e tetë të pushtuesve origjinal gotë, si sundimtarin kryesor të tokave që mbulojnë Kroacinë, Bosnjën dhe Hercegovinën, Malin e Zi ( Duklja ) dhe Serbinë . Atij i atribuohet edhe kristianizimi i njerëzve që janë gotë apo sllavë - një atribuim thjesht fiktiv. Këto pretendime për një mbretëri të bashkuar janë ndoshta një pasqyrim i lavdisë së mëparshme të mbretërisë Moraviane . Ai gjithashtu mund të ketë folur për avarët.

Famullia e priftit ndodhej në selinë e kryepeshkopatës së Dukljes . Sipas shtesave të fundit të shekullit të 12-të të peshkopit Gregori në këtë dokument, kjo Kryepeshkopatë mbulonte pjesën më të madhe të Ballkanit Perëndimor duke përfshirë peshkopatat e Tivarit, Budvës, Kotorrit, Ulqinit, Svaçit, Shkodrës, Drivastit, Pulatit, Travunias, Zahumljes .

Më tej, ai përmend Bosnjën (Bosnam) dhe Rascia (Rassa) si dy tokat serbe, ndërsa përshkruan Hum/ Zahumlje jugore dalmat, Travunia dhe Dioklea (shumica e Hercegovinës së sotme, Mali i Zi, si dhe pjesë të Kroacisë dhe Shqipërisë ) si kroate. tokat (" Kroacia e Kuqe "), që është një përshkrim që nuk përputhet me të gjitha veprat e tjera historike të së njëjtës periudhë.

Kryepeshkopi i Tivarit më vonë u emërua Primas Serbiae . Raguza kishte disa pretendime për t'u konsideruar si qendra kishtare natyrore e Dalmacisë së Jugut, por ato të Dioklesë (Bar) në këtë status të ri metropolitane tani u shtynë fuqishëm veçanërisht pasi Papa synonte që Serbia t'i bashkohej Dioklesë.

Në ribotimin e tij të veprës në vitin 1967, historiani jugosllav Slavko Mijušković deklaroi se kronika është një produkt letrar thjesht imagjinar, që i përket fundit të shekullit të 14-të ose fillimit të shekullit të 15-të. [14]

Rajoni i Bosnjës

Redakto

Rajoni i Bosnjës përshkruhet se shtrihet në zonën në perëndim të lumit Drina, "deri në malin e pishës" ( Latin: ad montem Pini , kroatisht: do gore Borave ). [19] Vendndodhja e këtij mali me pisha nuk dihet. Më 1881, historiani kroat Franjo Rački shkroi se kjo i referohet malit "Borova glava" pranë fushës së Livnos . [20] Historiani kroat Luka Jeliq shkroi se mali ndodhej ose midis Maglaj dhe Skender Vakuf, në veriperëndim të Žepçes, ose ishte mali i Borovinës i vendosur midis Vranicës dhe Radovnës, sipas veprës së Ferdo Shishiqit të vitit 1908. [21] Në vitin 1935, historiani serb Vladimir Ćorovic shkroi se toponimi i referohet malit të Borovës glava, për shkak të etimologjisë dhe për shkak se ndodhet në pellgun ujëmbledhës ( ndarja kulluese ). [22] [23] Në vitin 1936, etnologu slloven Niko Županič e kishte interpretuar gjithashtu se kufiri perëndimor i Bosnjës ishte në disa male ndarëse kulluese, por e vendosi atë në juglindje të Dinarës . [24] Historiani kroat Anto Babić, bazuar në veprën e Dominik Mandić në vitin 1978, nxori përfundimin se termi i referohet afërsisht një vendi të ndarjes kulluese midis pellgjeve ujëmbledhëse të Savës dhe Detit Adriatik . [25] [26] Në diskutimin e saj për Çoroviqin, historiania serbe Jelena Mrgiq-Radojçiq tregon gjithashtu ekzistencën e një mali "Borja" në Bosnjën e sotme veriore me të njëjtën etimologji. [22]

Shih edhe

Redakto

Literatura

Redakto
  • Paul Stephenson. "Chronicle of the priest of Duklja (Ljetopis' Popa Dukljanina)". Arkivuar nga origjinali më 2012-04-18. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • The Latin version of the Chronicle (in Serbocroatian)
  • The Croatian version of the Chronicle

Referime

Redakto
  1. ^ Kaimakamova, Miliana (13 shtator 2016). "Chronicle of the Priest of Duklja". Encyclopedia of the Medieval Chronicle. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ East Central Europe in the Middle Ages, 1000-1500. University of Washington Press. mars 2013. ISBN 9780295800646. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Kaimakamova, Miliana (13 shtator 2016). "Chronicle of the Priest of Duklja". Encyclopedia of the Medieval Chronicle. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Stephenson, Paul (7 gusht 2003). The Legend of Basil the Bulgar-Slayer. Cambridge, UK: Cambridge University Press. fq. 27. ISBN 978-0-521-81530-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ a b S. Bujan, La Chronique du pretre de Dioclee. Un faux document historique, Revuedes etudes byzantines 66 (2008) 5–38
  6. ^ Zarij M. Bešić (1967). Istorija Crne Gore: od najstarijih vremena do kraja XII vijeka. Pedakt︠s︡ija za istoriju t︠s︡rne gore. fq. 423. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^

    Requested by you, my beloved brethren in Christ and honorable priests of the holy Archbishopric See of the Church in Duklja, as well as by some elders, but especially by the youth of our city who find pleasure not only in listening to and reading about the wars but in taking part in them also, to translate from the Slavic language into Latin the Book of Goths, entitled in Latin Regnum Sclavorum in which all their deeds and wars have been described...

  8. ^ a b c d e f Živković 2009.
  9. ^ Živković 2010.
  10. ^ a b Živković 2006.
  11. ^ a b Vojislav Nikčević (2002). Kroatističke studije. Erasmus Naklada. ISBN 9789536132584. I Pop Dukljanin, najvjerovatnije Grgur Barski (v. PERI- ČIĆ, 1991) je u Kraljevstvu Slovjena (Regnum Sclavorum) donio i podatke o postojanju Bijele h(o)rvatske. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ a b Hrvatski obzor. Eticon. 1996. Općenito se pretpostavlja da je u Ljetopisu nepoznati autor (E. Peričić naziva ga Grgur Barski) nastojao uzveličati starinu dukljanske crkve i države. Barska je, naime, nadbiskupija bila ukinuta 1142., pa se time nastojalo obnoviti nadbiskupiju, ... {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Šanjek, Franjo (1996). Kršćanstvo na hrvatskom prostoru: pregled religiozne povijesti Hrvata (7-20. st.). Kršćanska sadašnjost. ISBN 978-953-151-103-2. Anonimni svećenik iz Bara, Pop Dukljanin ili - prema nekim istraživanjima - Grgur Barski, u drugoj polovici 12. stoljeća piše zanimljivo historiografsko djelo poznato kao Libellus Gothorum ili Sclavorum regnum (Ljetopis Popa Dukljanina), ... {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ a b Henrik Birnbaum (1974). "On Medieval and Renaissance Slavic Writing: Selected Essays". Slavistic Printings and Reprintings. Walter de Gruyter (266): 304. ISBN 9783111868905. ISSN 0081-0029. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Zlatar, Zdenko (2007). The Poetics of Slavdom: Part III: Njegoš. Vëll. 2. Peter Lang. fq. 573–. ISBN 978-0-8204-8135-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ Đorđe Sp. Radojičić (1971). Živan Milisavac (red.). Jugoslovenski književni leksikon [Yugoslav Literary Lexicon] (në serbo-kroatisht). Novi Sad (SAP Vojvodina, SR Serbia): Matica srpska. fq. 110.
  17. ^ "Літопис Попа Дукляніна – Найдавніша південнослов'янська пам'ятка" [Chronicle of Pop Duklianin - the oldest South Slavic monument]. Metropolitan Andrey Sheptytsky Institute of Eastern Christian Studies (në anglishte amerikane). 2019-02-22. Arkivuar nga origjinali më 2019-02-23. Marrë më 2019-02-22.
  18. ^ "Ljetopis popa Dukljanina pred izazovima novije historiografije, Zagreb, 3. ožujka 2011. godine" (në kroatisht). Historiografija.hr. 2011-07-11. Arkivuar nga origjinali më 2013-10-09. Marrë më 2012-11-21.
  19. ^ Edin Mutapčić (2008). "Oblast – Zemlja Soli u srednjem vijeku". Baština Sjeveroistočne Bosne. JU Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona: 18. ISSN 1986-6895. Arkivuar nga origjinali më 5 mars 2016. Marrë më 2012-09-12. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ "Hrvatska prije XII vieka: glede na zemljišni obseg i narod". Rad (në kroatisht). Yugoslav Academy of Sciences and Arts. LVI: 36. 1881. Marrë më 2012-09-12.
  21. ^ Jelić, Luka (shtator 1909). "Duvanjski sabor". Journal of the Zagreb Archaeological Museum (në kroatisht). Zagreb Archaeological Museum. 10: 138. ISSN 0350-7165. Marrë më 2012-09-12.
  22. ^ a b Mrgić-Radojčić 2004.
  23. ^ Vladimir Ćorović, Teritorijalni razvoj bosanske države u srednjem vijeku, Glas SKA 167, Belgrade, 1935, pp. 10-13
  24. ^ Niko Županič, Značenje barvnega atributa v imenu „Crvena Hrvatska". Lecture at the IV Congress of Slavic geographers and ethnographers, Sofia, 18 August 1936.
  25. ^ Ivan Mužić (dhjetor 2010). "Bijeli Hrvati u banskoj Hrvatskoj i županijska Hrvatska". Starohrvatska Prosvjeta (në kroatisht). Split, Croatia: Museum of Croatian Archaeological Monuments. III: 270. ISSN 0351-4536. Marrë më 2012-09-12.
  26. ^ D. Mandić, Državna i vjerska pripadnost sredovječne Bosne i Hecegovine. II. edition, Ziral, Chicago–Rome 1978, pp. 408–409.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Kronika_e_priftit_të_Duklës&oldid=2654561"